Охор, богино гэдэгтэй эсрэгцсэн үг; 1. Зураас шугам, хавтгай биетийн хоёр захын хамгийн хол байх чигийн дагуу хэмжээ: дэлгэрэнгүй...уртын хэмжээ (эхнээсээ адаг хүртэлх хэмжээ), урт богино [хоршоо] (юмны хоёр зах хол, ойр байх чигийн дагуу хэмжээ), урт сүүлт зурам [амьтан] (зурамны төрлийн зүйл, Монгол орны ойт хээр, уулархаг нутагт тархмал, бор шаргал, улаан буурал хондлойтой үслэг амьтан), урт сүүлт цагаан хуй шаазгай [амьтан] (сүүл хуй шаазгайн сүүлээс урт нэгэн зүйл шаазгай);
2. Уртын хэмжээ үлэмж -
Нүүдлийн урт цувааны бөгсөнд орж гэлдрэв. Б.Нямаа. Арандалынхан., дэлгэрэнгүй...урт сандал (хэдэн хүн зэрэгцэн суух сандал), уртын ноос (зун хөөрч унасан буюу хяргаж авсан ноос), урт хөлийн мал (бод мал), уртын харайлт (холын зайд харайх спортын нэгэн төрөл), уртын эсгий (а. Уртын ноосоор хийсэн эсгий; б. Удаан хугацаагаар чирэх эхний ээлжийн эсгий), урт хорхой [цээр] (могой), урт уужим [хоршоо] (удаан бөгөөд налгар) - Намрын урт уужим гурван сард л жаргалтай байдаг. Монгол ардын баатарлаг тууль., урт бодож уужим сэтгэ [зүйр цэцэн үг] (юманд хянуур няхуур хандах гэсэн санаа), урт чихтэй хурц нүдтэй [зүйр цэцэн үг] (сонор соргог; хурц сэргэлэн зантай гэх мэт санаа), хошуу урт бол хүзүү орооно, хормой урт бол хөл орооно [зүйр цэцэн үг] (илүү үгэнд дурлах хэрэггүй, болох болохгүйг яривал хэрэгт унах гэмтэй гэсэн санаа);
3. [шилжсэн] Удаан:
урт намар (цаг хугацааны хувьд удаан болж өнгөрөх намар),
урт наслах (олон жил амьдрах),
дэлгэрэнгүй...урт бодол (удаан бодох бодол) - Харин Мандуул хаан замын гудас урт бодолд автагдав. Ш.Нацагдорж. Мандхай цэцэн хатан., урт эгшиг (сунжруулан удаан хэлэх эгшиг), уртын аян (удаан хугацааны аян), уртын дуу (удаан аялгуулан дуулах ардын дуу), урт дурын хүн [хуучирсан] (эрх чөлөөт хүн, сайн дурын хүн), урт хүч [хуучирсан] (ацаг авч нэг жилээс доошгүй удаан хугацаагаар ажил гүйцэтгэх хүн), урт удаан [хоршоо] (цаг хугацааны хувьд сунгуу, урт байдал), - Уламжлан нууж үүрд хадгалсанд хүрч, урт удаан хоцрон чадмуй. В.Инжаннаши. Хөх судар., урт аянд явах (а. Нас барах, үхэх; б. шог Унтах);
4. [шилжсэн] Алс, хол -
Уужим цэлгэр монгол нутгийнхаа урт холын замд гарч байгаа эдгээр хүмүүсийн хувь заяа их л сонин доо. дэлгэрэнгүй...style="font-size: 10px;">С.Эрдэнэ. Хонгор зул., уртын жин (холын жин);
5. [шилжсэн] Муу юманд гаргуун:
*урт гартай (хулгайч, юм хумсалдаг) -
