I
1. Хэрэг явдлын уг үүсгэл, шалтгаан, байдал: учир мэдэх (а. Юмны шалтгааныг мэдэх, юм мэдэх, юм дэлгэрэнгүй...ойлгох; б. [шилжсэн] Хуйвалдах) - Бидэнд их л тус болж байна. Хал дол үзсэн бас учир мэдэх түшигтэй эрдээ. Л.Түдэв. Нүүдэл., учир мэдэхгүй (а. Юм мэдэхгүй, м эдлэг муутай; б. Хэрэг явдлын шалтгаан байдлыг мэдэх хэмжээнд хүрээгүй, бага балчир), учир мэдэхтэй болох (хэрэг явдлын шалтгаан байдлыг ойлгох хэмжээнд хүрсэн), учир нь олдох (а. Шалтгаан нь олдох; б. Хэрэг явдлын мөн чанар олдох), учир иймд (байдал иймд), учир ургуулах (а. Хэрэг тарих; б. Хоёр хүн бие биедээ сайн болох), учир шалтгааны ухаан (сэтгэхүйн хууль болон түүний хэлбэрийн тухай шинжлэх ухаан, логик), учраа олох (а. Эв зүйгээ олох, нэг нэгнийгээ ойлгож эвээ олох; б. Эзнээ олох, эд юм эзэнтэй болох), учраа хэлэх (байгаа байдлаа хэлэх); учрыг нь олох (а. Шалтгаан байдлыг нь мэдэх, шалтгааныг нь олох; б. [шилжсэн] Хэрэг явдлыг нэгэн тийш болгох, дуусгах; в. [шилжсэн] Хүн алах), явуулахын учир (явуулах болсон шалтгаан нь, явуулах тухай) - Тушаасан бичиг яаравчлан явуулахын учир … Ардын заргын бичиг., учир байдал [хоршоо] (хэрэг явдлын шалтгаан нөхцөл), учир дүрс [хоршоо] (а. Хэрэг явдлын шалтгаан болоод гадаад байдал; б. Ажил үйлд хандах эв дүй) - Янз бүрийн царай зүстэй, их бага хүмүүс зай завсаргүй сүлжилдэн өөрсдийнхөө хэлээр хэлэлцэх нь Данзанд учир дүрсээ алдсан их шуугиан шиг сонсогдоно. Д.Намдаг. Цаг төрийн үймээн., учир дүрсгүй [хоршоо] (ямар ч шалтгаангүй, эх адаггүй, жигтэйхэн), учир дүрсгүй уурлах (ямар ч шалтгаангүй дүрэлзэн уурлах), учир дүрсээ алдах (яахаа мэдэхээ болих, ухаанаа алдах, эмх замбараагүй болох), учир жанцан [хоршоо] (хэрэг явдлын шалтгаан нөхцөл, учир байдал) - Дамба Дэжидийг хөөнө чинээ огт санаагүй явсан болоод ч тэр үү, юу юуны туханд хүрэлгүй учир жанцанг нь ч ололгүй түс тас шийдсэнд улам гомдоно. Д.Батбаяр. Цахилж яваа гөрөөс., учир жанцангүй [хоршоо] (шалтаг шалтгаангүй, учир утгагүй), учир зүг [хоршоо] (хэрэг явдлын шалтгаан, нөхцөл байдал) - Хэл ам, учир зүг нь мэдэгдэхгүй. Б.Ринчен. Заан залуудай., учир зүггүй (ямар ч шалтгаангүй, эмх замбараагүй), учир начир [хоршоо] (а. Хэрэг явдлын шалтгаан; б. Эмх цэгц), учир начиргүй [хоршоо] (а. Юмны байдал шалтгааныг үл харгалзан; б. Эмх замбараагүй) - Мөнхүү унага учир начиргүй уухилан аахилан чарлаж эхлэв. А.Дашням. Хүрэндэлтийн хүүхэн., учир начиртай [хоршоо] (а. Мөн чанар, шалтгаан бүхий; б. Эмх цэгцтэй), учир утга [хоршоо] (шалтгаан нөхцөл болоод агуулга) - Тэгвэл хамаг юмны учир утга сайхан мэдэгдэнэ. Ц.Дамдинсүрэн. Түүвэр зохиол., учир утгагүй [хоршоо] (учир зүггүй), учир чиг [хоршоо] (аливаа зүйлийн зорилго, чиглэл), учир чиггүй [хоршоо] (ямар ч зорилго чиглэлгүй), учир шалтгаан [хоршоо] (хэрэг явдлын үүсэх нөхцөл болоод үүсгэл холбогдол) - Гэтэл энэ нь өнөөдөр Дамбын мэдэхгүй, шал ондоо учир шалтгаанаас болдог юм шиг, тэрхүү учир шалтгааныг мэдэх сэн гэснээс болж тэр хүрэл гөрөөснөөс өөр юм тэрхэн үед түүнд бодогдохгүй байх шиг санагдана. Д.Батбаяр. Цахилж яваа гөрөөс., учир шалтгаангүй [хоршоо] (учир нөхцөлгүй, шалтгаан нөхцөлгүй), учир төлөв [хоршоо] (а. Юмс үзэгдлийн нөхцөл шалтгаан; б. Юмс үзэгдлийн байр байдал, дүр төрх), үг учир [хоршоо] (юмны учир шалтгаан, нөхцөл байдал), учир мэдэж уяа тайлах [зүйр цэцэн үг] (бодолтой хөдлөх), учрыг нь олж хужрыг нь тунгаах, мөчрийг нь олж мөчийг нь тоолох [зүйр цэцэн үг] (үнэн мөнийг нь олох гэсэн санаа), юманд учир бий, модонд мөчир бий [зүйр цэцэн үг] (юм заавал учир шалтгаантай байдаг);
2. Тул -
Цагаан суль элсэнд ургаж, ганд сайн тэсвэрлэх учир говьд ихээхэн чухал хэрэгтэй ургамал юм. Ж.Самбуу. дэлгэрэнгүй...Мал маллагааны арга туршлага., ийм учир (ийм тул), тийм учир (тийм тул);
3. Ёс, ёс зүй:
учир зүй [хоршоо] (а. Юмс үзэгдлийн жам ёс; б. Логик) -
Учир зүйгээ мэдээд буцсан. С.Дашдооров. Айлын хүүхэн Алигэрмаа., учир ёс [хоршоо] (юмны нөхцөл шалтгаан болоод зүй тогтоол) -
Олон үг хэрэггүй учир ёстойгоор ухамжлан явагтун хэмээн цагаан зандан эгүүлж ордон цагаан гэртээ залран буув. В.Инжаннаши. Хөх судар;
4. Хэрэг явдлын утга агуулга:
хэлсэн үгний учрыг олохгүй байх (хэлсэн үгний утга агуулгыг ойлгохгүй байх).
