I
1. Цагаа, тариа будаа болон жимсний шүүсийг нэрж гаргасан согтууруулах ундаа: монгол архи (сүү, дэлгэрэнгүй...таргийг исгэн нэрсэн архи, шимийн архи), нэрмэл архи (а. Монгол архи, шимийн архи; б. Будааны шүүсийг нэрж гаргасан согтууруулах ундаа), жимсний архи (жимс исгэж гаргасан согтууруулах ундаа) - Үзмээр нэрсэн архийг үнэрлэж суугаад согтуураад байна. Монгол ардын аман зохиол., тогооны архи (уламжлалт аргаар буюу тогоон дээр бүрхээр тавьж цагаа буцалган нэрж гаргасан архи; нэрмэл архи, монгол архи), шимийн архи (малын сүүний айргаас нэрж гаргасан монгол үндэстний архи), архи амсах (а. Архи багахан уух хүртэх; б. Архинд уруул хүргэх төдий болох; в. Шинэ архины амт үзэх, амтлах), архи балгах [яриа] (архи уух), архи буйлуулах (архийг удаан хөргөж хадгалан, аагийг нэмэгдүүлэх), архи гарах (а. Шимийн архи нэрэгдэж болох; б. Согтуу гарч эрүүл болох), архи гаргах (а. Бусдыг архиар дайлах; б. Согтуу хүнийг эрүүл болгох), архи даах (архи уугаад амархан согтохгүй байх), архины лүү (а. Архи агуулах, бургасаар сүлжиж хийсэн нэгэн зүйл сав; б. [шилжсэн] Архи хэтэрхий их уудаг хүн) - Архины лүү, тамхины танзанд сайн нэр байх биш. Л.Түдэв. Нүүдэл., архины хөнөг (а. Архи зэрэг шингэн юм агуулах сав; б. [шилжсэн] Архи их уудаг хүн), архины цагаан солио (архинд донтсон хүнд хий юм харагдах, сонсогдох өвчин), архины халуунд (ид согтуу үедээ), архи айраг ~ айраг архи [хоршоо] (согтууруулах ундаа) - Ая дугарааг олж, архи айраг баривай. Дань хүрэл., архи алш [хоршоо] (дарс мах) - Үүний гадна архи алшийн зүйл, цэргийн хүрээд эд таваарыг хадгалах газраас бэлтгэжээ. Монголын зан аалийн ойлбор., архи дарс [хоршоо] (согтууруулах ундаа) - Архи дарс нэрэгчингүүд архиа нэрэв. Н.В.Гоголь. Тарас Бульба., архи нанчид [хоршоо] (архи дарс) - Биеийн тэнхэл тамирыг архи нанчидаар тэжээж байснаас болжээ. Б.Ринчен. Үүрийн туяа., архи өнгө [хоршоо] (архи хүүхэн, өнгө дарс) - Би архи өнгөнд автсан аж. Гурван улсын үлгэр., архи сархад [хоршоо] (архи дарс, хатуу сархад) - Балын амт бүрдсэн архи сархадын дээжийг бат мөнгөн хундагандаа өргөв. Шүлэгч Лувсандондовын бүтээл., архи ууш [хоршоо] (архи, дарс, ундаа тэргүүтэн) - Гэрээс архи ууш авч ир. Эрт эдүгээгийн гайхамшиг сайхан үзэгдэл хэмээх судар., архи цэгээ [хоршоо] (архи айраг) - Албат иргэдээс архи цэгээ авчирчээ. Монгол ардын баатарлаг тууль., *архинд ам нь халах (архи их ууснаас болж, дэмий сагсууран ярих), *архины андуу, сархадын сандуу [зүйр цэцэн үг] (архи дарс ууснаас болж, болчимгүй байдал гаргах нь), архин дээрээ арслан бар, архиа гарахаар алаг бяруу [зүйр цэцэн үг] (согтохоороо хүн биш араатан болох гэсэн санаа), архи арван гурван жолоотой [зүйр цэцэн үг] (архи хүнийг дийлж баллана гэсэн санаа), архи арван насны хулгайч, тамхи таван насны хулгайч [зүйр цэцэн үг] (архи тамхи хэрэглэх нь хүний эрүүл мэндэд хортой гэсэн санаа), сохор үхэрт худаг бүү таниул, согтуу хүнд архи бүү үзүүл [зүйр цэцэн үг] (согтуу хүн улам цаашилж давардаг гэсэн санаа);
2. Цэвэршүүлсэн этилийн спиртийг устай найруулж, идэвхжүүлсэн нүүрсээр үйлдвэрийн аргаар боловсруулсан согтууруулах ундаа:
дэлгэрэнгүй...цагаан архи (улаан буудайнаас гарган авсан согтууруулах хатуу ундаа).
- монгол архи - сүү, таргийг исгэн нэрсэн архи
- нэрмэл архи - а. Монгол архи, шимийн архи б. Будааны шүүсийг нэрж гаргасан согтууруулах ундаа
- жимсний архи - жимс исгэж гаргасан согтууруулах ундаа
- тогооны архи - уламжлалт аргаар буюу тогоон дээр бүрхээр тавьж цагаа буцалган нэрж гаргасан архи; нэрмэл архи, монгол архи
- шимийн архи - малын сүүний айргаас нэрж гаргасан монгол үндэстний архи
- архи амсах - а. Архи багахан уух хүртэх; б. Архинд уруул хүргэх төдий болох; в. Шинэ архины амт үзэх, амтлах
- архины лүү - а. Архи агуулах, бургасаар сүлжиж хийсэн нэгэн зүйл сав; б. [шилжсэн] Архи хэтэрхий их уудаг хүн
- архины хөнөг - а. Архи зэрэг шингэн юм агуулах сав; б. [шилжсэн] Архи их уудаг хүн
- архины цагаан солио - архинд донтсон хүнд хий юм харагдах, сонсогдох өвчин
- архины халуунд - ид согтуу үедээ
... үргэлжлүүлэн харах ...- архи айраг~айраг архи - согтууруулах ундаа
- архи алш - дарс мах
- архи дарс - согтууруулах ундаа
- архи нанчид - архи дарс
- архи өнгө - архи хүүхэн, өнгө дарс
- архи сархад - архи дарс, хатуу сархад
- архи ууш - архи, дарс, ундаа тэргүүтэн
- архи цэгээ - архи айраг
- архинд ам нь халах - архи их ууснаас болж, дэмий сагсууран ярих
- архины андуу, сархадын сандуу - архи уусан хүн зөв зүйл хийж чаддаггүй гэсэн санаа
- архин дээрээ арслан бар, архиа гарахаар алаг бяруу - согтохоороо хүн биш араатан болох гэсэн санаа
- архи арван гурван жолоотой - архи хүнийг дийлж баллана гэсэн санаа
- архи арван насны хулгайч, тамхи таван насны хулгайч - архи тамхи хэрэглэх нь хүний эрүүл мэндэд хортой гэсэн санаа
- сохор үхэрт худаг бүү таниул, согтуу хүнд архи бүү үзүүл - согтуу хүн улам цаашилж давардаг гэсэн санаа
- цагаан архи - улаан буудайнаас гарган авсан согтууруулах хатуу ундаа
- архи балгах - архи уух
- архи буйлуулах - архийг удаан хөргөж хадгалан, аагийг нэмэгдүүлэх
- архи гарах - а. Шимийн архи нэрэгдэж болох; б. Согтуу гарч эрүүл болох
- архи гаргах - а. Бусдыг архиар дайлах; б. Согтуу хүнийг эрүүл болгох
- архи даах - архи уугаад амархан согтохгүй байх
Ижил үг
