1. Аливаа юмны үзүүр, ир зэргийн мохоо байдал: мухар өнцөг (хурц биш, мохоо өнцөг), дэлгэрэнгүй...мухар сүх (а. Иргүй сүх; б. Ишлээгүй сүх), мухар гэдэс (бүдүүн гэдэсний нарийн гэдэстэй нийлэх эхэн хэсэг), мухар олгой (олгойны хажууд унжсан өт шиг ургацаг хэлбэртэй бяцхан үлдэц эрхтэн) - Мэс заслын цочмог өвчин дотроос мухар олгойн үрэвсэл олон тохиолддогоороо нэгдүгээр байранд байна. Анагаах ухааны тайлбар толь., мухар ханцуйтай дээл (нударгагүй дээл), мухар чийх (нэвчиж цоорохгүй битүүгээр буглах яр), *мухар нударгаар бухын хамар нүхлэх (муйхарлах) - Ер нь мухар нударгаар бухын хамар нүхэлж явахаас өөр ямар ч аргагүйгээ сайн мэддэг учир Туванов дайснаасаа дутуугүй цэргүүдээсээ айдаг байжээ. Б.Нямаа. Арандалынхан., муу хүн шооч, мухар хутга зүсээч [зүйр цэцэн үг] (чадалгүй муу атлаа хорлонтой гэсэн санаа);
2. Эвэр, үсгүй байдал:
мухар үнээ (эвэргүй үнээ) -
дэлгэрэнгүй...Хэдэн жижиг чулуу түүж мухар тарлан бухыг хар үнээтэй нь цуг чулуугаар хэд хэд сайн цохиж... орхив. П.Лувсандэндэв. Хөдөөгийн дуун., мухар толгой (а. Мал амьтны эвэргүй толгой; б. Үсийг нь хуссан хүний толгой; в. Мод шилбэгүй гаансны толгой; г. Овоо, шовх орой байхгүй дов газар), мухар мулзан [хоршоо] (эвэргүй болоод халзан байдал) - Тэр цагт буга эвэргүй мухар мулзан байжээ. Монгол ардын домог үлгэр., муу хүн сонжооч, мухар үхэр сэжээч [зүйр цэцэн үг] (а. Өөрийн мууг мэдэхгүй атлаа юм бүхнээс өө сэв эрэх байдал; б. Эвэргүй атлаа сэжих зантай гэсэн санаа), муу хүнд аяга бүү үзүүл, мухар үхэрт худаг бүү үзүүл [зүйр цэцэн үг] (улам даврах гэсэн санаа);
3. Юмны битүү булан:
мухар гудамж (нэвт гарах боломжгүй битүү гудамж),
мухар нүх (цааш гарах гарц байхгүй нүх),
дэлгэрэнгүй...хүүдийний мухар (уутны ёроол), *гэрийн мухар сахих (гадагш гарахгүй байх) - Ер нь гэрийн мухар үргэлж сахиж ясаа амраана гэдэг чинь над шиг хүнд зохихгүй бололтой. Д.Цэдэв. Айргийн амт., муу үгийг хөөтөл баригдана, мухар нүхийг ухтал мухардана [зүйр цэцэн үг] (худал хуурмаг явдал удаан үргэлжлэх боломжгүй илчлэгдэнэ гэсэн санаа), мууг нь малтаж, мухрыг нь төөлөх [зүйр цэцэн үг] (а. Хорыг нь маажиж хэргийг нь илчлэх; б. Дутагдлаар нь түрий барин элэглэх гэсэн санаа);
4. Алс буйд, хол:
газрын мухар (буйд бөглүү, зэлүүд нутаг) -
дэлгэрэнгүй...Газрын мухарт бөглүүд, гамшигт хувь заяагаар гайхамшигт эрдэнэ заяагдаж... гэнэ. С.Лочин. Монголын түүхийн гуйвсан үнэн;
5. Хар ухаанаараа бодож сэтгэх нь:
мухар ухаан (хар ухаан),
мухар санаа (тоймчлон, хар ухаанаараа сэтгэж бодох
дэлгэрэнгүй...бодол), мухар сүсэг (сохроор итгэх итгэл бишрэл);
6. [шилжсэн] Илүү ч үгүй, дутуу ч үгүй яг одоо байгаа нь:
мухар зуун төгрөг (илүү дутуугүй яг зуун төгрөг),
дэлгэрэнгүй... мухар таван өдөр болох (яг таван өдөр болох), *мухарт нь тулгах (хэрэг явдлыг эцэст нь тултал хөөцөлдөх);
7. [шилжсэн] Багаж зэвсэггүй:
гар мухар (гар хоосон) -
дэлгэрэнгүй...Түгшүүр гутамшиг хосолсон ийм хэцүү үед гар мухар хүмүүс яах ч юм билээ дээ. Б.Нямаа. Арандалынхан.
Ижил үг
