1. Мохоогийн эсрэг утга, нарийн иртэй, үзүүртэй, шовх: хурц зэвсэг (даалт сайтай, ирт зэвсэг), дэлгэрэнгүй...хурц ир (хутга, сүх зэргийн даалт сайтай нарийн ир) - Хөлдүү модноос халтирсан сүхний хурц ир, ширэн бойтгийн түрийг сарьсан өмдний шуумагтай хамт хүү зүсээд нарийн шилбэний нь ясанд хүрчээ. Б.Нямаа. Арандалынхан., хурц мэс (ир сайтай мэс) - Хурцын хурц мэсийг, хуурай шороонд булсан ч нэгэн цагт үзүүр нь цухуйнам. Ж.Дамдин. Үймээний жил., хурц өнцөг (тэгш өнцгөөс бага өнцөг), хурц тонгорог (ир сайтай тонгорог) - Нэлээд ургасан үсийг нь хурц тонгоргоор шир шир хийтэл хусаж байлаа. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир., хурц үзүүр (шовх үзүүр) - Найдангийн толгойд үзгийн хурц үзүүр хэдэнтээ шигдэв. Д.Цэвэгмид. Зохиолын түүвэр., хурц хутга (ир сайтай хутга) - Хурц хутганы ир долоож, андгай тангаргийг нь авч гэнэ. Монгол ардын баатарлаг туульс., хурц шүд (иртэй, мохоо биш шүд) - Хүзүүний яс шүүрч аваад, хурц цагаан шүдээрээ зулгааж гарав. Б.Нямаа. Арандалынхан., хурц илд билүүгүй бол даахгүй, хурдан морь сойлгогүй бол давхихгүй [зүйр цэцэн үг] (ажил хэрэгт бэлтгэл хэрэгтэй гэсэн санаа); хутга хэдий хурц боловч ишдээ тусгүй, эмч мэргэн боловч биедээ тусгүй [зүйр цэцэн үг] (загасчны морь усгүй гэдэгтэй адил утгатай);
2. [шилжсэн] Хүний оюун ухаан сэргэлэн, маш хурдан сэтгэдэг: хурц зан (түргэн догшин зан)
дэлгэрэнгүй...- Хөөрүү хурц зан нь, хөнгөн алиа явдал нь, хуучин янзаар байна уу. Ц.Дамдинсүрэн. Түүвэр зохиол., хурц хүн (а. Ухаантай хүн; б. Цэцэн цэлмэг, хэлэмгий хүн), хурц ухаан (санах сэрэх нь хурдан, цэцэн ухаан) - Хэтэрхий хурц ухаан ба асрах зөөлөн сэтгэл, хэзээд бусдын үйлсийг бүтээх ба баатар зориг тэргүүтэн... Субашид., хурц соргог [хоршоо] (а. Хүний ухаан санаа нь юмыг ойлгож мэдрэхдээ түргэн; б. Ургамлын ургац сайн, шинэ нь), хурц сэргэг [хоршоо] (өчүүхэн ч ажиг сэжгийг алдахгүй сэрэмжтэй), хурц сэргэлэн [хоршоо] (маш ухаантай, сэргэлэн) - Хурц сэргэлэн багачууд дүү нараа эрдэм номд шамдахыг хүснэ. Д.Цэвэгмид. Зохиолын түүвэр., хурц шалмаг [хоршоо] (нэн хөнгөн гавшгай) - Ер нь бичиг үсэг сайтай арга заль ихтэй хурц шалмаг хүн л дээ. Ж.Дамдин. Үймээний жил;
3. Үгийг хурдан бөгөөд оновчтой, ширүүн, тодорхой хэлдэг:
хурц үг (онож хэлсэн үнэн үг)
дэлгэрэнгүй...- Авхаалж самбаатай хурц хурдан үг яриа цог жавхлангаараа гэнэн цагаан хүмүүсийг бишрүүлж, муу ч сайн ч юм бүхний түрүүнд гарах дуртай хүн. С.Эрдэнэ. Өгүүллэгүүд., хурц хэлтэй (өгүүлэхдээ уран чадамгай үг яриатай) - Тэр гэртээ ганцаар суудаг амьдралаар зэгсэн, хэл амаар хурц, маш сэргэлэн тийм нэг цагаачин хүн байлаа. Ж.Дамдин. Үймээний жил;
4. Хараа сайн, нүд цогтой:
хурц нүд (а. Хараа сайтай нүд
