1. Ямар нэг үйлийн ирээдүйд болох санааг илтгэнэ: болох ажээ (болно), дэлгэрэнгүй...болох байх (болно байх), болох биз (болно биз), болох уу (болно уу хэмээн зөвшөөрөл гуйх), *болох болохгүй [хоршоо] (сайн, муу), болсон идээнээс бүү зайл, болох болохгүй хүний үгэнд бүү ор [зүйр цэцэн үг] (дотроо бодолтой, дороо суурьтай яв гэсэн санаа);
2. Ямар нэг юм бүрэлдэн үүсэх, хувирах;
алга болох (а. Байхгүй болох, алга болох; б. [шилжсэн] Үрэн таран болох в. [цээр] Нас барах
дэлгэрэнгүй...үхэх), боос болох (хээлтэх), мохоо болох (хурц байдал нь алдрах), мөс болох (мөс болж тогтох), муу болох (муудах), сайн болох (а. Сайдах; б. Сайжрах; в. [шилж] Дурлах), тулам болох (а. Тулам шинж орох; б. Тулманд чихсэн юм шиг байдал орох), улс болох (тусгаар тогтносон улс байгуулах) - Тагна Тувагийн олон түмэн нэг хэсэг нь Оростой холбоо харилцаа сайтай, ая талтай, нөгөө хэсэг нь бие дааж тусгаар улс болох санаатай байдаг. С.Удвал. Их хувь заяа., үгүй болох (а. Байхгүй болох, алга болох; б. [шилжсэн] Үрэн таран болох в. [цээр] Нас барах үхэх) - Үхээр байтал үгүй болох, сонсоод байтал дэмий болох. Д.Равжаа. Зохиолын эмхэтгэл., хар болох (а. Юмны өнгө харлах; б. Туйлдан цөхрөх; в. Лам ёс жаягаа өөрчлөх), хир болох (хир буртаг суух), хэвшил болох (дадах, занших), хэнхэг болох (а. Хэтэрхий хоолонцор болох; б. Ямарваа юманд хэтэрхий дурлах), эрүүл болох (өвчин эдгэрэх);
3. Ямар нэг үйл эзэмших, ажил эрхлэх:
анчин болох (авлах мэргэжилтэй болох),
багш болох (багшийн үүрэг хүлээх),
дэлгэрэнгүй...бөө болох (бөөгийн шүтлэг хүлээх), сайд болох (сайдын тушаалд дэвших), тогооч болох (тогоочийн мэргэжил эзэмших), дуучин болох (дуулаачийн мэргэжил эзэмших) - Зэгсэн дуучин болох хүү гэж улс шагшаад байгаа юм, нэг сонсъё. Д.Цэдэв. Айргийн амт., архичин болох (архи байнга уудаг дон тусах), боол болох (эрх чөлөөгөө хасуулж хүний эрхэнд орох), зарц болох (зарцлагдах), хамжлага болох (хамжлага зарц болох), хулгайч болох (хүний юм ёс бусаар өөртөө авдаг муу зуршил тогтох);
4. Ямар нэг юмд нийлэх, хамтрах, холбогдох:
айл гэр болох (
а. Гэрлэх - дэлгэрэнгүй...Эрт урьд цагт эмгэн өвгөн хоёр айл болон амьдарч, аж төрөн суужээ. Ц.Дамдинсүрэн. Түүвэр зохиол; б. Айл гэр болон наадах), гал болох (а. Айл гэр болох; б. Аяны хүний нэгэн оромжид гал нэгдэх), бараа болох (хань болон дагалдах) - Би тантай хамт явна, танд бараа болно. С.Удвал. Их хувь заяа., гол болох (зонхилох, голлох), түшиг тулгуур болох (дэмжих, туслах), ураг болох (а. Эр эм болох; б. Ургийн холбоо сүлбээ бүхий болох), хань болох (а. Хань бараа болж дагалдаж явах; б. Хань нөхөр болох), эхнэр болох (а. Нөхөрт гарах; б. [хуучирсан] Эхнэр үс, хувцас хэрэглэх);
5. Ямар нэгэн юманд уршиг нөлөө учруулах:
гай болох (зовлон учруулах),
гарз болох (ашиг завшаан алдах),