- учир мэдэх - а. Юмны шалтгааныг мэдэх, юм мэдэх, юм ойлгох; б. [шилжсэн] Хуйвалдах
- учир мэдэхгүй - а. Юм мэдэхгүй, мэдлэг муутай; б. Хэрэг явдлын шалтгаан байдлыг мэдэх хэмжээнд хүрээгүй, бага балчир
- учир мэдэхтэй болох - хэрэг явдлын шалтгаан байдлыг ойлгох хэмжээнд хүрсэн
- учир нь олдох - а. Шалтгаан нь олдох; б. Хэрэг явдлын мөн чанар олдох
- учир иймд - байдал иймд
- учир ургуулах - а. Хэрэг тарих; б. Хоёр хүн бие биедээ сайн болох
- учир шалтгааны ухаан - сэтгэхүйн хууль болон түүний хэлбэрийн тухай шинжлэх ухаан, логик
- учраа олох - а. Эв зүйгээ олох, нэг нэгнийгээ ойлгож эвээ олох; б. Эзнээ олох, эд юм эзэнтэй болох
- учраа хэлэх - байгаа байдлаа хэлэх
- учрыг нь олох - а. Шалтгаан байдлыг нь мэдэх, шалтгааныг нь олох; б. [шилжсэн] Хэрэг явдлыг нэгэн тийш болгох, дуусгах; в. [шилжсэн] Хүн алах
... үргэлжлүүлэн харах ...- явуулахын учир - явуулах болсон шалтгаан нь, явуулах тухай
- учир байдал - хэрэг явдлын шалтгаан нөхцөл
- учир дүрс - а. Хэрэг явдлын шалтгаан болоод гадаад байдал; б. Ажил үйлд хандах эв дүй
- учир дүрсгүй - ямар ч шалтгаангүй, эх адаггүй, жигтэйхэн
- учир дүрсгүй уурлах - ямар ч шалтгаангүй дүрэлзэн уурлах
- учир дүрсээ алдах - яахаа мэдэхээ болих, ухаанаа алдах, эмх замбараагүй болох
- учир жанцан - хэрэг явдлын шалтгаан нөхцөл, учир байдал
- учир жанцангүй - шалтаг шалтгаангүй, учир утгагүй
- учир зүг - хэрэг явдлын шалтгаан, нөхцөл байдал
- учир зүггүй - ямар ч шалтгаангүй, эмх замбараагүй
- учир начир - а. Хэрэг явдлын шалтгаан; б. Эмх цэгц
- учир начиргүй - а. Юмны байдал шалтгааныг үл харгалзан; б. Эмх замбараагүй
- учир начиртай - а. Мөн чанар, шалтгаан бүхий; б. Эмх цэгцтэй
- учир утга - шалтгаан нөхцөл болоод агуулга
- учир утгагүй учир чиг - аливаа зүйлийн зорилго, чиглэл
- учир чиггүй - ямар ч зорилго чиглэлгүй
- учир шалтгаан - хэрэг явдлын үүсэх нөхцөл болоод үүсгэл холбогдол
- учир шалтгаангүй - учир нөхцөлгүй, шалтгаан нөхцөлгүй
- учир төлөв - а. Юмс үзэгдлийн нөхцөл шалтгаан; б. Юмс үзэгдлийн байр байдал, дүр төрх
- үг учир - юмны учир шалтгаан, нөхцөл байдал
- учир мэдэж уяа тайлах - бодолтой хөдлөх
- учрыг нь олж хужрыг нь тунгаах мөчрийг нь олж мөчийг нь тоолох - үнэн мөнийг нь олох гэсэн санаа
- юманд учир бий модонд мөчир бий - юм заавал учир шалтгаантай байдаг
- ийм учир - ийм тул
- тийм учир - тийм тул
- учир зүй - а. Юмс үзэгдлийн жам ёс; б. Логик
- учир ёс - юмны нөхцөл шалтгаан болоод зүй тогтоол
- хэлсэн үгний учрыг олохгүй байх - хэлсэн үгний утга агуулгыг ойлгохгүй байх
Ижил үг
