I  

Монгол гэрийн унийг тогтоож байдаг, цамхаг бүхий дугуй цагариг: хатгуур тооно (а. Налуу нүхтэй дэлгэрэнгүй...хатгуурын тооно; б. Унь нь салангид тооно), хүзүүтэй тооно (цомцог ордон гэрийн давхар хүрээтэй тооно), хүрдтэй тооно (хэлхээ тоононы төрөл бөгөөд их, бага тоонолжин хэцтэй, дундаа давхар хүрдтэй, дөрвөн даагатай тооно), хэцтэй тооно (хэлхээ тоононы нэгэн төрөл бөгөөд ноён хэцнээс салаалж тоононы хүрээнд углуургаддаг таван хэцтэй тооно), тонголт тооно (тоонолжин хэцийг хоёр таллаж цүүгээр холбоод, унины үзүүрийг хуруунуудад хавчуулан, нарийн дээсэн хэлхэж, дан давхар цагаргийг үдээрээр бэхэлсэн, тонгол, даага бүхий хэлхээ тооно), түр цагаригтай тооно (хэлхээ тоононы нэгэн төрөл бөгөөд ноён хэц, гол хэц, дөрвөн дааганд хоёр газраар цувруулан нүхэлж, шургуулсан нарийхан матмал хоёр монос модон цагариг бүхий тооно), тоононы бөгтрөг (тоононы бөгтөр хэсэг), тоононы даага (тоононы дотор талд дөрвөн өнцгөөс нь угласан хигээс мэт мод), тоононы хорол (тоононы хүрээн доторх тоонолжин гол, даага, тушаа, хуруу зэрэг байдаг бүхэл бие), тоононы хүрд (тоононы хорол), тоононы хүрээ (тоононы гадна талын цагариг), тоононы хуруу (тоононд унь хэлхэхийн тулд тооныг тойруулан бэхэлсэн адил хэмжээний хуруу мэт мод), тоононы тушаа (тоононы даагыг холбож тогтоосон цагариг болон хөндөл моднууд), тоононы цамхаг (тоононы товойж гарсан гүдгэр хэсэг) - Сүүлэн хүү хааныд очоод тоононых нь цамхагт нуугдаж суугаад, хараад байж. ААЗ., тооно босгох (хаалга уяж, хана дугуйлан унь өлгөхөөр гэрийн тооныг дээш босгох), тооно буулгах (гэр буулгах үед тооноо унинаас салган авах), тооно өргөх (а. Гэр барихад тооно түших; б. [шилжсэн] Өрх тусгаарлан айл гэр толгойлох) - Тооно өргөх хүү хайрласан, тогоо хөөлөх охин заяасан, том хар өвгөнөөс илүү бурхан, тоост орчлонд түүнд байхгүй. Д.Пүрэвдорж. Шарлингийн хар Хас., тооно түших (а. Гэр барих болон буулгахад тооно түшин зогсох; б. [шилжсэн] Айл гэр болох), тооно тотго [хоршоо] (гэрийн тооно болон тотго) - Нарны гэрэл гэрийн хаалга үүд, тооно тотгоор гийн тусахуйяа. А.Дашням. Өлзийнарангийн өчил.,  гол хэц (тоононы тоонолжин хэцийн, хаалганы голыг чиглэж, урд хойд зүгийг барьсан, ноён хэцэд хоёр талаас нь углуурддаг хоёр бөгтөр мод), ноён хэц (хэлхээ тоононы зүүн баруун талыг чиглэсэн, хойд урд тал болон салж нийлдэг, цүүгээр тэвхэддэг, голоор нь хуваасан хоёр тэнцүүхэн мод), тоононы цүү (хэлхээ тооныг салгах, засах, ачих зэрэгт ноён хэцийг дундуур нь зүсээд бусад тоногуудыг углаж, үдэж, хэлхэж дууссаны дараа барихдаа заавал уг хэвээр нь уулзуулж, тэвхдэж, тогтоох мод) *тооно холбох (айл гэр болох), тоононд уясан бярууг мал гэж тоолох, тогоонд орсон тагалцгийг мах гэж тоолох [зүйр цэцэн үг] (а. Ажил хэргийг хийдүүлэх, ор нэр төдий хийх; б. Бусдыг хуурах, мэхлэх гэсэн санаа), тооноороо тэнгэр хэмжих, тогоогоороо далай хэмжих [зүйр цэцэн үг] (үзсэн харснаараа бүх зүйлийг хэмжих, юм үзэж нүд тайлаагүй гэсэн санаа).