дэлгэрэнгүй...гэм болох (гэм зэмд хүрэх, гай учруулах), дэмий болох (хоосон хэрэггүй болох), нүгэл болох (гэм бурууд хүрэх), өр болох (өрөнд орох), саад болох (саад учруулах), тээр болох (дараа болох, түвэг учруулах), хал болох (садаа учруулах), хилэнц болох (хилэнц хураах), хөө болох (а. Хөө хүрэх; б. [шилжсэн] Гай болох), *ус болох (хор болох, саад болох), *мал болох (хэт их согтох), уршиг болох (уршиг тарих, саад хийх);
6. Нэмэр болох, тус болгох, тус үзүүлэх:
аз болох (завшаан тохиох),
ашиг болох (нэмэр завшаан хүртэх),
дэлгэрэнгүй...зууш болох (а. Хөнгөн хоол болох; б. [шилжсэн] Бусдад элэглэгдэн хэлцэгдэх; в. [шилжсэн] Бусдын эрхшээлд автагдан ашиглагдах) - Ширмэн бөмбөгний зууш болох байсан юм гэж Хасбаатар ярив. Л.Түдэв. Уулын үер., идэш болох (а. Хоол тэжээл болох; б. [шилжсэн] Бусдын эрхшээлд орох), нүд болох (а. Замчлах; б. Олны өмнө шившгээ дэлгэх), хэл болох (хэл мэдээ залгуулах), хэрэг болох (а. Ажил бүтэхэд тустай байх; б. Хэрэг үүдэх), *гар хөл болох (хамсаа тус хүргэх), тустай болох (тус болох) - Тэдний зүтгэлээс нь миний боол түшмэдийн биед ашигтай тустай болох болов уу гэж би бодож байсан билээ. Б.Ринчен. Сандо амбан;
7. Цаг улирлын ээлжлэн солигдох:
зун болох (зуны улирал эхлэх),
орой болох (нар жаргаж эхлэх)
дэлгэрэнгүй...- Орой болох үед улаан дийлэхэд Магсаржав буцаж хуарандаа ирлээ. С.Удвал. Их хувь заяа., өглөө болох (үүр цайж гэгээ орох), шөнө болох (харанхуй болох), зуд болох (цас шуурга ихсэх, цасгүйгээр харын хүйтэн болох зэргээр хүн, мал зүдэх, сүйдэх цаг зуурын бэрхшээл тулгарах), өн болох (цагийн улирал ган зудгүй зохистой байх), хүйтэн болох (хүйтэх ихсэх, хүйтэн болох), халуун болох (халуун ихсэх, зун болох), харанхуй болох (а. Шөнө болох; б. Гэгээ гэрэл тасрах), цаг болох (хугацаа тулах),;
8. Ямар нэг хөл хөгжөөнтэй үйл явдал тохиох:
баяр болох (а. Баяр цэнгэл үйлдэх; б. Тэмдэглэлт өдөр тохиох),
дэлгэрэнгүй...дажин болох (а. Үймэх, самуурах; б. [шилж] Учиргүй баярлаж ихэд хөгжих), ёслол болох (ёс заншлын дагуу хүндэтгэл үйлдэх), сүйд болох (а. Гамшиг хохирол учрах; б. Сайн, муу зүйлийн аль нэг нь тохиолдож сүрхий хөл болох, сүр болох), cүр болох (а. Бага зүйлд ихэд баярлах б. Сүрийг гаргах), *хөл болох (а. Дайн дажин, үймээн түйвээн үүсэж дэгдэх; б. Үйл үйлдвэр хийхийн тулд ихэд бэлтгэж ихээхэн хүч хөдөлмөр гаргах; в. Ихэд хүндлэн дайлж цайлах;
9. Хүчинд автагдах, үл тоомсорлох, юмыг оромдох:
бичихээр болох (бичихэд хүрэх),
идсэн болох (идэж байгаа байдал
дэлгэрэнгүй...үзүүлэх), үзсэн болох (үзэж байгаа байдал үзүүлэх), хийхэд хүрэх (хийхээр шийдэх);
10. Өөртөө ямар нэг юм эзлэх, эзэмших:
дуртай болох (хүсэл төрөх),
их зантай болох (их зан гаргах),
дэлгэрэнгүй...өвчтэй болох (өвчин тусах), сэтгэлтэй болох (янаг хайртай болох), хөрөнгөтэй болох (өөрийн гэх эд баялагтай болох), машинтай болох (машин өөртөө авах);
11. Идэх хоол ургамал бүрэн боловсрох, идэж хэрэглэхэд бэлэн болох:
жимс болох (жимс боловсрох),
тариа болох (тариа
