1. Юмны ёзоор, язгуур: модны уг (модны газарт бэхлэгдсэн ёзоор хэсэг), дэлгэрэнгүй...хэлний уг (хэлний хоолойд бэхлэгдсэн хэсэг), нүдний уг (хүүхэн харааны чанх эсрэг тал дахь нүдний дотор талын хэсэг) - Шанааны судас луг луг лугших, нүдний угаар хатгуулан өвдөөд тун хэцүү. С.Эрдэнэ. Өгүүллэгүүд., уг язгуур [хоршоо] (эх үүсвэр), уг язгуурыг нь таслах (үр үндсийг нь таслах);
2. Хүн, амьтан, бодис юмны анхны уг үүсэл, эх:
уг гарал (гарал үүсэл) -
Хасбаатар бол уг гарал нь Өвөр монголын хүн юм. дэлгэрэнгүй...Ж.Дамдин. Үймээний жил., угийн бичиг (монголчуудын эцгийн тал буюу ясан төрлөө баримтлан түүнийгээ ес есөн үеэр тасалбар болгон хөтөлсөн удмын бичиглэл), уг муут (а. Удам судар муутай хүн; б. Санаа сэтгэл нь муу хүн), уг сайт (а. Удам судар сайтай хүн; б. Сэтгэл сайхантай хүн), уг нутаг (төрсөн нутаг) - Хишигт мөргөж уг нутагтаа харьж ирсэн. Эрт эдүгээгийн гайхамшиг сайхан үзэгдэл хэмээх судар., уг тасрах (удам тасрах, үр хүүхэдгүй байх), уг харлах (үр хүүхэдгүй болж үр үндэс тасрах), уг сурвалж [хоршоо] (а. Хэрэг явдлын гарах болсон шалтгаан, нөхцөл, үүсгэл; б. Удам судар) - Урьд хожим бүтээсэн зүйл боловч уг сурвалж нь нэгэн. Б.Ринчен. Гүнж., уг удам [хоршоо] (угсаа гарал) - Уг удмаасаа ухаан муутай юм байхгүй юу. П.Лувсанцэрэн. Хөдөөгийн дуун., уг үндэс [хоршоо] (а. Хэрэг явдлын шалтгаан; б. Удам угсаа - Тэдний уг үндэс нь дээрэмчин гаралтай боловч… Ц.Уламбаяр. Хүний чанар; в. Ёзоор, язгуур - Та гурав явж уулын хулгай Дамбийжанцанг уг үндсээр нь устгаж ир! Д.Дашдэндэв. Улаан наран), уг эх (а. Жинхэнэ эх; б. Эхлэл, үүсгэл), уг шаг [хоршоо] (үүсэл, гарал, анхны эх сурвалж) - Тэгээд Цэнд хиа Илдэн вангийн намтрыг уг шагаас нь эхлээд ярьж гарлаа. С.Дашдэндэв. Улаан наран., уг муутын үрийг бүү ав, удам муутын хоймор бүү суу [зүйр цэцэн үг] (муу хүмүүстэй бүү ойртон нөхөрлө гэсэн санаа), уг сайтын хүү, угсаа сайтын унага [зүйр цэцэн үг] (удам угсаа нь сайн бол үр хойч нь сайн гэсэн санаа), угаа эс мэдэгчид ойд төөрсөн сармагчин адил [зүйр цэцэн үг] (гарал үүсэл, удам судраа мэдэх хэрэгтэй гэсэн санаа);
3. Төрөлх, цаад мөн чанар, анхны үүсэл:
угийг нь хөөх (а. Цаад мөн чанарыг нь эрэх, хайх; б. Үүсэл гарлыг нь судлах, удам угсааг нь
дэлгэрэнгүй...судлах), уг чанар (төрөлх мөн чанар), уг санаа нь (цаад гаргах гэсэн санаа нь, дотроо агуулж буй санаа нь) - Унгерн Магсаржавыг нэр хүнд ихтэй, уг санаа нь мэдэгдэхгүй идэвх муутай гэж цаанаа итгэхгүй. С.Удвал. Их хувь заяа., угийн монгол хүн (төрөлхийн монгол хүн, эцэг эх нь монгол хүн), угаасаа хөдөөний хүн (анхнаасаа хөдөө амьдардаг байсан, ерөөсөө хөдөө төрж өсөж, тэндээ амьдарч байгаа), уг мухар (а. Ёзоор; б. Цаад мөн чанар) - Шинэ сонин юм бүхнийг уг мухарт нь хүртэл үзэж мэдэх гэж зүтгэдэг. Л.Содов. Хаврын нар., уг таг [хоршоо] (ямар ч, юу ч), уг сөг [хоршоо] (ухаан жолоо), уг сөггүй [хоршоо] (ухаан жолоогүй) - Өвчин нь бага ээрэг бууран намдасхийсэн тул уг сөггүй нойр хүрч унтахаар хэвтэв. А.Дашням. Өлзийнарангийн өчил., уг нь бухын, ухаан нь тугалын [зүйр цэцэн үг] (ухаан муутай, бие нь өссөн ч ухаан нь хүүхдээрээ гэсэн санаа);
4. Чанад, туйл:
сэтгэлийн уг (сэтгэлийн гүнд, сэтгэлийн чанад, үнэн сэтгэл),
хүслийн уг (туйлын хүсэл) -