• хатгуур тооно - а. Налуу нүхтэй хатгуурын тооно; б. Унь нь салангид тооно
• тоононы бөгтрөг - тоононы бөгтөр хэсэг
• тоононы даага - тоононы дотор талд дөрвөн өнцгөөс нь угласан хигээс мэт мод
• тоононы хорол - тоононы хүрээн доторх тоонолжин гол, даага, тушаа, хуруу зэрэг байдаг бүхэл бие
• тоононы хүрд - тоононы хорол
• тоононы хүрээ - тоононы гадна талын цагариг
• тоононы хуруу - тоононд унь хэлхэхийн тулд тооныг тойруулан бэхэлсэн адил хэмжээний хуруу мэт мод
• тоононы тушаа - тоононы даагыг холбож тогтоосон цагариг болон хөндөл моднууд
• тоононы цамхаг - тоононы товойж гарсан гүдгэр хэсэг
• тооно босгох - хаалга уяж, хана дугуйлан унь өлгөхөөр гэрийн тооныг дээш босгох
... үргэлжлүүлэн харах ...
тооно буулгах - гэр буулгах үед тооноо унинаас салган авах
тооно өргөх - а. Гэр барихад тооно түших; б. [шилжсэн] Өрх тусгаарлан айл гэр толгойлох
тооно түших - а. Гэр барих болон буулгахад тооно түшин зогсох; б. [шилжсэн] Айл гэр болох
тооно тотго - гэрийн тооно болон тотго
тооно холбох - айл гэр болох
тоононд уясан бярууг мал гэж тоолох тогоонд орсон тагалцгийг мах гэж тоолох - а. Ажил хэргийг хийдүүлэх, ор нэр төдий хийх; б. Бусдыг хуурах, мэхлэх гэсэн санаа
тооноороо тэнгэр хэмжих тогоогоороо далай хэмжих - үзсэн харснаараа бүх зүйлийг хэмжих, юм үзэж нүд тайлаагүй гэсэн санаа
тоононы цүү - хэлхээ тооныг салгах, засах, ачих зэрэгт ноён хэцийг дундуур нь зүсээд бусад тоногуудыг углаж, үдэж, хэлхэж дууссаны дараа барихдаа заавал уг хэвээр нь уулзуулж, тэвхдэж, тогтоох мод
ноён хэц - хэлхээ тоононы зүүн баруун талыг чиглэсэн, хойд урд тал болон салж нийлдэг, цүүгээр тэвхэддэг, голоор нь хуваасан хоёр тэнцүүхэн мод
гол хэц - тоононы тоонолжин хэцийн, хаалганы голыг чиглэж, урд хойд зүгийг барьсан, ноён хэцэд хоёр талаас нь углуурддаг хоёр бөгтөр мод
тонголт тооно - тоонолжин хэцийг хоёр таллаж цүүгээр холбоод, унины үзүүрийг хуруунуудад хавчуулан, нарийн дээсэн хэлхэж, дан давхар цагаргийг үдээрээр бэхэлсэн, тонгол, даага бүхий хэлхээ тооно
түр цагаригтай тооно - хэлхээ тоононы нэгэн төрөл бөгөөд ноён хэц, гол хэц, дөрвөн дааганд хоёр газраар цувруулан нүхэлж, шургуулсан нарийхан матмал хоёр монос модон цагариг бүхий тооно
хүзүүтэй тооно - цомцог ордон гэрийн давхар хүрээтэй тооно
хүрдтэй тооно - хэлхээ тоононы төрөл бөгөөд их, бага тоонолжин хэцтэй, дундаа давхар хүрдтэй, дөрвөн даагатай тооно
хэцтэй тооно - хэлхээ тоононы нэгэн төрөл бөгөөд ноён хэцнээс салаалж тоононы хүрээнд углуургаддаг таван хэцтэй тооно