дэлгэрэнгүй...боловсрох), мах болох (а.Чанаж буй мах гүйцэд болох; б. [шилж] Туйлдаж ядрах, хамаг бие булрах), болсноос ам хүр, буурлаас үг дуул [зүйр цэцэн үг] (ах зах хүний үгийг сонсож бай гэсэн санаа) хоол болох (а. Хоол боловсрох; б. Хоол сайн шингэх; в. [шилжсэн] Бусдын амны зууш болох), мах болох (а. Чанаж буй мах гүйцэд болох; б. [шилж] Туйлдаж ядрах, хамаг бие булрах), болсноос ам хүр, буурлаас үг дуул [зүйр цэцэн үг] (ах зах хүний үгийг сонсож бай гэсэн санаа), *хоол болтол шийр зугаа (а. Өлссөн цагт бага юм идэж өл дарах; б. Гол ажлаас өмнө аар саар юм хийж цаг нөхцөөх гэсэн санаа);
12. Нэг юмнаас нөгөө юм үүдэх:
өвөг болох (а. Ачтай болох; б. Дээд төрөл болох),
садан болох (ураг садан болох);
13. Ямар нэг юм хүсэх, ихэд санаашрах, мөрөөдөх:
хүслэн болох (ихэд хүсэх);
14. Олон юмны дотроос оройлон ялгарах, амжилтад хүрэх:
аварга болох (аваргалах, тэргүүлэн шалгарах),
дэлгэрэнгүй...магнай нь болох (манлайлах), сод болох (содон болох), сор болох (шилдэг нь болох), нүүртэй болох (олонд хүндтэй болох), талтай болох (а. Олон түмэн нааштай болох; б. Танил талтай болох);
15. Ямар нэг үйл явдлын сэжиг сэдэв цухалзах:
жич болох (дараа тусад нь хийхээр болох),
учир болох (учир жиг ургах)
дэлгэрэнгүй...- Энэ хоёр нэг учир болжээ. В.Шарма. Таван сургамж;
16. Ямар нэг шалтгаанаас санаа сэтгэл алгасах:
ичсэндээ болох (ихэд ичих),
уурласандаа болох (ихэд уурлах),
дэлгэрэнгүй...яриандаа болох (яриандаа хэт халах), явсандаа болох (явсан нь сайн болох);
17. Ямар нэг үйл явдал эхлэхэд хүрэх:
мэдэх болох (мэдэх),
унших болох (унших),
үзэх болох (үзэх),
дэлгэрэнгүй...хийх болох (хийх);
18. Болохуйц, болмоор:
бичиж болох (бичиж болмоор),
идэж болох (идэж болмоор),
дэлгэрэнгүй...сурч болох (сурч болмоор), хэлж болох (хэлж болохуйц), явж болох (явж болохуйц) - Уг нь хорин жил нэг хүний явж болох лавтайяа хорин түмэн салаа зам бий биз дээ. Д.Маам. Тэмээний дууль., нөхөрлөж болмоор хүн (нөхөрлүүштэй хүн) - Болмоорыг дагуулаад жаргана даа хө. ААЗ., хүрч болмоор (хүрмээр) - Ингээд л давхиад байвал хаа ч хүрч болмоор санагдана. С.Эрдэнэ. Хонгорзул;
19. Хүрэх, тулах, учрах:
ад болох (зохисгүй муу явдал, хэрэг үйлдсэний улмаас бусдад муу хэлүүлэн шоовдорлогдож явах),
дэлгэрэнгүй...насны хэмжээ болох (а. Насны туйлд хүрэх; б. Нас эцэслэх) - Манай Лха бэйс дургүй ч гэсэн насны хэмжээ болж, ямар ч золиг гаргасан ер аврах аврал алга болж байгаа хэрэг. Б.Ринчен. Үүрийн туяа; танил болох (танилцах, түншлэх), хүн болох (а. Өсөж бойжих, хүмүүжих - Хүн болох багаасаа, хүлэг болох унаганаасаа. ААЗ; б. Хүний зан чанар илрэх), эр болох (өсөж эрийн цээнд хүрэх);
20. Буй, бүхий:
болох чинээгээрээ (бүхий чадлаараа)
- Бодисадын явдалд болох чинээгээрээ зүтгэсүгэй. Д.Равжаа. Зохиолын эмхэтгэл., өвчинд болох (халдварт өвчинд өртөхгүй болох, дархлаатай болох);
21. Бололцооны хэрээр:
аль болох (бололцооны хэрээр)
- Ботгыг аль болох багаас нь ус уулгаж сургах явдал л чухал.дэлгэрэнгүй...style="font-size: 10px;"> Ж.Самбуу. Мал маллагааны арга туршлага;
22. Аргагүй, хэцүү гэх мэт үгтэй нийлж, үгүйсгэсэн утгатай холбоо үг үүсгэнэ:
болох аргагүй (боломжгүй).
