1. Хүн, амьтны бие цогцсын төрөхөөс үхэх хүртэлх оршин тогтнох чадавх: амь аврах (аминд орох, үхлээс дэлгэрэнгүй...зайлуулах), амь алдах (үхэж үрэгдэх), амь авах (а. Амийг нь таслах; б. Амийг нь аврах), амь баригч хий (таван хийн нэг. Төв судал ба оройд оршиж, хоолой хоолзуураар дамжин, өвчүүний дотор талаар гүйнэ. Залгиулах, амьсгалуулах, нулимуулах, найтаалгах, хэхрүүлэх, оюун ухаан ба таван эрхтнийг тодруулах, сэтгэлийг тогтнуулах зэрэг үйлдэлтэй), амь бөхтэй (а. Хялбар үхдэггүй тэсвэртэй амьтан; б. Хялбар урагддаггүй, эд эдэлгээ сайтай, яс чанар сайтай; в. Хялбар ангижрахгүй, зууранги), амь бусних (амь үрэгдэх), амь гарах (аюул хөнөөлөөс амьд үлдэх), амь гуйх (а. Алах ялаас хэлтрүүлэхийг гуйх; б. Алах амьтны амийг хэлтрүүлэхийг хүсэх), амь давирах (аюултай хөнөөлтэй үйлээс аргацааж, ганцаар ангижран гарах), амь загас (биеийн урт нь 5-6 метр, умард америк тивийн мөрөн, нуурт байдаг нэг зүйлийн загас), амь зайлах (амь гарах, зугатах), амь зугатах (амь зайлах), амь зулбах (ихэд сандран айж зугатах), амь зулдах (аюултай зүйлээс зугатан гарах), амь зуулга (а. Ахуй амьдралын байдал; б. Амь зуухад хэрэглэх юм), амь зуух (аж төрөн амьдрах), амь мэнд (амьд мэнд), амь орох (а. Амьтны хэвэл дэх үр зулзага, өндөгний доторх эс хөврөл хөдлөх; б. Үхэхэд хүрч үхэтхийсэн амьтны сэргэх; в. Шингэн юмны бүлээсэж халах), амь өрөх (бэрхшээлтэй үйл явдал тохиолдож, үхэхэд ойр болох; азаа үзэх), амь өрсөлдөх (үхэх аюул тулгарах), амь солих (амь арилжих), амь сүйдэх (амь эрсдэх, амиа алдах), амь сүйрэх (амь сүйдэх), амь сүйтгэх (аюул ослоос болж нас барах), амь тавих (а. Үйл хэрэгт маш хичээл гаргаж мэрийн зүтгэх; б. Эцсийн амьсгалаа хураах), амь тариа (а. Зүрхний ажиллагааг сайжруулах тариа; б. [шилжсэн] Зээл тусламж), амь таслах (алах), амь тасрах (үхэх), амь татах (а. Амь татуу ааш гаргах; б. Өөрийн хүнийг дотночлон, өрөөлийг ялгаварлаж үзэх), амь татуу (ашигтай, тустай зүйлийг гагцхүү өөрийн бие тийш татан авах, аминч зантай), амь тэвчих (а. Амьтныг алахаа зогсох; б. Бусдын амийг хорлуулахгүйн төлөө тэмцэлхийлэх; в. Үхэхийг бодохгүй зүтгэх), амь тэмцэх (а. Амьсгал давхцах; б. [шилжсэн] Үйл явдалд ихэд мэгдэн, яарч сандран байж ядах), амь үрэгдэх (бусдын сайн сайхны төлөө амиа алдах), амь хагацах (амиа алдах), амь хайргүй (амь биеэ хайрлахгүй), амь хайрлах (үхэхээс айх), амь хоргодох (нуугдан амиа аврах), амь хохирох (гэнэтийн аюул осол тохиолдон үхэх, нас барах), амь хэлтрүүлэх (алах ялаас өршөөх), амь эрсдэх (алагдах; нас барах), амиа авч гарах (амьд үлдэх), амиа арилжих (амиа солилцох), амиа солилцох (ямар нэг юмны төлөө амиа үрэх), амиа солих (алалцах, амийг амиар солих), амиа холбох (үйл ажилд үхэхийг үл хайхран бие сэтгэлээ зориулж, чармайн зүтгэх), амиа хорлох (өөрийгөө егүүтгэх), амийг нь авах (амь авах), амийг нь таслах (алах) - Хайран сайхан амийг нь хар савраараа таслаад хаяв. Р.