Хүн, амьтны яс, арьсны завсар дахь нэхдэс -дэлгэрэнгүй...Зарим баахан хянамгай ард түүний өнгө зүс олноос үзэсгэлэн гоо, мах арьс энгээс этгээд булбарайд сэмээр сэтгэл тавин тэнсэхийг... мэдээд хэвтэх унтахад дээл бүсээ сайтар батлан үл сэрэгдмүй. В.Инжаннаши. Хөх судар., үхрийн мах (нядалсан үхрийн мах), ангийн мах (авласан ан амьтдын мах), тураг мах (толгой шийр, гэдэс дотроос бусад мах), бүхэл мах (хөшиглөөгүй мах), өрөөл мах (малын махны тал хагас), тарган мах (өөхтэй мах), хар мах (өөхгүй мах), хүн мах (тарваганы суга, хүзүүнд байх булчирхай мэт жаахан мах, ардын эмчилгээнд хэрэглэнэ), цагаан мах (хошногоны гадна үзүүр), шар мах (арьс, ширний дотор талд байх нимгэн хальс), гэр мах (нуруу, хүзүү, хавирга, сээр, гургалдай, бөөр, зүрх, хужирхай, цус зэргээс бүрдсэн махны цуглуулга), шинэ мах (саяхан нядалсан малын мах), хуучин мах (нядлаад удсан малын мах), махан хоол (дан мах буюу махтай хоол) - Хааны өдрийн шүүс гэж бүтэн хонины махан хоол, элдэв зуушийг авчирч тавьжээ. Монгол ардын үлгэр. Гэрэл Мэргэн., махан хуурга (хуурсан мах), махны дэлгүүр (мах, махан бүтээгдэхүүн худалдах жижиг дэлгүүр), мах бэлтгэл (улсын төлөвлөгөөт мах бэлтгэл), мах комбинат (махан бүтээгдэхүүн хийдэг үйлдвэр), махны машин (махыг жижиглэн хэрчих зориулалтын хэрэгсэл), махан тарга (хар тарга) - Зуны адаг сар хүртэл махан тарга авах үе билээ. Ж.Самбуу. Мал маллагааны арга туршлага., мах идэх (а. Мах, махан хоол идэх; б. [шилжсэн] Зовоон зүдрээх), мах татах (а. Махыг жижиглэн хөшиглөх; б. [шилжсэн] Мал таргалж, жин нэмэгдэх), мах болох (а. Чанаж буй мах гүйцэд болох; б. [шилжсэн] Туйлдаж ядрах, хамаг бие булрах), мах болгох (а. Мал нядалж бэлтгэх; б. [шилжсэн] Маш их ядраах, зүдрээх); мах мариа [хоршоо] (махлаг, тарган байдал), мах мариа суух (таргалах) - Манцуйдаа бараг багтахгүй болтол мах мариа сууж… байлаа. А.Дашням Хүрэндэлтийн хүүхэн., мах сүү [хоршоо] (яс, арьсны завсар байх нэхдэс болон хүн, амьтны хөх дэлэнгээс гарах уураглаг шингэн) - Тэгээд зохих хэмжээний мах сүү, жимс зөгийн балыг улсын хэрэгцээнд нийлүүлж байх болно. Цог сэтгүүл., мах өөх [хоршоо] (хүн, амьтны яс, арьсны завсар байх зөөлөн эд), мах шөл [хоршоо] (тарга тэвээрэг), мах шүүс [хоршоо] (махан зоог), мах яс [хоршоо] (бие махбод) - Хэдэн мянган хүний өмнө агшин зуур Жий Чигийн мах яс үзэгдэхгүй болсонд хаан өндөр дээрээс үзэж өөрөө зарлиг болон... В.Инжаннаши. Хөх судар., махан өргөс (хөлийн ул болон хөл хурууны эвэрлэг давхарга зузаарснаас бий болсон өргөс мэт хатуу зүйл), махан бие (өөрийн бие), *мах шөл тэнцүү (бие бялдар тэгш), *махан төрөл (цусан төрөл, эхийн талын төрөл), мах цусны холбоотой (цусан төрлийн холбоотой), мах ясны холбоотой (ураг төрлийн холбоотой), *яс махны тасархай (садан төрлийн холбоотой хүн) - Аав ээжийн заяасан махан биеэрээ үзэлцэх үү? Монгол ардын үлгэр., *мах цусанд нь шингэсэн (удамшсан, төрөлхийн), малд нүдтэй (мал зүсэлж танихдаа сайн, ажигч байдал), *махан овоо болох (дээр дээрээсээ овооролдох), *мах шуурах /мах шуух/ (эцэх, турах) - Удтал хоригдсон болохоор мах мариа нь шуурсан… аж. Чехийн эртний домог., *шар махтай нь хатаах (сэтгэл санааны зовлон эдлүүлэх, санаа сэтгэлийг нь ихэд зовоож шаналгах), *ямааны мах халуун дээрээ (аливаа юм шинэ сэргэг дээрээ дээр), *махаа барах (зовж зүдрэх, цуцах), *махаа идэх (ихэд зовж зүдрэх, ядрах) - Хар шороо ухаж, туйпуу зөөж махаа иднэ. Ч.Чимид. Хавар намар., *махыг нь зулгаах (зовоох), малын түрүүнд бух, махны түрүүнд ууц [зүйр цэцэн үг] (тэргүүлэх зүйл гэсэн санаа), мах гэхээр инээж, мал гэхээр ярвайх [зүйр цэцэн үг] (ажилд дургүй, залхуу гэсэн санаа), мах идье гэвэл малаа малла, талх идье гэвэл тариагаа тарь [зүйр цэцэн үг] (гэдэс цатгалан амьдаръя гэвэл хөдөлмөрлөх хэрэгтэй гэсэн санаа), мах огтолсон хүн гараа тосоддог, зах гарсан хүн мөнгөө бардаг [зүйр цэцэн үг] (ажлын үр дүн сайн муу янз бүр байдаг гэсэн санаа), махны шарх эдгэдэг, үгийн шарх эдгэдэггүй [зүйр цэцэн үг] (бие махбод гэмтэхэд эдгэнэ, харин муу үг санаанаас үл гарах гэсэн санаа), яс дагаж мах [зүйр цэцэн үг] (аливаа зүйлийг зөв олж сонгож чадвал түүнээс заавал үр дүн гардаг гэсэн санаа);
2. Гуа жимсний үр, хальс хоёрын завсраар ургасан зөөлөн нэхдэс:
гүйлсний мах (гүйлсний үр хальс хоёрын завсар дахь нэхдэс),
дэлгэрэнгүй...тарвасны мах (тарвасны нэхдэс).
