1. Адуу, луус, илжиг зэргийн амьтны хүзүү сэрвээний дээгүүр тууш ургасан урт хялгас: дэл засах дэлгэрэнгүй...(адууны дэлийг хайчлан янзлах), азарганы дэл (азарганы хүзүү, сэрвээний урт хялгас) - Унаган даахиараа залаалан унжих азарганы дэл мэт өргөн хүрэн зогдор эгэм тус газар нь бага зэрэг шингэрээд, нүд шиг нь хар сахлаг урт өвдөгтэй нь нийлэн суусарлажээ. Д. Маам. Хоёр хар буурын туурь., босоо дэл (налж унаагүй дэл), бухандай дэл (хөхөл үлдээлгүй зассан дэл), онгон дэл (а. Хяргалгүй жил өнжсөн дэл; б. Мундааны тус хяргаагүй үлдээсэн дэл), суман дэл (шанхлан зассан дэл), шанхан дэл (дундуураа хагарч хоёр тийш шанх мэт унжсан дэл), шашир дэл (шашир малгайны орой мэт босоо дэл) - Хонгор салхин, дүүрүүлэн яваа унаганы сэвлэг дэлийг намирааж товор товор алхлах морьдын шашир дэл, сүүлний үзүүр хийсгэнэ. Д. Цэдэв. Унага., дэл сүүл [хоршоо] (мал, амьтны хүзүү сэрвээний дээгүүр тууш ургасан урт хялгас болон, нурууны ясны үзүүрийн хэсэгт байх үсэрхэг эрхтэн) - Олон цэргийн морины хөл, дэл сүүл цөм шарамдаглаж, чоно ульж өтгө бархиран… В.Инжаннаши. Хөх судар., дээрээ дэлгүй, дэргэдээ ханьгүй [зүйр цэцэн үг] (хэлж сургах ах захгүй, найз нөхөдгүй зожиг ганцаараа гэсэн үг), дэл сүүл ургуулах (а. Ямар нэгэн учир явдлыг ихэтгэн хэлэх, давслах; б. Жиг үүсгэх, учир ургуулах), дээр нь дэл, доор нь сүүл нэмэх [зүйр цэцэн үг] (баахан хэтрүүлж, нэмж чимэх гэсэн санаа), дэл сүүл нэмэлгүй (нэмж чимэлгүй), *морин дэл дээгүүр (а. Морь унах - Сүхбаатар тэргүүлэн бүх цэргүүд мордож морин дэл дээгүүр Хиагтыг дайлан одов. С.Дашдэндэв. Улаан наран; б. [шилжсэн] Ажил хэрэгт хөнгөн хайнга хандах байдал; в. [шилжсэн] Хурдан, түргэн);
2. [шилжсэн] Юмны дээгүүр нарийн зурваслан товойлгон тавьсан янз чимэг:
дэл тавих (товгор зурвас гаргах),
дэлгэрэнгүй...дэлтэй гаансны толгой (ар этгээдээр нь хээ угалз зэргийг товойлгон цувуулж урласан гаансны толгой);
3. [шилжсэн] Дэл мэт нарийн зурваслан тогтсон мод, хад:
дэл мод [ургамал] (навч зулгарах тураг мод, модноос нь элдүүрийн түүхий эд
дэлгэрэнгүй...гаргаж авна), дэл хад (уул нурууны хяраар нарийн зурваслан ургасан хад; дэлхийн царцдас давхарга дахь босоо болон ташуу хагарал, ан цавыг дагаж зэрэгцээ ханаар хавчигдан тогтсон магмын гаралтай түрмэл чулуулгийн сунамал биет), дэл чулуу (дэл хад).
- дэл засах - адууны дэлийг хайчлан янзлах
- азарганы дэл - азарганы хүзүү, сэрвээний урт хялгас
- босоо дэл - налж унаагүй дэл
- бухандай дэл - хөхөл үлдээлгүй зассан дэл
- онгон дэл - а. Хяргалгүй жил өнжсөн дэл б. Мундааны тус хяргаагүй үлдээсэн дэл
- суман дэл - шанхлан зассан дэл
- шанхан дэл - дундуураа хагарч хоёр тийш шанх мэт унжсан дэл
- шашир дэл - шашир малгайны орой мэт босоо дэл
- дэл сүүл - мал, амьтны хүзүү сэрвээний дээгүүр тууш ургасан урт хялгас болон, нурууны ясны үзүүрийн хэсэгт байх үсэрхэг эрхтэн
- дээрээ дэлгүй дэргэдээ ханьгүй - хэлж сургах ах захгүй, найз нөхөдгүй зожиг ганцаараа гэсэн үг
... үргэлжлүүлэн харах ...- дэл сүүл ургуулах - а. Ямар нэгэн учир явдлыг ихэтгэн хэлэх, давслах б. Жиг үүсгэх, учир ургуулах
- дээр нь дэл доор нь сүүл нэмэх - баахан хэтрүүлж, нэмж чимэх гэсэн санаа
- дэл сүүл нэмэлгүй - нэмж чимэлгүй
- морин дэл дээгүүр - а. Морь унах Сүхбаатар тэргүүлэн бүх цэргүүд мордож морин дэл дээгүүр Хиагтыг дайлан одов. С.Дашдэндэв. Улаан наран б. шилжсэн Ажил хэрэгт хөнгөн хайнга хандах байдал в. шилжсэн Хурдан, түргэн
- дэл тавих - товгор зурвас гаргах
- дэлтэй гаансны толгой - ар этгээдээр нь хээ угалз зэргийг товойлгон цувуулж урласан гаансны толгой
- дэл мод - навч зулгарах тураг мод, модноос нь элдүүрийн түүхий эд гаргаж авна
- дэл хад - уул нурууны хяраар нарийн зурваслан ургасан хад дэлхийн царцдас давхарга дахь босоо болон ташуу хагарал, ан цавыг дагаж зэрэгцээ ханаар хавчигдан тогтсон магмын гаралтай түрмэл чулуулгийн сунамал биет
- дэл чулуу - дэл хад
Ижил үг
