(амьтан)
1. Мэрэгчтэн багт багтдаг, уртлаг хошуутай, үржихдээ тун хурдан, олонхдоо урт сүүлтэй, бяцхан биетэй, хар бор, цайвар дэлгэрэнгүй...бор, шаравтар зэрэг зүстэй, хос үүдэн шүдтэй, соёогүй, таримал ургамал сүйтгэдэг, гэр бараа, эд зүйлийг мэрж нөөлөх, өвчин хижиг тараах зэрэг хор хөнөөлтэй нэн олон зүйл амьтан: хулгана агнах (хулганыг устгах) - Олонх цэргүүд хийдийн хулгана агнахаар өдөр хоног өнгөрүүлж байна. Н.Батбаяр. Өндөрт хатгасан туг., хулганын занга (хулгана барихад хэрэглэх зүйл), хулганын нүх (хулганын амьдрах үүр) - Энэ учрыг сонсож, их хонготын сэтгэл бяцхан тайтгарч, хулганын нүх хаана байдгийг асуув. В.Шарма. Таван сургамж., оготно хулгана [хоршоо] (жижиг мэрэгч амьтдын ерөнхий нэр), хулгана сүүл [ургамал] (иш нь шулуун, навч нь олон салаалж чагтлан ургадаг, цацаг хэлбэртэй цэцэг бүрэлдэж, улбар буюу цагаан цэцэг дэлгэрээд жижигхэн хатуу жимс ургадаг, хоёр наст өвслөг ургамал: бүхий л өвс нь эмэнд орно), хулгана хижиг [өвчин] (хулгана, туулайгаар дамжин тархдаг хүн амьтны халдварт өвчин), хулгана яр (а. Хүний биед гарах нэгэн зүйл хорт яр өвчин; б. Адуунд дамжин халдварлах бөгөөд анх хүзүүний орчмоос эхлэн гарч үрэвсэн хордуулах нэг зүйл яр өвчин), хулганын тос [ургамал] (ишгүй, ганц навчтай, амт тогтуусны адил, голын ойр шугуйд ургадаг хээрийн ногоо, дарж иднэ), атаахай хулгана [амьтан] (хортон шавжийг устгадаг нэг зүйл ашигтай хулгана), бор хулгана [амьтан] (өнгө бор, нэг зүйл хулгана) - Хэрэв бяцхан бор хулгана хэдэн пүүгийн ширмэн туухайг идэж чаддаг авай. В.Шарма. Таван сургамж., жив хулгана [амьтан] (олбийн овгийн, биеэр жижиг нэг зүйл хулгана), могойч хулгана [амьтан] (урт шовх хоншоортой, улаан сүүлтэй, могойгоор хооллох, махан идэшт жижиг амьтан: төрөл зүйл олон, шээс нь могойн хорыг арилгахад маш сайн), морин хулгана [амьтан] (хулганын намын, бэлчээрт хортой нэг зүйл том хулгана), мэхээрийн хулгана [амьтан] (сүүл маш богино, мэхээр хурааж нөөцлөн иддэг, хулганын намын нэгэн зүйл жижигхэн хулгана), хүжлэг хулгана [амьтан] (эрхий хуруу мэт том бөгөөд нүх ухахдаа хурдан нэг зүйл хулгана), хулгана зурам [хоршоо] (мэрэгчийн багийн, дэд овгийн, хор хөнөөл ихтэй амьтад) - Бодвол хулгана зурам идчихсэн юм болов уу. В.Шарма. Таван сургамж., *усан хулгана болох (а. Маш их хөлрөх - Тарган биеэ дааж ядан, усан хулгана болтлоо гүйв. Л.Түдэв. Уулын үер; б. Маш их норох, шалба норох), хулганаар сан сахиулж, муураар мах мануулах [зүйр цэцэн үг] (оновчтой шийдвэр гаргаж чадахгүй байх гэсэн санаа), хулганыг магтаж луус болгож, зааныг муулж хулгана болгох [зүйр цэцэн үг] (юмыг хэт магтаж дөвийлгөх: хэт муулах гэсэн санаа);
2. [зурхай] Сарны зурхайн ёсны жил сар, өдөр цаг ээлжлэн эзлэх, арван хоёр эрхтний нэгдүгээрх нь:
хулгана жил (хулгана эзэлсэн
дэлгэрэнгүй...жил) - Их хуралдаан болж, хулгана жилийн хулан сард... Монголын нууц товчоо., хулгана жилтэй хүн (хулгана жилд төрсөн хүн), хулгана өдөр (хулгана эзэлсэн, тохиосон өдөр), хулгана цаг (шөнийн 23 цаг 40 минутаас 01 цаг 40 минут хүртэлх хугацаа).