- болох ажээ - болно
- болох байх - болно байх
- болох биз - болно биз
- болох уу - болно уу хэмээн зөвшөөрөл гуйх
- болох болохгүй - сайн, муу
- болсон идээнээс бүү зайл, болох болохгүй хүний үгэнд бүү ор - дотроо бодолтой, дороо суурьтай яв гэсэн санаа
- болсноос ам хүр, буурлаас үг дуул - ах зах хүний үгийг сонсож бай гэсэн санаа
- алга болох - байсан юм байхгүйд хүрэх
- боос болох - хээлтэх
- гал болох - а. Айл гэр болох; б. Аяны хүний нэгэн оромжид гал нэгдэх
... үргэлжлүүлэн харах ...- мах болох - а. Чанаж буй мах гүйцэд болох; б. [шилжсэн] Туйлдаж ядрах, хамаг бие булрах
- мохоо болох - хурц байдал нь алдрах
- мөс болох - мөс болж тогтох
- муу болох - муудах
- сайн болох - а. Сайдах; б. Сайжрах; в. [шилж] Дурлах
- тулам болох - а. Тулам шинж орох; б. Тулманд чихсэн юм шиг байдал орох
- улс болох - тусгаар тогтносон улс байгуулах
- үгүй болох - а. Байхгүй болох, алга болох; б. [шилжсэн] Үрэн таран болох в. [цээр] Нас барах үхэх
- хар болох - а. Юмны өнгө харлах, хир болох; б. Туйлдан цөхрөх; в. Лам ёс жаягаа өөрчлөх
- хир болох - хир буртаг суух
- хэвшил болох - дадах, занших
- хэнхэг болох - а. Хэтэрхий хоолонцор болох; б. Ямарваа юманд хэтэрхий дурлах
- эрүүл болох - өвчин эдгэрэх
- анчин болох - авлах мэргэжилтэй болох
- архичин болох - архи байнга уудаг дон тусах
- багш болох - багшийн үүрэг хүлээх
- бөө болох - бөөгийн шүтлэг хүлээх
- сайд болох - сайдын тушаалд дэвших
- тогооч болох - тогоочийн мэргэжил эзэмших
- дуучин болох - дуулаачийн мэргэжил эзэмших
- айл гэр болох - а. Гэрлэх; б. Айл гэр болон наадах
- бараа болох - а. Ихсийг дагаж үйлчлэн явах; б. Хамтдаа явах
- гол болох - зонхилох, голлох
- түшиг тулгуур болох - дэмжих, туслах
- ураг болох - а. Эр эм болох; б. Ургийн холбоо сүлбээ бүхий болох
- хань болох - а. Хань бараа болж дагалдаж явах; б. Хань нөхөр болох
- эхнэр болох - а. Нөхөрт гарах; б. [хуучирсан] Эхнэр үс, хувцас хэрэглэх
- гай болох - зовлон учруулах
- гарз болох - ашиг завшаан алдах
- гэм болох - гэм зэмд хүрэх, гай учруулах
- дэмий болох - хоосон хэрэггүй болох
- нүгэл болох - гэм бурууд хүрэх
- өр болох - өрөнд орох
- саад болох - саад учруулах
- тээр болох - дараа болох, түвэг учруулах
- хал болох - хал учруулах
- хилэнц болох - хилэнц хураах
- хөө болох - а. Хөө хүрэх; б. [шилжсэн] Гай болох
- ус болох - хор болох, саад болох
- хулгайч болох - хүний юм ёс бусаар өөртөө авдаг муу зуршил тогтох
- мал болох - хэт их согтох
- аз болох - завшаан тохиох
- ашиг болох - нэмэр завшаан хүртэх
- зууш болох - а. Хөнгөн хоол болох; б. [шилжсэн] Бусдад элэглэгдэн хэлцэгдэх; в. [шилжсэн] Бусдын эрхшээлд автагдан ашиглагдах
- идэш болох - а. Хоол тэжээл болох; б. [шилжсэн] Бусдын эрхшээлд орох
- нүд болох - а. Замчлах; б. Олны өмнө шившгээ дэлгэх
- хэл болох - хэл мэдээ залгуулах
- хэрэг болох - а. Ажил бүтэхэд тустай байх; б. Хэрэг үүдэх
- гар хөл болох - а. Ядарсан хүнд тус дэм болох; б. Муу хүнд ашиглагдах
- зун болох - зуны улирал эхлэх
- орой болох - нар жаргаж эхлэх
- өглөө болох - үүр цайж гэгээ орох