- Гялтганасан хурц нүд нь үл мэдэг инээмсэглэжээ. дэлгэрэнгүй...style="font-size: 10px;">Д.Сэнгээ. Үнэн; б. Ширүүн, хөдөлгөөнтэй харцтай), хурц хараа (а. Юмыг алдалгүй харах гярхай харц - Хурц хараатай хар хөх нүд нь, зураг оролдон сурахад чухам зохицжээ. Ш.Гаадамба. Элбэг дээл; б. Ширүүн харц), хурц харц (а. Хараа сайтай нүд; б. Ширүүн харцтай нүд - Самбуу, Янжиндолгорын ширвэн харсан хурц харцанд далдиран нүүрээ буруулж суув. П.Хорлоо. Багш), хурц гярхай [хоршоо] (ширүүн гярхай харц) - Анчин хүний нүд хурц гярхай байдаг шүү дээ. Н.Банзрагч. Зам;
5. Зөрчил тэмцлийн ширүүн:
хурц шүүмжлэх (ширүүн шүүмжлэх)
дэлгэрэнгүй...- Нийтийн дотор гарсан дутагдлуудыг хурц шүүмжилсэн шог гараа гаргадаг байв. “Үнэн” сонин., хурц ширүүн [хоршоо] (зөрчил тэмцэл, дайн байлдаан, мэтгээн маргааны ирмүүн);
6. Гэрлийн, нүд гялбам байдал:
хурц гэрэл (нүд гялбам, маш тод гэрэл)
дэлгэрэнгүй... - Энд тэндгүй хурц гэрэл асаж, гэрэл зурагчны гэрэл гялалзан заримдаа нүдэнд нь юу ч үл үзэгдэнэ. Г.Жамьян. Гал атгасан гар., хурц нар (маш тунгалаг өдрийн, шатам халуун илчтэй нар) - Бүгчим дулаахан агаарт нам гүм бөгөөд өдрийн хурц наранд улайссан хөрс дороос халаана. Ж.Дамдин. Миний монгол;
7. Өнгөний маш тод:
хурц өнгө (алсаас ялгарам тод харагдах улаан, шар, цэнхэр зэрэг маш тод өнгө)
дэлгэрэнгүй...- Нөгөө л элдэв гоёмсог эрээн мяраан хурц өнгийн торго хоргой, хамба хилэнгийн өөдөс зүйдэс алаглана. Ж.Дамдин. Үймээний жил;
8. Идээний зүйлийн шандуурам их тостой, үнэр, ааг амт ихэдсэн нь:
хурц амт (ааг нь ихэдсэн амт),
хурц идээ (нүнжиг
дэлгэрэнгүй...ихтэй, шандуурам идээний зүйл), хурц өөх (маш тослог ихтэй өөх), хурц үнэр (ааг ихтэй үнэр) - Эвэршсэн хурууны хооронд няцлагдсан, ногооны хурц үнэр хамар сэнхийлгэв. Д.Мягмар. Уянгын туужууд., хурц халуун (а. Идэшний зүйлийн ааг амт хүчтэй нь - Яргуй бол хурц халуун чанартай ургамал учраас малд сайн. Ж.Самбуу. Мал маллагааны арга туршлага; б. Юмны илч ихтэй нь), хурц шөл (тос нүнжиг ихтэй шөл);
9. Аливаа юмны ид чадал илүү, давуу, ирмүүн:
хурц морь (хурдан, ирмүүн явдалтай сайн морь),
хурц өвчин (цочмог
дэлгэрэнгүй...илэрч, хурдан хүндэрдэг өвчин), хурц явдалтай морь (ирмүүн, явдал сайтай морь), хурц шаламгай [хоршоо] (хурд хүч сайтай) - Монголын цэргийн уртад дийлэх нь хойд газрын хүн морь хүчтэйн дээр бас дундад улсын уран хурц шаламгай нарийныг сурч сая тэр мэт тэнцэхүйеэ бэрх болсон болой. В.Инжаннаши. Хөх судар., хурц улаан цэцэг [ургамал] (өнгө цусны адил улаан, уулын цавд ургадаг, салаа тармаг, цэцэг нягт, хоёр ба гурван сард цэцэглэнэ, урьдаар навч ургаж хойно цэцэглэх нь бий, бас цэцэглэсэн хойно нь навч ургах нь ч бий), хурц шар цэцэг [ургамал] (хурц улаан цэцгийн адил болоод өнгө шар, үнэр муухай, хортой нэг зүйл цэцэг).