дэлгэрэнгүй...Хүслийн уг эв хамт өөдөө уухай! Ж.Бадраа. Уяхан хорвоон хань;
5. Тухайн, өгүүлж буй:
уг ажил (тухайн ажил, өгүүлэгчийн ярьж буй ажил) -
дэлгэрэнгүй...Олноо өргөгдсөний есдүгээр оны намар гамин цэрэг ирж автономитыг устгахад бид уг ажлаа шилжүүлсэн. Д.Гонгор нар. Д.Сүхбаатарын тухай дуртгалууд., уг асуудал (тухайн хэлэлцэж буй асуудал), уг байдал (тухайн байдал, өгүүлэгчийн ярьж байх үеийн байдал), уг хэрэг (тухайн хэрэг явдал), уг үүрэг (өгүүлэгчийн өмнө өгүүлсэн үүрэг, тухайн үүрэг) - Уг үүргээ нар шингэхийн урьд хэвтүүлийн хүмүүст шилжүүлж, өөрсдөө агтад гарч хонотугай! Монголын нууц товчоо;
6. Үнэндээ, чухамдаа, уул нь:
уг нь (уул нь, үнэндээ) -
дэлгэрэнгүй...Би уг нь хот орох санаатай явсан боловч юу болж байгааг сонирхон морьтны хойноос жолоогоо заллаа. Т.Дэчингунгаа. Өөдрөг зам., уг нь эмч хүн (анхнаасаа эзэмшсэн мэргэжил нь эмч боловч, уул нь эмч), уг чанартаа (үнэндээ, чухамдаа) - Улсын мөнгө гэдэг чинь уг чанартаа бидний л мөнгө юм. Б.Бааст. Хяруу унасан цагаар;
7. Ерөөс, уулаас:
угаас (ерөөс, уулаас) -
Товуудай угаас сэргэлэн хүн тул нэн бишрэн гайхна. С.Буяннэмэх. Түүвэр зохиол
- модны уг - модны газарт бэхлэгдсэн ёзоор хэсэг
- хэлний уг - хэлний хоолойд бэхлэгдсэн хэсэг
- нүдний уг - хүүхэн харааны чанх эсрэг тал дахь нүдний дотор талын хэсэг
- уг язгуур - эх үүсвэр
- уг язгуурыг нь таслах - үр үндсийг нь таслах
- уг гарал - гарал үүсэл
- угийн бичиг - монголчуудын эцгийн тал буюу ясан төрлөө баримтлан түүнийгээ ес есөн үеэр тасалбар болгон хөтөлсөн удмын бичиглэл
- уг муут - а. Удам судар муутай хүн; б. Санаа сэтгэл нь муу хүн
- уг сайт - а. Удам судар сайтай хүн; б. Сэтгэл сайхантай хүн
- уг нутаг - төрсөн нутаг
... үргэлжлүүлэн харах ...- уг тасрах - удам тасрах, үр хүүхэдгүй байх
- уг харлах - үр хүүхэдгүй болж үр үндэс тасрах
- уг сурвалж - а. Хэрэг явдлын гарах болсон шалтгаан, нөхцөл, үүсгэл; б. Удам судар
- уг удам - угсаа гарал
- уг үндэс - а. Хэрэг явдлын шалтгаан; б. Удам угсаа; в. Ёзоор, язгуур
- уг эх - а. Жинхэнэ эх; б. Эхлэл, үүсгэл
- уг шаг - үүсэл, гарал, анхны эх сурвалж
- уг муутын үрийг бүү ав удам муутын хоймор бүү суу - муу хүмүүстэй бүү ойртон нөхөрлө гэсэн санаа
- уг сайтын хүү угсаа сайтын унага - удам угсаа нь сайн бол үр хойч нь сайн гэсэн санаа
- угаа эс мэдэгчид ойд төөрсөн сармагчин адил - гарал үүсэл, удам судраа мэдэх хэрэгтэй гэсэн санаа
- угийг нь хөөх - а. Цаад мөн чанарыг нь эрэх, хайх; б. Үүсэл гарлыг нь судлах, удам угсааг нь судлах
- уг чанар - төрөлх мөн чанар
- уг санаа нь - цаад гаргах гэсэн санаа нь, дотроо агуулж буй санаа нь
- уг таг - ямар ч, юу ч
- уг сөг - ухаан жолоо
- уг сөггүй - ухаан жолоогүй
- уг нь бухын ухаан нь тугалын - ухаан муутай, бие нь өссөн ч ухаан нь хүүхдээрээ гэсэн санаа
- сэтгэлийн уг - сэтгэлийн гүнд, сэтгэлийн чанад, үнэн сэтгэл
- хүслийн уг - туйлын хүсэл
- уг ажил - тухайн ажил, өгүүлэгчийн ярьж буй ажил
- уг асуудал - тухайн хэлэлцэж буй асуудал
- уг байдал - тухайн байдал, өгүүлэгчийн ярьж байх үеийн байдал
- уг хэрэг - тухайн хэрэг явдал
- уг үүрэг - өгүүлэгчийн өмнө өгүүлсэн үүрэг, тухайн үүрэг
- уг нь - уул нь, үнэндээ
- уг нь эмч хүн - анхнаасаа эзэмшсэн мэргэжил нь эмч боловч, уул нь эмч
- уг чанартаа - үнэндээ, чухамдаа
- угаас - ерөөс, уулаас