- үхрийн мах - нядалсан үхрийн мах
- ангийн мах - авласан ан амьтдын мах
- тураг мах - толгой шийр, гэдэс дотроос бусад мах
- бүхэл мах - хөшиглөөгүй мах
- өрөөл мах - малын махны тал хагас
- тарган мах - өөхтэй мах
- хар мах - өөхгүй мах
- хүн мах - тарваганы суга, хүзүүнд байх булчирхай мэт жаахан мах ардын эмчилгээнд хэрэглэнэ
- цагаан мах - хошногоны гадна үзүүр
- шар мах - арьс, ширний дотор талд байх нимгэн хальс
... үргэлжлүүлэн харах ...- гэр мах - нуруу, хүзүү, хавирга, сээр, гургалдай, бөөр, зүрх, хужирхай, цус зэргээс бүрдсэн махны цуглуулга
- шинэ мах - саяхан нядалсан малын мах
- хуучин мах - нядлаад удсан малын мах
- махан хоол - дан мах буюу махтай хоол
- махан хуурга - хуурсан мах
- махны дэлгүүр - мах, махан бүтээгдэхүүн худалдах жижиг дэлгүүр
- мах бэлтгэл - улсын төлөвлөгөөт мах бэлтгэл
- мах комбинат - махан бүтээгдэхүүн хийдэг үйлдвэр
- махны машин - махыг жижиглэн хэрчих зориулалтын хэрэгсэл
- махан тарга - хар тарга
- мах идэх - а. Мах, махан хоол идэх; б. [шилжсэн] Зовоон зүдрээх
- мах татах - а. Махыг жижиглэн хөшиглөх; б. [шилжсэн] Мал таргалж, жин нэмэгдэх
- мах болох - а. Чанаж буй мах гүйцэд болох; б. [шилжсэн] Туйлдаж ядрах, хамаг бие булрах
- мах болгох - а. Мал нядалж бэлтгэх; б. [шилжсэн] Маш их ядраах, зүдрээх
- мах мариа - махлаг, тарган байдал
- мах мариа суух - таргалах
- мах сүү - яс, арьсны завсар байх нэхдэс болон хүн, амьтны хөх дэлэнгээс гарах уураглаг шингэн
- мах өөх - хүн, амьтны яс, арьсны завсар байх зөөлөн эд
- мах шөл - тарга тэвээрэг
- мах шүүс - махан зоог
- мах яс - бие махбод
- махан өргөс - хөлийн ул болон хөл хурууны эвэрлэг давхарга зузаарснаас бий болсон өргөс мэт хатуу зүйл
- махан бие - өөрийн бие
- мах шөл тэнцүү - бие бялдар тэгш
- махан төрөл - цусан төрөл, эхийн талын төрөл
- мах цусны холбоотой - цусан төрлийн холбоотой
- мах ясны холбоотой - ураг төрлийн холбоотой
- яс махны тасархай - садан төрлийн холбоотой хүн
- мах цусанд нь шингэсэн - удамшсан, төрөлхийн
- махан овоо болох - дээр дээрээсээ овооролдох
- мах шуурах~мах шуух - эцэх, турах
- шар махтай нь хатаах - сэтгэл санааны зовлон эдлүүлэх, санаа сэтгэлийг нь ихэд зовоож шаналгах
- ямааны мах халуун дээрээ - аливаа юм шинэ сэргэг дээрээ дээр
- махаа барах - зовж зүдрэх, цуцах
- махаа идэх - ихэд зовж зүдрэх, ядрах
- махыг нь зулгаах - зовоох
- малын түрүүнд бух, махны түрүүнд ууц - тэргүүлэх зүйл гэсэн санаа
- мах гэхээр инээж, мал гэхээр ярвайх - ажилд дургүй, залхуу гэсэн санаа
- мах идье гэвэл малаа малла, талх идье гэвэл тариагаа тарь - гэдэс цатгалан амьдаръя гэвэл хөдөлмөрлөх хэрэгтэй гэсэн санаа
- мах огтолсон хүн гараа тосоддог, зах гарсан хүн мөнгөө бардаг - ажлын үр дүн сайн муу янз бүр байдаг гэсэн санаа
- махны шарх эдгэдэг, үгийн шарх эдгэдэггүй - бие махбод гэмтэхэд эдгэнэ, харин муу үг санаанаас үл гарах гэсэн санаа
- яс дагаж мах - аливаа зүйлийг зөв олж сонгож чадвал түүнээс заавал үр дүн гардаг гэсэн санаа
- гүйлсний мах - гүйлсний үр хальс хоёрын завсар дахь нэхдэс
- тарвасны мах - тарвасны нэхдэс