Чойном. Залуу нас., амийг амиар (амь насаар нь), амин гүжрэх (үхэхийг үл хайхран амь өрсөж чармайн зүтгэх), аминд орох (а. Амьтны амийг нь аврах, тус болох; б. Амьтныг алах), аминд хүрэх (амь насыг нь хороох), амьтны амь (амьтны гол), алтан амь (халуун амь, үнэ цэнэтэй амь амьдрал), халуун амь (а. Бие; б. Нэг гэрийн доторх хүмүүс; в. Нэгэн үйл хэрэгт зүтгэж яваа нөхөд), халуун амь, бүлээн цусаа хайрлахгүй (биеэ хайрлахгүй, үхэхээс ч буцахгүй), хүний амь (хүний амь нас), амь чийг (а. Үл ялиг чийг; б. Хөрсний чийгийн төрөл, агаарын хуурай нөхцөлд хатаасан хөрс болон 105 градуст таваас зургаан цаг хатаасны дараах чийгийн хэмжээ), амь амьсгаа [хоршоо] (амь нас), амь амьдрал [хоршоо] (а. Ахуй амьдрал; б. Амь нас), амь бие [хоршоо] (бие цогцос) - Бид ардын төр улсын төлөө амь бие хайргүй зүтгэх тангарагтай улс. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир., амь гол [хоршоо] (амьд мэнд амьдарч буй) - Их өвдөж амь гол тасрах адил ёолон янцаглаж байлаа. А.Дашням. Өлзийнарангийн өчил., амь зүрх [хоршоо] (амь нас) - Хуруугаа цусаар чимсэн даруй амь зүрх нь арслангийн атганд оров хэмээн зүүдлэв. Замлин Сэнчиний намтар оршив., амь нас [хоршоо] (амь бие) - Амь нас уул мэт бат байг. Галын ерөөлийн судар оршив., амь сүнс [хоршоо] (а. Сүнс сүлд; б. [шилжсэн] Аливаа юмны гол чухал зүйл) - Амь сүнсийг орлуулдаг рашаан билгийн эмээ аманд нь дусаасаар байв. Алтай хайлах., амь хөрөнгө [хоршоо] (гол хөрөнгө) - Дарга капитан хэвээрээ бөгөөд амь хөрөнгөө найдаж хадгалуулсан. Ж.Верн. Арван таван наст капитан., *амь залгуулах (аргалж амь зуух), *амь зогоох (ядуу, зүдүү амь зуух, мөчиг тачиг амьдрах), *амь дүйх (а. Аливаа хэрэгт амь биеийг хайрлалгүй улайран зүтгэх; б. Аюултай, осолтой зүйлд оролцох, хийх), *амь наана, там цаана (а. Санд мэнд; б. Дөнгөж амьтай, бачим, бачуу) - Гагцхүү Найдан ван, Туванов хоёр хэдэн цэргээ аваад амь наана, там цаана арилан оджээ. С.Дашдэндэв. Улаан наран;
2. Амьсгаа, амьсгал:
амь бүтэх (амьсгал давхцах),
амь тэмцэх (а. Амьсгал бүтэх, давчдах, бие өвдөх зэргээр ихэд
дэлгэрэнгүй...тэвдэх; б. Үйл явдалд ихэд мэгдэх, яарч сандрах), ганцхан амиар (ганц амьсгаагаар), амь төдий (дөнгөн данган, амьсгаа нь мэдэгдэхгүй шахам), нэг амиар (нэг амьсгаагаар);