- зуд болох - цас шуурга ихсэх, цасгүйгээр харын хүйтэн болох зэргээр хүн, мал зүдэх, сүйдэх цаг зуурын бэрхшээл тулгарах
- өн болох - цагийн улирал ган зудгүй зохистой байх
- хүйтэн болох - хүйтэн ихсэх, өвөл болох
- халуун болох - халуун ихсэх, зуд болох
- харанхуй болох - а. Шөнө болох; б. Гэгээ гэрэл тасрах
- цаг болох - хугацаа тулах
- шөнө болох - харанхуй болох
- баяр болох - баяр цэнгэл үйлдэх, тэмдэглэлт өдөр болох
- дажин болох - а. Үймэх, самуурах; б. [шилж] Учиргүй баярлаж ихэд хөгжих
- ёслол болох - ёс заншлын дагуу хүндэтгэл үйлдэх
- сүйд болох - а. Гамшиг хохирол учрах; б. Сайн, муу зүйлийн аль нэг нь тохиолдож сүрхий хөл болох
- сүр болох - а. Бага зүйлд ихэд баярлах; б. Сүрийг гаргах
- хөл болох - а. Дайн дажин, үймээн түйвээн үүсэж дэгдэх; б. Үйл үйлдвэр хийхийн тулд ихэд бэлтгэж ихээхэн хүч хөдөлмөр гаргах; в. Ихэд хүндлэн дайлж цайлах
- хөрөнгөтөн болох - өөрийн гэх эд баялагтай болох
- танил болох - танилцах, түншлэх
- хүн болох - а. Өсөж бойжих, хүмүүжих; б. Хүний зан чанар илрэх
- эр болох - өсөж эрийн цээнд хүрэх
- бичихээр болох - бичихэд хүрэх
- машинтай болох - машин өөртөө авах
- идсэн болох - идэж байгаа байдал үзүүлэх
- үзсэн болох - үзэж байгаа байдал үзүүлэх
- хийхээр болох - хийхэд хүрэх
- нүүртэй болох - олонд хүндтэй болох
- дуртай болох - хүсэл төрөх
- их зантай болох - их зан гаргах
- өвчтэй болох - өвчин тусах
- сэтгэлтэй болох - янаг хайртай болох
- талтай болох - а. Олон түмэн нааштай болох; б. Танил талтай болох
- тустай болох - тус болох
- боол болох - эрх чөлөөгөө хасуулж хүний эрхэнд орох
- зарц болох - зарцлагдах
- хамжлага болох - хамжлага зарц болох
- жимс болох - жимс боловсрох
- тариа болох - тариа боловсрох
- хоол болох - а. Хоол боловсрох; б. Хоол сайн шингэх; в. [шилжсэн] Бусдын амны зууш болох
- хоол болтол шийр зугаа - а. Өлссөн цагт бага юм идэж өл дарах; б. Гол ажлаас өмнө аар саар юм хийж цаг нөхцөөх гэсэн санаа
- өвөг болох - а. Ачтай болох; б. Дээд төрөл болох
- садан болох - ураг садан болох
- хүслэн болох - ихэд хүсэх
- аварга болох - аваргалах, тэргүүлэн шалгарах
- магнай нь болох - манлайлах
- сод болох - содон болох
- сор болох - шилдэг нь болох
- жич болох - дараа тусад нь хийхээр болох
- учир болох - учир жиг ургах
- ичсэндээ болох - ихэд ичих
- уурласандаа болох - ихэд уурлах
- яриандаа болох - яриандаа хэт халах
- явсандаа болох - явсан нь сайн болох
- мэдэх болох - мэдэх
- унших болох - унших
- үзэх болох - үзэх
- хийх болох - хийх
- бичиж болох - бичиж болмоор
- идэж болох - идэж болмоор
- сурч болох - сурч болмоор
- хэлж болох - хэлж болохуйц
- явж болох - явж болохуйц
- нөхөрлөж болмоор хүн - нөхөрлүүштэй хүн
- хүрч болмоор - хүрмээр
- ад болох - зохисгүй муу явдал, хэрэг үйлдсэний улмаас бусдад муу хэлүүлэн шоовдорлогдож явах
- насны хэмжээ болох - а. Насны туйлд хүрэх; б. Нас эцэслэх
- уршиг болох - уршиг тарих, саад хийх
- болох чинээгээрээ - бүхий чадлаараа
- өвчинд болох - халдварт өвчинд өртөхгүй болох, дархлаатай болох
- аль болох - бололцооны хэрээр
- болох аргагүй - боломжгүй
- хөрөнгөтэй болох - өөрийн гэх эд баялагтай болох
