I  

Бичиг зохиол, хэл яриа, үзэгдэл юмсын агуулгаар илэрч буй гол санаа: дэлгэрэнгүй...утга бичиг (зурж бодох бодит юмнаас гадна хийсвэр ухагдахууныг тусгай тоймлосон дүрсээр тэмдэглэдэг бичиг), утга гаргах (утгатай болгох, агуулгатай болгох) - Бадаг холбож утга гаргах бахдам сайхан ажилд зүтгэнэм. М.Цэдэндорж. Есөн хүсэл., утга зохиол (нийгмийн ухамсрыг гоо зүйн үүднээс илэрхийлэгч үгийн урлаг), утга зохиолын хэл (аман, бичгийн аль ч хэлбэрээр нийгэм, соёлын амьдралын бүх хүрээнд үйлчилдэг нийт үндэстний хэлний журамласан хэлбэр), утга зүй (хоорондоо холбоо бүхий ойлголтуудын цогцолборыг шинжлэхэд зориулсан логикийн хэсэг), утга сийлэх (утга гаргах, утгажуулах) - Үзэсгэлэн гоо, үгэнд цэцэн, утга сийлэн, уянга урсгалтай. Ж.Бадраа. Уяхан хорвоон хань., утга тайлах (дохиолбор нууц бичиг юм уу эртний бичгээр бичсэн урьд нь уншиж чадаагүй байсан зүйлийн утгыг нь олох), утга төгөлдөр (бүрэн гүйцэд, юмны агуулга төгс), утга ялгах (агуулгаар нь ангилах, зааглах), утга шилжүүлэн хэрэглэх (адил төстэй шинжийг нь харгалзан утгыг нь шилжүүлэн хэрэглэх), утгын үлэмж орд [одон орон] (дэлхийн бөмбөрцгийн хойд хагасын одны орд, Монгол орны нутаг дэвсгэрээс жилийн турш харагддаг), баймж утга [хэл шинжлэл] (өгүүлэн үнэлэгч эзэн биеэс тухайн бодит байдалд хандах харьцаа болон уг өгүүлэмжийн агуулгаар илрэх мэдээллийн үнэн магадлалыг илэрхийлсэн утга), битүү утга (хэлж буй зүйлээ шууд бус үгээр буюу дүрслэлээр төлөөлүүлэн хэлсэн утга), гүн утга (хүний ухамсарт шууд буух боловч агуулга гүн гүнзгий, бодолхийлэн олох утга), ёгт утга (хэлэх гэж буй зүйлээ хошин байдлаар илэрхийлэн гаргах утга), ойролцоо утга (илэрхийлэн гаргаж буй санаа нь ойролцоо), үндсэн утга (тухайн үгийн гол агуулга, үндсэн санаа), шилжсэн утга (үндсэн утгаасаа салаалж өөрчлөгдсөн утга), шууд утга (цаад юм үзэгдлээ дам бус тусгасан тухайн үгийн бусад утгаар дамжилгүй ойлгогддог утга), хэл зүйн утга (хэл зүйн хэлбэрүүдээр илэрч байгаа нэмэлт утга), утга агуулга [хоршоо] (гол санаа), утга санаа [хоршоо] (гол санаа, мөн чанар) - Тайлбарлах тусам мохошгүй утга санаа, ухаан бодлого гарч ирдэг байна. С.Буяннэмэх. Түүвэр зохиол., утга соёл [хоршоо] (оюуны боловсрол, оюуны соёл) - Өөр улсын утга соёлын эрдэнэсийг тоож үзэхгүй. Б.Ринчен. Марк Твений минь махыг идэж дээ., утга учир [хоршоо] (а. Юмны агуулга; б. Юмны нөхцөл шалтгаан) - Хоолоо олж идэхийн тулд л болжмор нисдэг юм бол яах гэж агаарт тогтон тогтон жиргэдэг байнаа. Тэгэх нь амьд явахынх нь утга учир юм болов уу хэмээн бодож явав. Д.Батбаяр. Цахилж яваа гөрөөс., утга учиргүй [хоршоо] (хамаа намаагүй, зорилгогүй), утга учиргүй юм чалчих (баахан хамаа намаагүй юм чалчих, баахан учир нь олдохгүй юм ярих), утга уянга [хоршоо] (уран зохиол, яруу найргийн бичлэгийн нэг төрөл зүйл) - Урсгалын дээгүүр салхин өнгөрөх цаг, утга уянгын сонин тунгалаг амтыг мэдэрнэ. В.Инжаннаши. Улаанаа ухилах тэнхим., утга чанар [хоршоо] (юмны агуулга болон бодит шинж тэмдэг) - Зуу шахам жилийн урьд түүний бичсэн гайхамшигт шүлгүүд одоо хүртэл утга чанараа алдаагүй огт хуучраагүй байна. Ц.Дамдинсүрэн. Түүвэр зохиол., утга шинж [хоршоо] (агуулга болон дүр төлөв).