3. Эрхэм чухал, маш дотно, нэн хайртай, онц хэрэгтэй:
амин гол (а. Амьтны нуруу сээрийн ясанд наалдаж байдаг бүдүүн сэлтэр; б. Амин
дэлгэрэнгүй...газар; в. [шилжсэн] Хамгаас хайртай, шүтээн болсон зүйл), амин зуулга (амь зуулга), амин зүрх (амин гол), амин судал (а. Гэмтвэл аминд хүрэх чухал судал; б. [шилжсэн] Үйл явдлын чухамхүү ноцтой газар), амин судас (а. Аминд хүрч болох эмзэг судас, гол судас; б. [шилжсэн] Маш чухал, хэрэгцээтэй) - Хамаг амьтны амин судас лугшин оргилно. Монгол ардын дуу., амин судлал (амьд бодисын ухаан, шим ертөнцийн амьдралыг судлах сургаал), амин судлалч (амин бодисын судлалд мэргэжсэн хүн), амин сүнс (а. хамгийн хайртай хүн, юм; б. хүний оюун ухаан, ухамсар, хүн амьтны зан төрх, авьяас), амин тэжээл (эрүүл саруул, эсэн мэнд явахад чухал хэрэгцээтэй хүнс, бодис), амин чухал (хамгийн чухал) - Энэ бол миний амин чухал хэрэгтэй ганц юм минь шүү. С.Эрдэнэ. Өгүүллэгүүд., амин газар (хамгийн эмзэг тал, хэсэг), амин заалт (хүний амь насыг аврах үүднээс зайлшгүй үзүүлбэл зохих эмнэлгийн үйлчилгээ, тусламж);
4. Өөрийн, хувийн:
амиа арчлах (хувиа хамгаалах),
амиа бодох (өөрийгөө бодох, хувиа хичээх),
дэлгэрэнгүй... амиа борлуулах (хувьдаа оногдсоныг гүйцэтгэх), амиа бөөцийлөх (а. Зөвхөн ганц биеэ бодох; б. Амь биеэ арайхан арчлах), амиа хаацайлах (амиа хамгаалах), амиа хамгаалах (биеэ арчлах, өмгөөлөх, хувиа бодох), амиа хоохойлох (хувиа хичээх, аргацаах) - Харгис цагаан хааны муухай доторт Хоростобичийн амны зууш болохоосоо өмнө амиа хоохойлж, харчин хошуу нутагтаа буцах санаатай байна. Б.Ринчен. Үүрийн туяа., амь амиараа (тус тусдаа), амиараа амьдрах (тусдаа амьдрах), амиараа суух (тусдаа суух), амиараа ярилцах (хувиараа ярилцах) - Халуун амиараа хамт байгаа юм шиг санагдана. Ц.Гайтав. Хувьсгалын зам., амин хувиараа (хувь хувиараа), аминдаа авах (хувьдаа авах), аминдаа арчаагүй (унхиагүй, биеэ аятайхан авч явах чадваргүй), аминдаа завших (хувьдаа завших), аминдаа хор хүргэх (амиа хорлох), амины ашиг (хувийн ашиг), амины гэрээ (хувьдаа батлан тогтоосон хэлэлцээ), амины өмч (амьдралын зайлшгүй хэрэгцээт зүйл, хувцас хунар, орон гэр зэрэг хувийн өмч), амины үг (маш дотночлох үг), амины хэрэг (а. Хувийн хэрэг; б. Хүн алсан хэрэг), *хар амиа бодох (зөвхөн өөрийгөө бодох, амин хувиа хичээх) - Чи хэтэрхий амиа бодох юм. Л.Түдэв. Нүүдэл., аминдаа болох (хэрэндээ болох) - Аминдаа болоод л байна. С.Эрдэнэ. Холбоо гурван тууж., аминдаа зөв (хэрэндээ зөв, өөртөө зөв).
