1. Хүн, амьтны үнэрийг мэдрэх, амьсгалах эрхтэн -дэлгэрэнгүй... Бат бол дөч эргэм настай, нуруу дунд, бие эцэнхий, нүд онигор, хамар монхор, тэр монхор хамар нь өвөл зун ямар ч цагт ямагт хөлөрч байдаг ажээ. Ш.Нацагдорж. Мандхай цэцэн хатан., хамрын говил ~ хамрын самсаа (хамрын угалзны доорх хотгор), хамрын омог (хамрын үзүүр), хамрын мөгөөрс (хамрын багана болон бусад ясархаг нэхдэс), хамрын нуруу (хамрын дээд хянган хэсэг), хамрын нүх (хамрын сүв, үнэр үнэртэх, амьсгал авах сүв), хамрын сиймхий хатгах (мал ханиах, амьсгаадах, тээрэх зэрэг шинжтэй өвчний үед хамрын ясны хоёр талын хонхорт хамрын нүхнээс дээш хоёр хуруу зайд гүн хатгаж хамрын дээд венээс цус авч эмчилдэг мал эмнэх уламжлалт арга), хамрын тамхи (хамраар үнэрлэж татах нунтаг тамхи), хамрын угалз (хамрын нүхний хоёр хажуугийн хагас дугуй хэсэг), хамрын үрэвсэл (хамрын хөндийн салст бүрхэвч ямтах өвчин), хамрын хөндий (үнэрлэх эрхтний хөндий); хамар өвчин (морь, илжиг зэрэг битүү туурайт амьтанд тохиолддог нэгэн зүйл халдварт өвчин), хамар хатуу (үхэр, тэмээ зэргийн дөрөөс угзрахад авд дийлдэхгүй байдал), хамар цоргих (үнэрлэх эрхтэнд хүчтэй сэрэгдэх), хамар шархирах (а. Хамар хорсож өвдөх; б. [шилжсэн] Ямар нэг золгүй явдлын төлөө ихэд харамсан уйлахыг завдах), хамраа барих (муухай үнэрээс жигших, хамрын нүхийг битүүлэх), хамрын багана (хамрын хоёр нүхний хоорондох ташаалсан тулгар), хамрын гийгүүлэгч (уушгинаас гарах хийн урсгалын ихэнх нь хамрын хөндийгөөр дайран гарах гийгүүлэгч), хамар ам [хоршоо] (амьтны үнэрлэх, үмхэх эрхтэн), хамар нармай [хоршоо] (хүн, амьтны үнэрлэх эрхтэн), хамар хоншоор [хоршоо] (хүн, амьтны үнэрлэх, агаар сорон уушгинд оруулах эрхтэн болон түүний үзүүр хэсэг), ам хамар [хоршоо] (хүн амьтны үнэрлэх, үмхэх эрхтэн), *хамар амаа долоох (шунан хорхойсох) - Харийн газраас ирсэн хамуутай зэвхий нохойнууд халхын хүүхнийг үзээд хамар амаа долооно уу. Д.Нацагдорж. Би биш., *хамрыг нь нээх (хамраас нь цус гаргах), *хамрын нүх нь сартайх (а. Бардамнан ихэрхэх, ихэмсэглэх; б. Ихэд уурлан бухимдах), *хамрынхаа үзүүрийг харах (а. Айх эмээх, дуугүй номхон байх; б. [шилжсэн] Хол ирээдүйг үл бодох гэсэн санаа), *хамраа сөхөх (бардамнан ихэмсэглэх, их зан гаргах) - Барилгын шинэ ажилчдын дундаас ганцаараа ялгаран онц үзэгдсэндээ Жамц омогшин хамар сөхсөнгүй. С.Бадраа. Улаанбаатар минь сайн байна уу., *хамар доор хагархай гэгчээр (амны зоргоор) - Та нарт хэлэхгүй, хүний ярьсан юмыг хамар доор хагархай байна гээд л хэлээд байж болохгүй. Д.Даржаа. Нөхөд., *хамар сэтлэм (маш хурц үнэртэй) - Уулын сүүдэр хүүшилж ирэхийн үест майхны зүгээс оройн хоолны дохио харанга дэлдэж, тэнд тогоо тогоо хоол уур савсуулан даргиж хамар сэтлэм сайхан үнэр ханхийж байгаа. Д.Цэдэв. Дангийн даавуу майхан., *хамарт нь баас түрхчихсэн юм шиг (ярвагар, их зантай) - Аа цус, Юу гээч болоод хамарт нь нохойн баас түрхчихсэн юм шиг энэ муу ингэж их ярваганадаг билээ. Д.Гармаа. Цагаан булаг., *хамраас нь хөтлөх (аргадан дагуулах гэсэн санаа), *хамраараа газар хатгах (а. Туйлдан ядрах, ихэд эцэж сульдах - Гэвч Жамц Очирсуурь хоёр шаварт унасан шарын эзэн хүчтэй гэж өглөөнөөс харанхуй болтол ажиллах тул хамраар газар хатган унатал ядрах болов. С.Бадраа. Улаанбаатар минь сайн байна уу; б. Хэрэг явдал мухардах - Цэнд минь би гэдэг хүн Базарыгаа алдчихаад хамраараа газар хатгаж, сураггүй эрэлд шар махтайгаа хатаж явна гэж Хорол гунигтай хэлж санаа алдав. Д.Гармаа. Цагаан булаг), *хамраас нь цус гаргах (амьтан алах) - Туулайн хамраас цус гаргах нь бүү хэл, буу ч дуугаргалгүй тартагтаа тултлаа ядарчхаад ирсэн ч баяр хөгжилтэй ирдэг хүүгийнхээ баргар хачин царайтай ирсэнд эх нь хирд хийн гайхав. Б.Бааст. Хар үнэг., *хамар дээр тулах (цаг хугацаа тулах, даруй хийхээс өөр аргагүй болох), *хамар хатгах юмгүй (өвс ногоо муутай), *хамрынхаа үзүүрээс цааш хардаггүй (алсын бодолгүй), аальгүйгээс хамаргүй нь [зүйр цэцэн үг] (зан аашаа хянаж яв гэсэн санаа);
2. Хазаарын хамардай;
3. Ногт хазаар зэргийн морины хамар дээгүүр торгосон сур:
хазаарын хамар (хазаарын морины хамар дээгүүр гарах хэсэг);
4. Гутлын хоншоор:
гутлын хамар (гутлын үзүүр хэсэг).
