1. Огторгуйн алсад гэрэлтэн харагдах тэнгэрийн эрхэс: од түгэх~од гийх (харанхуй болж одны харагдах дэлгэрэнгүй...хэмжээ үлэмжхэн нэмэгдэх) - Гутал бүсээ тайлан, од түгсэн говийн агуу хүнхэр тэнгэрийг ширтэн хэвтэв. С.Эрдэнэ. Миний эх орон-миний тоонот., од анивчих~од жирвэлзэх (одны гэрэл хөдлөн гялалзаж харагдах), од сийрэх (үүр цайж, огторгуйд түгсэн одны зарим нь үзэгдэхгүй болж цөөрөх), од харвах~од унах~од зарах (сансрын биет агаар мандалд гэрэл цацруулан их хурдтайгаар унах), ашдын од (биеэсээ илч гэрэл гаргадаг нар, хэдрэг зэрэг одон ертөнц), хувилдаг од (гэрэлтэхдээ өнгө нь хувирч харагдах ашдын од), хүн од (тэнгэрийн оёдлын ойр орших нэгэн сүрэг таван од), өдрийн од (а. Өдрийн цагт харагдах од; б. [шилжсэн] Маш ховор чухал зүйл) - Манай энүүгээр ирэх нь өдрийн од шиг гэж ярилаа. Ц.Дамдинсүрэн. Түүвэр зохиол., од гараг [хоршоо] (тэнгэрийн томоохон эрхэс) - Одон гараг хэмээгч цөм тогтсон үүрд байх хэрэг. В.Инжаннаши. Хөх судар., од мичид [хоршоо] (огторгуйд цэг мэт гэрэлтэн үзэгдэх тэнгэрийн эрхэс), одон орон (огторгуйн хязгааргүйд орших тэнгэрийн эрхсүүдийн цогц), одон мандал (тэнгэрийн ажиглалт, гараг ертөнцийн байршил, хэмжээ, хөгжил, эрхэс хөдөлгөөнийг цогцоор нь судалдаг ухаан), одон орны дуран авай (од гарагийг шинжлэн үзэхэд хэрэглэхээр тусгайлан үйлдсэн дуран) - Одон орны дурангийн өндрийн оройгоос түрнэ. Б.Жамц. Сэтгэлийн нууц., одны гэр (одны орших газар), од нягт (од маш, үлэмж их), долоон од (долоон бурхан од) - Түүнээс хойш би долоон бурхныг манай ээжийн од гэж ухаарсан ч юм уу, тэр долоон од сэтгэлд нэг л ойр дотно санагдах болсон байв. Д.Нямаа. Тэмээний нутаг., одон орон судлал (одон орныг судлах шинжлэх ухаан), одон орон судлаач (одон орныг судлан шинжлэхэд мэргэшсэн мэргэжилтэн), одон орныг судлах оргил (тэнгэрийн байдал, нар, сар, од гарагийг байнга шинжлэн судлахад зориулан байгуулсан багаж хэрэгсэл бүхий тусгай газар), од олон бол тэнгэр цэлмэг, хүн олон бол оюун дэлгэр [зүйр цэцэн үг] (од олон харагдаж байвал тэнгэр цэлмэг байх, олон хүнээс цэцэн ухаан гарах гэсэн санаа), од олон боловч сар мэт тунгалаг нь ховор, сар тунгалаг боловч нар мэт гэгээн бус [зүйр цэцэн үг] (сайнаас илүү сайн байдаг гэсэн санаа);
2. [шилжсэн] Жинлүүр, чигнүүрийн нуруун дахь жин лангийн тоог заах тэмдэг:
жингийн од (тухайн зүйлийн жинг заасан тэмдэг) -
дэлгэрэнгүй...Чигнүүрийн од мэт болзоогүй бол чивэлт нөхдийг тэвчсэн нь сайн. Д.Равжаа. Зохиолын эмхэтгэл;
3. [шилжсэн] Ямар нэгэн юмны од мэт гялалзах жижиг толбо, цэг:
торгоны од (торгонд гаргасан жижиг толбо),
дэлгэрэнгүй...одон цоохор (жижиг цоохор толбо бүхий зүйл) - Шар одон хээтэй хүрэн торгон дээл өмсөж, шар дурдан бүс бүсэлжээ. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир;
4. [шилжсэн] Адилхан урттай таван хэрчмийн солбилцлоос бүтсэн таван хошуут хээ:
таван од (таван хошуут хээ);
5. [шилжсэн] Бууны овоо:
одыг нь цэвэрлэх (бууны овоог цэвэрлэх),
од овоо [хоршоо] (бууны гол төмрийн үзүүрийн дээд
дэлгэрэнгүй...талд байдаг бууг шагайж онилоход хэрэглэх жижиг шовгор төмөр);
6. [хуучирсан] Авын үзүүр:
авын од (авын үзүүр);
7. [шилжсэн] Хийморь сүлд:
од нь орох (аз хийморьтой явах),
од нь унах (хийморь сүлд нь доройтох) -
дэлгэрэнгүй...Цаадах чинь даанч хөгширч ёстой л од нь унаж яваа золиг л доо. Б.Бааст. Алтайн хөх дөнөн., *од нь гялалзах (ажил үйлс нь өөдрөг байх, аз хийморьтой байх) - Тэр ч ёстой од нь гялалзаж яваа залуу даа. Б.Бааст. Хоёр хун., *од нь харвах (ажил хэрэг бүтэхээ байх, азгүйдэх) - Тэр Герман хаан гэгч дамшиг чинь од нь харваж орхисон хэрэг. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир., *од нь харих (ажил үйлс нь бүтэлгүйтэх), *од нь цоорох (хийморь сүлдгүй болох), *од шүүрэх (овсгоотой байх), *од нь онгойх (аз хийморь нь харих), *муу одонд төрөх (аз хийморь нь дутах), *сайн одонд төрөх (азтай, хувьтай төрөх, амны хишигтэй байх);
8. [шилжсэн] Урлаг, спорт зэрэг салбарт онцгой амжилт гаргаж олонд алдаршсан хүн:
залуу од (олонд алдаршиж буй залуу хүн),
дэлгэрэнгүй...оддын өвчин (амжилтдаа эрдэж биеэ тоох ёс суртахууны доголдол), одон бөмбөг (ширээн дээр намхан татсан торон дээгүүр жижиг бөмбөгийг цохиураар нөгөө тал руугаа давуулан цохиж тоглох спорт тоглоом) - Эрэгтэйчүүдийн одон бөмбөгийн тэмцээнд найман тамирчин оролцов. ”Хөдөлмөр” сонин.