• утга бичиг - зурж бодох бодит юмнаас гадна хийсвэр ухагдахууныг тусгай тоймлосон дүрсээр тэмдэглэдэг бичиг
• утга гаргах - утгатай болгох, агуулгатай болгох
• утга зохиол - нийгмийн ухамсрыг гоо зүйн үүднээс илэрхийлэгч үгийн урлаг
• утга зохиолын хэл - аман, бичгийн аль ч хэлбэрээр нийгэм, соёлын амьдралын бүх хүрээнд үйлчилдэг нийт үндэстний хэлний журамласан хэлбэр
• утга зүй - хоорондоо холбоо бүхий ойлголтуудын цогцолборыг шинжлэхэд зориулсан логикийн хэсэг
• утга сийлэх - утга гаргах, утгажуулах
• утга тайлах - дохиолбор нууц бичиг юм уу эртний бичгээр бичсэн урьд нь уншиж чадаагүй байсан зүйлийн утгыг нь олох
• утга төгөлдөр - бүрэн гүйцэд, юмны агуулга төгс
• утга ялгах - агуулгаар нь ангилах, зааглах
• утга шилжүүлэн хэрэглэх - адил төстэй шинжийг нь харгалзан утгыг нь шилжүүлэн хэрэглэх
... үргэлжлүүлэн харах ...
утгын үлэмж орд - дэлхийн бөмбөрцгийн хойд хагасын одны орд, Монгол орны нутаг дэвсгэрээс жилийн турш харагддаг
баймж утга - өгүүлэн үнэлэгч эзэн биеэс тухайн бодит байдалд хандах харьцаа болон уг өгүүлэмжийн агуулгаар илрэх мэдээллийн үнэн магадлалыг илэрхийлсэн утга
битүү утга - хэлж буй зүйлээ шууд бус үгээр буюу дүрслэлээр төлөөлүүлэн хэлсэн утга
гүн утга - хүний ухамсарт шууд буух боловч агуулга гүн гүнзгий, бодолхийлэн олох утга
ёгт утга - хэлэх гэж буй зүйлээ хошин байдлаар илэрхийлэн гаргах утга
ойролцоо утга - илэрхийлэн гаргаж буй санаа нь ойролцоо
үндсэн утга - тухайн үгийн гол агуулга, үндсэн санаа
шилжсэн утга - үндсэн утгаасаа салаалж өөрчлөгдсөн утга
шууд утга - цаад юм үзэгдлээ дам бус тусгасан тухайн үгийн бусад утгаар дамжилгүй ойлгогддог утга
хэл зүйн утга - хэл зүйн хэлбэрүүдээр илэрч байгаа нэмэлт утга
утга агуулга - гол санаа
утга санаа - гол санаа, мөн чанар
утга соёл - оюуны боловсрол, оюуны соёл
утга учир - а. Юмны агуулга; б. Юмны нөхцөл шалтгаан
утга учиргүй - хамаа намаагүй, зорилгогүй
утга учиргүй юм чалчих - баахан хамаа намаагүй юм чалчих, баахан учир нь олдохгүй юм ярих
утга уянга - уран зохиол, яруу найргийн бичлэгийн нэг төрөл зүйл
утга чанар - юмны агуулга болон бодит шинж тэмдэг
утга шинж - агуулга болон дүр төлөв