- хулганын занга - хулгана барихад хэрэглэх зүйл
- хулганын нүх - хулганын амьдрах үүр
- оготно хулгана - жижиг мэрэгч амьтдын ерөнхий нэр
- хулгана сүүл - иш нь шулуун, навч нь олон салаалж чагтлан ургадаг, цацаг хэлбэртэй цэцэг бүрэлдэж, улбар буюу цагаан цэцэг дэлгэрээд жижигхэн хатуу жимс ургадаг, хоёр наст өвслөг ургамал бүхий л өвс нь эмэнд орно
- хулгана хижиг - хулгана, туулайгаар дамжин тархдаг хүн амьтны халдварт өвчин
- хулгана яр - а. Хүний биед гарах нэгэн зүйл хорт яр өвчин; б. Адуунд дамжин халдварлах бөгөөд анх хүзүүний орчмоос эхлэн гарч үрэвсэн хордуулах нэг зүйл яр өвчин
- хулганын тос - ишгүй, ганц навчтай, амт тогтуусны адил, голын ойр шугуйд ургадаг хээрийн ногоо, дарж иднэ
- атаахай хулгана - хортон шавжийг устгадаг нэг зүйл ашигтай хулгана
- бор хулгана - өнгө бор, нэг зүйл хулгана
- жив хулгана - олбийн овгийн, биеэр жижиг нэг зүйл хулгана
... үргэлжлүүлэн харах ...- могойч хулгана - урт шовх хоншоортой, улаан сүүлтэй, могойгоор хооллох, махан идэшт жижиг амьтан төрөл зүйл олон, шээс нь могойн хорыг арилгахад маш сайн
- морин хулгана - хулганын намын, бэлчээрт хортой нэг зүйл том хулгана
- мэхээрийн хулгана - сүүл маш богино, мэхээр хурааж нөөцлөн иддэг, хулганын намын нэгэн зүйл жижигхэн хулгана
- хүжлэг хулгана - эрхий хуруу мэт том бөгөөд нүх ухахдаа хурдан нэг зүйл хулгана
- хулгана зурам - мэрэгчийн багийн, дэд овгийн, хор хөнөөл ихтэй амьтад
- усан хулгана болох - а. Маш их хөлрөх - Тарган биеэ дааж ядан, усан хулгана болтлоо гүйв. Л.Түдэв. Уулын үер; б. Маш их норох, шалба норох
- хулганаар сан сахиулж муураар мах мануулах - оновчтой шийдвэр гаргаж чадахгүй байх гэсэн санаа
- хулганыг магтаж луус болгож зааныг муулж хулгана болгох - юмыг хэт магтаж дөвийлгөх хэт муулах гэсэн санаа
- хулгана жил - хулгана эзэлсэн жил
- хулгана жилтэй хүн - хулгана жилд төрсөн хүн
- хулгана өдөр - хулгана эзэлсэн, тохиосон өдөр
- хулгана цаг - 23 цаг 40 минутаас 01 цаг 40 минут хүртэлх хугацаа буюу шөнө дунд