- од түгэх~од гийх - харанхуй болж одны харагдах хэмжээ үлэмжхэн нэмэгдэх
- од анивчих~од жирвэлзэх - одны гэрэл хөдлөн гялалзаж харагдах
- од сийрэх - үүр цайж, огторгуйд түгсэн одны зарим нь үзэгдэхгүй болж цөөрөх
- од харвах~од унах~од зарах - сансрын биет агаар мандалд гэрэл цацруулан их хурдтайгаар унах
- ашдын од - биеэсээ илч гэрэл гаргадаг нар, хэдрэг зэрэг одон ертөнц
- хувилдаг од - гэрэлтэхдээ өнгө нь хувирч харагдах ашдын од
- хүн од - тэнгэрийн оёдлын ойр орших нэгэн сүрэг таван од
- өдрийн од - а. Өдрийн цагт харагдах од; б. [шилжсэн] Маш ховор чухал зүйл
- од гараг - тэнгэрийн томоохон эрхэс
- од мичид - огторгуйд цэг мэт гэрэлтэн үзэгдэх тэнгэрийн эрхэс
... үргэлжлүүлэн харах ...- одон орон - огторгуйн хязгааргүйд орших тэнгэрийн эрхсүүдийн цогц
- одон мандал - тэнгэрийн ажиглалт, гараг ертөнцийн байршил, хэмжээ, хөгжил, эрхэс хөдөлгөөнийг цогцоор нь судалдаг ухаан
- одон орны дуран авай - од гарагийг шинжлэн үзэхэд хэрэглэхээр тусгайлан үйлдсэн дуран
- одны гэр - одны орших газар
- од нягт - од маш, үлэмж их
- долоон од - долоон бурхан од
- одон орон судлал - одон орныг судлах шинжлэх ухаан
- одон орон судлаач - одон орныг судлан шинжлэхэд мэргэшсэн мэргэжилтэн
- одон орныг судлах оргил - тэнгэрийн байдал, нар, сар, од гарагийг байнга шинжлэн судлахад зориулан байгуулсан багаж хэрэгсэл бүхий тусгай газар
- од олон бол тэнгэр цэлмэг, хүн олон бол оюун дэлгэр - од олон харагдаж байвал тэнгэр цэлмэг байх, олон хүнээс цэцэн ухаан гарах гэсэн санаа
- од олон боловч сар мэт тунгалаг нь ховор сар тунгалаг боловч нар мэт гэгээн бус - сайнаас илүү сайн байдаг гэсэн санаа
- жингийн од - тухайн зүйлийн жинг заасан тэмдэг
- торгоны од - торгонд гаргасан жижиг толбо
- одон цоохор - жижиг цоохор толбо бүхий зүйл
- таван од - таван хошуут хээ
- одыг нь цэвэрлэх - бууны овоог цэвэрлэх
- од овоо - бууны гол төмрийн үзүүрийн дээд талд байдаг бууг шагайж онилоход хэрэглэх жижиг шовгор төмөр
- авын од - авын үзүүр
- од нь орох - аз хийморьтой явах
- од нь унах - хийморь сүлд нь доройтох
- од нь гялалзах - ажил үйлс нь өөдрөг байх, аз хийморьтой байх
- од нь харвах - ажил хэрэг бүтэхээ байх, азгүйдэх
- од нь харих - ажил үйлс нь бүтэлгүйтэх
- од нь цоорох - хийморь сүлдгүй болох
- од шүүрэх - овсгоотой байх
- од нь онгойх - аз хийморь нь харих
- муу одонд төрөх - аз хийморь нь дутах
- сайн одонд төрөх - азтай, хувьтай төрөх, амны хишигтэй байх
- залуу од - олонд алдаршиж буй залуу хүн
- оддын өвчин - амжилтдаа эрдэж биеэ тоох ёс суртахууны доголдол
- одон бөмбөг - ширээн дээр намхан татсан торон дээгүүр жижиг бөмбөгийг цохиураар нөгөө тал руугаа давуулан цохиж тоглох спорт тоглоом
Ижил үг