- хамрын говил ~ хамрын самсаа - хамрын угалзны доорх хотгор
- хамрын омог - хамрын үзүүр
- хамрын мөгөөрс - хамрын багана болон бусад ясархаг нэхдэс
- хамрын нуруу - хамрын дээд хянган хэсэг
- хамрын нүх - хамрын сүв, үнэр үнэртэх, амьсгал авах сүв
- хамрын сиймхий хатгах - мал ханиах, амьсгаадах, тээрэх зэрэг шинжтэй өвчний үед хамрын ясны хоёр талын хонхорт хамрын нүхнээс дээш хоёр хуруу зайд гүн хатгаж хамрын дээд венээс цус авч эмчилдэг мал эмнэх уламжлалт арга
- хамрын тамхи - хамраар үнэрлэж татах нунтаг тамхи
- хамрын угалз - хамрын нүхний хоёр хажуугийн хагас дугуй хэсэг
- хамрын үрэвсэл - хамрын хөндийн салст бүрхэвч ямтах өвчин
- хамрын хөндий - үнэрлэх эрхтний хөндий
... үргэлжлүүлэн харах ...- хамар өвчин - морь, илжиг зэрэг битүү туурайт амьтанд тохиолддог нэгэн зүйл халдварт өвчин
- хамар хатуу - үхэр, тэмээ зэргийн дөрөөс угзрахад авд дийлдэхгүй байдал
- хамар цоргих - үнэрлэх эрхтэнд хүчтэй сэрэгдэх
- хамар шархирах - а. Хамар хорсож өвдөх; б. [шилжсэн] Ямар нэг золгүй явдлын төлөө ихэд харамсан уйлахыг завдах
- хамраа барих - муухай үнэрээс жигших, хамрын нүхийг битүүлэх
- хамрын багана - хамрын хоёр нүхний хоорондох тулгуур
- хамрын гийгүүлэгч - уушгинаас гарах хийн урсгалын ихэнх нь хамрын хөндийгөөр дайран гарах гийгүүлэгч
- хамар ам - амьтны үнэрлэх, үмхэх эрхтэн
- хамар нармай - хүн, амьтны үнэрлэх эрхтэн
- хамар хоншоор - хүн, амьтны үнэрлэх, агаар сорон уушгинд оруулах эрхтэн болон түүний үзүүр хэсэг
- ам хамар - хүн амьтны үнэрлэх, үмхэх эрхтэн
- хамар амаа долоох - шунан хорхойсох
- хамрыг нь нээх - хамраас нь цус гаргах
- хамрын нүх нь сартайх - а. Бардамнан ихэрхэх, ихэмсэглэх; б. Ихэд уурлан бухимдах
- хамрынхаа үзүүрийг харах - а. Айх эмээх, дуугүй номхон байх; б. [шилжсэн] Хол ирээдүйг үл бодох гэсэн санаа
- хамраа сөхөх - бардамнан ихэмсэглэх, их зан гаргах
- хамар доор хагархай гэгчээр - амны зоргоор
- хамар сэтлэм - маш хурц үнэртэй
- хамарт нь баас түрхчихсэн юм шиг - ярвагар, их зантай
- хамраас нь хөтлөх - аргадан дагуулах гэсэн санаа
- хамраараа газар хатгах - а. Туйлдан ядрах, ихэд эцэж сульдах - Гэвч Жамц Очирсуурь хоёр шаварт унасан шарын эзэн хүчтэй гэж өглөөнөөс харанхуй болтол ажиллах тул хамраар газар хатган унатал ядрах болов. С.Бадраа. Улаанбаатар минь сайн байна уу; б. Хэрэг явдал мухардах - Цэнд минь би гэдэг хүн Базарыгаа алдчихаад хамраараа газар хатгаж, сураггүй эрэлд шар махтайгаа хатаж явна гэж Хорол гунигтай хэлж санаа алдав. Д.Гармаа. Цагаан булаг
- хамраас нь цус гаргах - амьтан алах
- хамар дээр тулах - цаг хугацаа тулах, даруй хийхээс өөр аргагүй болох
- хамар хатгах юмгүй - өвс ногоо муутай
- хамрынхаа үзүүрээс цааш хардаггүй - алсын бодолгүй
- аальгүйгээс хамаргүй нь - зан аашаа хянаж яв гэсэн санаа
- хазаарын хамар - хазаарын морины хамар дээгүүр гарах хэсэг
- гутлын хамар - гутлын үзүүр хэсэг
Ижил үг