- хурц зэвсэг - даалт сайтай, ирт зэвсэг
- хурц ир - хутга, сүх зэргийн даалт сайтай нарийн ир
- хурц мэс - ир сайтай мэс
- хурц өнцөг - тэгш өнцгөөс бага өнцөг
- хурц тонгорог - ир сайтай тонгорог
- хурц үзүүр - шовх үзүүр
- хурц хутга - ир сайтай хутга
- хурц шүд - иртэй, мохоо биш шүд
- хурц илд билүүгүй бол даахгүй хурдан морь сойлгогүй бол давхихгүй - ажил хэрэгт бэлтгэл хэрэгтэй гэсэн санаа
- хутга хэдий хурц боловч ишдээ тусгүй эмч мэргэн боловч биедээ тусгүй - загасчны морь усгүй гэдэгтэй адил утгатай
... үргэлжлүүлэн харах ...- хурц зан - түргэн догшин зан
- хурц хүн - а. Ухаантай хүн; б. Цэцэн цэлмэг, хэлэмгий хүн
- хурц ухаан - санах сэрэх нь хурдан, цэцэн ухаан
- хурц соргог - а. Хүний ухаан санаа нь юмыг ойлгож мэдрэхдээ түргэн; б. Ургамлын ургац сайн, шинэ нь
- хурц сэргэг - өчүүхэн ч ажиг сэжгийг алдахгүй сэрэмжтэй
- хурц сэргэлэн - маш ухаантай, сэргэлэн
- хурц шалмаг - нэн хөнгөн гавшгай
- хурц үг - онож хэлсэн үнэн үг
- хурц хэлтэй - өгүүлэхдээ уран чадамгай үг яриатай
- хурц нүд - а. Хараа сайтай нүд; б. Ширүүн, хөдөлгөөнтэй харцтай
- хурц хараа - а. Юмыг алдалгүй харах гярхай харц; б. Ширүүн харц
- хурц харц - а. Хараа сайтай нүд; б. Ширүүн харцтай нүд
- хурц гярхай - ширүүн гярхай харц
- хурц шүүмжлэх - ширүүн шүүмжлэх
- хурц ширүүн - зөрчил тэмцэл, дайн байлдаан, мэтгээн маргааны ирмүүн
- хурц гэрэл - нүд гялбам, маш тод гэрэл
- хурц нар - маш тунгалаг өдрийн, шатам халуун илчтэй нар
- хурц өнгө - алсаас ялгарам тод харагдах улаан, шар, цэнхэр зэрэг маш тод өнгө
- хурц амт - ааг нь ихэдсэн амт
- хурц идээ - нүнжиг ихтэй, шандуурам идээний зүйл
- хурц өөх - маш тослог ихтэй өөх
- хурц үнэр - ааг ихтэй үнэр
- хурц халуун - а. Идэшний зүйлийн ааг амт хүчтэй нь; б. Юмны илч ихтэй нь
- хурц шөл - тос нүнжиг ихтэй шөл
- хурц морь - хурдан, ирмүүн явдалтай сайн морь
- хурц өвчин - цочмог илэрч, хурдан хүндэрдэг өвчин
- хурц явдалтай морь - ирмүүн, явдал сайтай морь
- хурц шаламгай - хурд хүч сайтай
- хурц улаан цэцэг - өнгө цусны адил улаан, уулын цавд ургадаг, салаа тармаг, цэцэг нягт, хоёр ба гурван сард цэцэглэнэ, урьдаар навч ургаж хойно цэцэглэх нь бий, бас цэцэглэсэн хойно нь навч ургах нь ч бий
- хурц шар цэцэг - хурц улаан цэцгийн адил болоод өнгө шар, үнэр муухай, хортой нэг зүйл цэцэг