- амь аврах - аминд орох, үхлээс зайлуулах
- амь алдах - үхэж үрэгдэх
- амь авах - а. Амийг нь таслах; б. Амийг нь аврах
- амь бөхтэй - а. Хялбар үхдэггүй тэсвэртэй амьтан; б. Хялбар урагддаггүй, эд эдэлгээ сайтай, яс чанар сайтай; в. Хялбар ангижрахгүй, зууранги
- амь бусних - амь үрэгдэх
- амь гарах - аюул хөнөөлөөс амьд үлдэх
- амь гуйх - а. Алах ялаас хэлтрүүлэхийг гуйх; б. Алах амьтны амийг хэлтрүүлэхийг хүсэх
- амь давирах - аюултай хөнөөлтэй үйлээс аргацааж, ганцаар ангижран гарах
- амь зайлах - амь гарах, зугатах
- амь зугатах - амь зайлах
... үргэлжлүүлэн харах ...- амь зулбах - ихэд сандран айж зугатах
- амь зулдах - аюултай зүйлээс зугатан гарах
- амь зуулга - а. Ахуй амьдралын байдал; б. Амь зуухад хэрэглэх юм
- амь зуух - аж төрөн амьдрах
- амь мэнд - амьд мэнд
- амь орох - а. Амьтны хэвэл дэх үр зулзага, өндөгний доторх эс хөврөл хөдлөх; б. Үхэхэд хүрч үхэтхийсэн амьтны сэргэх; в. Шингэн юмны бүлээсэж халах
- амь өрөх - бэрхшээлтэй үйл явдал тохиолдож, үхэхэд ойр болох азаа үзэх
- амь өрсөлдөх - үхэх аюул тулгарах
- амь солих - амь арилжих
- амь сүйдэх - амь эрсдэх, амиа алдах
- амь сүйрэх - амь сүйдэх
- амь сүйтгэх - аюул ослоос болж нас барах
- амь тавих - а. Үйл хэрэгт маш хичээл гаргаж мэрийн зүтгэх; б. Эцсийн амьсгалаа хураах
- амь тариа - а. Зүрхний ажиллагааг сайжруулах тариа; б. [шилжсэн] Зээл тусламж
- амь таслах - алах
- амь тасрах - үхэх
- амь татах - а. Амь татуу ааш гаргах; б. Өөрийн хүнийг дотночлон, өрөөлийг ялгаварлаж үзэх
- амь татуу - ашигтай, тустай зүйлийг гагцхүү өөрийн бие тийш татан авах, аминч зантай
- амь тэвчих - а. Амьтныг алахаа зогсох; б. Бусдын амийг хорлуулахгүйн төлөө тэмцэлхийлэх; в. Үхэхийг бодохгүй зүтгэх
- амь тэмцэх - а. Амьсгал давхцах; б. [шилжсэн] Үйл явдалд ихэд мэгдэн, яарч сандран байж ядах
- амь үрэгдэх - бусдын сайн сайхны төлөө амиа алдах
- амь хагацах - амиа алдах
- амь хайргүй - амь биеэ хайрлахгүй
- амь хайрлах - үхэхээс айх
- амь хоргодох - нуугдан амиа аврах
- амь хохирох - гэнэтийн аюул осол тохиолдон үхэх, нас барах
- амь хэлтрүүлэх - алах ялаас өршөөх
- амь эрсдэх - алагдах нас барах
- амиа авч гарах - амьд үлдэх
- амиа арилжих - амиа солилцох
- амиа солилцох - ямар нэг юмны төлөө амиа үрэх
- амиа солих - алалцах, амийг амиар солих
- амиа холбох - үйл ажилд үхэхийг үл хайхран бие сэтгэлээ зориулж, чармайн зүтгэх
- амиа хорлох - өөрийгөө егүүтгэх
- амийг нь авах - амь авах
- амийг нь таслах - алах
- амийг амиар - амь насаар нь
- амин гүжрэх - үхэхийг үл хайхран амь өрсөж чармайн зүтгэх
- аминд орох - а. Амьтны амийг нь аврах, тус болох; б. Амьтныг алах
- аминд хүрэх - амь насыг нь хороох
- амьтны амь - амьтны гол
- алтан амь - халуун амь, үнэ цэнэтэй амь амьдрал
- халуун амь - а. Бие; б. Нэг гэрийн доторх хүмүүс; в. Нэгэн үйл хэрэгт зүтгэж яваа нөхөд
- халуун амь бүлээн цусаа хайрлахгүй - биеэ хайрлахгүй, үхэхээс ч буцахгүй
- хүний амь - хүний амь нас
- амь чийг - а. Үл ялиг чийг; б. Хөрсний чийгийн төрөл, агаарын хуурай нөхцөлд хатаасан хөрс болон 105 градуст таваас зургаан цаг хатаасны дараах чийгийн хэмжээ