дэлгэрэнгүй...Дорлигийнд урт гартай чөтгөр орж, сангийн мөнгө авсан тухай элдвийн яриа цуурхал дэгджээ. М.Цэдэндорж. Ёстой чөтгөрийн тухай өгүүллэг., *урт хошуут (ховч, хов хүргэгч) - Тэр ч байтугай Базаржавыг “Чи дандаа хов хүргэж ирэх яасан урт хошуутай хүүхэд вэ” гэж аяглав. С.Дашдооров. Говийн өндөр., *урт хэлтэй (үг яриа ихтэй, ховч, хэлэмгий, заргач) - Бас захирагч Сүрэнд зодуулснаа эцэгтээ бүү хэлээрэй. Эцэг чинь хэрүүлч, урт хэлтэй хүн юм. Д.Цэвэгмид. Хоньчин Найдан., *урт чихтэй (хов жив, элдэв яриаг тун сонсомтгой) - Нярав ламбугай, зүгээргүй урт чихтэй юм шив дээ. Үүр байгуулахыг хэдийн дуулаад орхижээ. Б.Ринчен. Үүрийн туяа., *хуруу хумс урттай (хулгайч) - Өнөөдрөөс эхлээд хувцас хунараа эмх цэгцтэй тавьж бай. Ер нь юмыг яаж мэдэх вэ, хөдөөний хүүхэд хуруу хумс урттай юм бил үү гэж хэлээд эргэж оров. Д.Мягмар. Нийлэх замын уулзварт.
- уртын хэмжээ - эхнээсээ адаг хүртэлх хэмжээ
- урт богино - юмны хоёр зах хол, ойр байх чигийн дагуу хэмжээ
- урт сүүлт зурам - зурамны төрлийн зүйл, Монгол орны ойт хээр, уулархаг нутагт тархмал, бор шаргал, улаан буурал хондлойтой үслэг амьтан
- урт сүүлт цагаан хуй шаазгай - сүүл хуй шаазгайн сүүлээс урт нэгэн зүйл шаазгай
- урт сандал - хэдэн хүн зэрэгцэн суух сандал
- уртын ноос - зун хөөрч унасан буюу хяргаж авсан ноос
- урт хөлийн мал - бод мал
- уртын харайлт - холын зайд харайх спортын нэгэн төрөл
- уртын эсгий - а. Уртын ноосоор хийсэн эсгий; б. Удаан хугацаагаар чирэх эхний ээлжийн эсгий
- урт хорхой - могой
... үргэлжлүүлэн харах ...- урт уужим - удаан бөгөөд налгар
- урт бодож уужим сэтгэ - юманд хянуур няхуур хандах гэсэн санаа
- урт чихтэй хурц нүдтэй - сонор соргог хурц сэргэлэн зантай гэх мэт санаа
- хошуу урт бол хүзүү орооно хормой урт бол хөл орооно - илүү үгэнд дурлах хэрэггүй, болох болохгүйг яривал хэрэгт унах гэмтэй гэсэн санаа
- урт намар - цаг хугацааны хувьд удаан болж өнгөрөх намар
- урт наслах - олон жил амьдрах
- урт бодол - удаан бодох бодол
- урт эгшиг - сунжруулан удаан хэлэх эгшиг
- уртын аян - удаан хугацааны аян
- уртын дуу - удаан аялгуулан дуулах ардын дуу
- урт дурын хүн - эрх чөлөөт хүн, сайн дурын хүн
- урт хүч - ацаг авч нэг жилээс доошгүй удаан хугацаагаар ажил гүйцэтгэх хүн
- урт удаан - цаг хугацааны хувьд сунгуу, урт байдал
- урт аянд явах - а. Нас барах, үхэх; б. шог Унтах
- уртын жин - холын жин
- урт гартай - хулгайч, юм хумсалдаг
- урт хошуут - ховч, хов хүргэгч
- урт хэлтэй - үг яриа ихтэй, ховч, хэлэмгий, заргач
- урт чихтэй - хов жив, элдэв яриаг тун сонсомтгой
- хуруу хумс урттай - хулгайч