- амь амьсгаа - амь нас
- амь амьдрал - а. Ахуй амьдрал; б. Амь нас
- амь бие - бие цогцос
- амь гол - амьд мэнд амьдарч буй
- амь зүрх - амь нас
- амь нас - амь бие
- амь сүнс - а. Сүнс сүлд; б. [шилжсэн] Аливаа юмны гол чухал зүйл
- амь хөрөнгө - гол хөрөнгө
- амь залгуулах - аргалж амь зуух
- амь зогоох - ядуу, зүдүү амь зуух, мөчиг тачиг амьдрах
- амь дүйх - а. Аливаа хэрэгт амь биеийг хайрлалгүй улайран зүтгэх; б. Аюултай, осолтой зүйлд оролцох, хийх
- амь наана, там цаана - а. Санд мэнд; б. Дөнгөж амьтай, бачим, бачуу
- амь бүтэх - амьсгал давхцах
- амь тэмцэх - а. Амьсгал бүтэх, давчдах, бие өвдөх зэргээр ихэд тэвдэх; б. Үйл явдалд ихэд мэгдэх, яарч сандрах
- ганцхан амиар - ганц амьсгаагаар
- нэг амиар - нэг амьсгаагаар
- амин гол - а. Амьтны нуруу сээрийн ясанд наалдаж байдаг бүдүүн сэлтэр; б. Амин газар; в. [шилжсэн] Хамгаас хайртай, шүтээн болсон зүйл
- амин зуулга - амь зуулга
- амин зүрх - амин гол
- амин судал - а. Зүрхэнд холбогдох бүдүүн судал; б. [шилжсэн] Үйл явдлын чухамхүү ноцтой газар
- амин судас - а. Аминд хүрч болох эмзэг судас, гол судас б. [шилжсэн] Маш чухал, хэрэгцээтэй
- амин судлал - амьд бодисын ухаан, шим ертөнцийн амьдралыг судлах сургаал
- амин судлалч - амин бодисын судлалд мэргэжсэн хүн
- амин сүнс - хамгийн хайртай хүн, юм; хүний оюун ухаан, ухамсар, хүн амьтны зан төрх, авьяас
- амин тэжээл - эрүүл саруул, эсэн мэнд явахад чухал хэрэгцээтэй хүнс, бодис
- амин чухал - хамгийн чухал
- амиа арчлах - хувиа хамгаалах
- амиа бодох - өөрийгөө бодох, хувиа хичээх
- амиа борлуулах - хувьдаа оногдсоныг гүйцэтгэх
- амиа бөөцийлөх - а. Зөвхөн ганц биеэ бодох; б. Амь биеэ арайхан арчлах
- амиа хаацайлах - амиа хамгаалах
- амиа хамгаалах - биеэ арчлах, өмгөөлөх, хувиа бодох
- амиа хоохойлох - хувиа хичээх, аргацаах
- амь амиараа - тус тусдаа
- амиараа амьдрах - тусдаа амьдрах
- амиараа суух - тусдаа суух
- амиараа ярилцах - хувиараа ярилцах
- амин хувиараа - хувь хувиараа
- амь төдий - дөнгөн данган, амьсгаа нь мэдэгдэхгүй шахам
- амин заалт - хүний амь насыг аврах үүднээс зайлшгүй үзүүлбэл зохих эмнэлгийн үйлчилгээ, тусламж
- аминдаа авах - хувьдаа авах
- аминдаа арчаагүй - унхиагүй, биеэ аятайхан авч явах чадваргүй
- аминдаа завших - хувьдаа завших
- аминдаа хор хүргэх - амиа хорлох
- амины ашиг - хувийн ашиг
- амины гэрээ - хувьдаа батлан тогтоосон хэлэлцээ
- амины өмч - амьдралын зайлшгүй хэрэгцээт зүйл, хувцас хунар, орон гэр зэрэг хувийн өмч
- амины үг - маш дотночлох үг
- амины хэрэг - а. Хувийн хэрэг; б. Хүн алсан хэрэг
- хар амиа бодох - зөвхөн өөрийгөө бодох, амин хувиа хичээх
- аминдаа болох - хэрэндээ болох
- аминдаа зөв - хэрэндээ зөв, өөртөө зөв
- амь баригч хий - таван хийн нэг. Төв судал ба оройд оршиж, хоолой хоолзуураар дамжин, өвчүүний дотор талаар гүйнэ. Залгиулах, амьсгалуулах, нулимуулах, найтаалгах, хэхрүүлэх, оюун ухаан ба таван эрхтнийг тодруулах, сэтгэлийг тогтнуулах зэрэг үйлдэлтэй
- амь загас - биеийн урт нь 5-6 метр, умард америк тивийн мөрөн нуурт байдаг нэг зүйлийн загас
