I
(одон орон)
1. Дэлхийн бөмбөрцгийг тойрон эргэж нарны гэрлийг ойлгодог тэнгэрийн эрхэс; дэлхийн дагуул - дэлгэрэнгүй...Ялгам сайхан сар минь ертөнц дэлхийн дэнлүү. Д.Нацагдорж. Зохиолууд., сар гарах (сар үзэгдэх), сар мандах (сар гарах), сар жаргах (сар шингэх), сар шингэх (сар дэлхийн бөмбөрцгийн араар орох) - Сар шингэж үүрийн харанхуй болоод хүйтэрч байна. П.Лувсанцэрэн. Хөдөөгийн дуун., сар барагдах (а. Сар хуучрах; б. Сар ихэд хорогдох), сар хиртэх (сар болон нарны дунд дэлхий ороход нарны гэрэл дэлхийд халхлагдаад саран дээр тусахгүй болох) - Нар сар хиртэх, ган зуд болох буюу гэрэл гэгээ туяа үзэгдэхийг далимдуулна. Ц.Уламбаяр. Зовлон жаргал., сар хавьслах (а. Сар хүрээлэх; б. Сар хавирган хэлбэртэй болох), сар хүрээлэх (сарны гэрэл мөсөн талст бүхий үүлсийг нэвтлэхэд гэрлийн хугарал үүсэж, сарны эргэн тойронд бүдэг гэрэлтэй солонгон цагариг бий болох), сар шинэдэх (шинэ сар гарах), саран тохиох (одны байрлал сарны явах замд таарах) - Од сар тохиох өдрийг хүлээж суувал ёстой нөгөө “мэндгүй зөрөхийг мэдсэн бол мэндийг юунд хүлээлээ” гэдэг шиг болно. С.Эрдэнэ. Малын хөлийн тоос., арван тавны сар (бүтэн тэргэл сар) - Арван тавны сар том боловч арван зургаанаас эхлэн бага болж эхэлдэг болохоор тусгүй. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир., алман сар (шинийн наймнаас урагш, мөн хорин гуравнаас хойших үеийн хэлтгий тахир сар), заримдаг сар (тал сар, хэлтгий сар), тэргэл сар (бүтэн дүгрэг сар) - Үүл ярагдан, тэргэл сар дахин мэлтийж жалганы ёроолыг тодхон гэрэлтүүлэв. Б.Нямаа. Арандалынхан., хавирган сар (нарийхан махир хэлбэртэй сар) - Тэнгэр бүрхсэн сэмжин үүлний чөлөөгөөр хавирган сар ёлтойн урдах замыг нь гэрэлтүүлнэ. Т.Рэнцэн. Шинэ даваа., хуучин сар (билгийн улирлын сүүлчийн хавирган сар), хэлтгий сар (хагас дугуй сар), саран бүрэг (саран бүрхий), саран бүрхий (сарны гэрэл бүдэг), сар саруул (сарны гэрэл сайн, гэгээтэй шөнө), сарны гэрэл (сарны туяа) - Ширэм орондоо хэвтсэн ч сарны гэрэл цонхоор тусаж нойр нь хулжжээ. Г.Дүйнхэржав. Арилшгүй мөр., сарны хүрээ (сарыг тойрон үүссэн солонгон гэрэл), сарны зурхай (сарны явдлыг баримталдаг цаглавар), сарны хөвгүүн (одны ёгт нэр), сарны чулуу (калийн хээрийн жоншны нэгэн зүйл тунгалаг эрдэс), саран хайнаг (сарлагийн бух дагасан монгол үнээнээс гарсан төл), нар сар [хоршоо] (а. Тэнгэрийн эрхэс; б. [шилжсэн] Хамгийн хайртай, дотны хүн) - Та нар л орчлонгийн нар сар болсон ганц хүүг минь аюулаас аварч үзээрэй! гээд үнсэв. П.Хорлоо. Багш., сарны боорцог [хуучирсан] (еэвэн), *сар нарны хооронд (өдрийн турш, өдөржин), *сар нар болсон гэр (бүрээс дээвэр муутай гэр, оромж), сар хүрээлбэл саадагтын баяр [зүйр цэцэн үг] ( сар хүрээлэхээр цас ордог учраас анчид баярладаг гэсэн санаа), сарны гэрэлд чоно дургүй, сайн ноёнд хулгайч дургүй [зүйр цэцэн үг] (муу этгээд илчлэгдэхээс айдаг гэсэн санаа), сар наранд хүрэхгүй, санаа заяанд хүрэхгүй [зүйр цэцэн үг] (аливаа зүйлийн уг мөн чанар өөрчлөгддөггүй гэсэн санаа);
2. [хуучирсан] Малгайн өмнө талд хаддаг хагас дугуй тэмдэг;
3. Сар шиг хэлбэртэй зүйл:
тал сар (хагас дугуй хэлбэр) -
дэлгэрэнгүй...Дээр үед баг гэж байхын үеэс барьсан тал саран хороотой бууц байдаг билээ. Б.Догмид. Цэнхэрлэн харагдана., саран тамга (хагас дугуй хэлбэртэй малын тамга) - Хамгийн эхлээд бяцхан саран тамга час улаан болов. Л.Түдэв. Нүүдэл., саран хөмсөг (нуман хөмсөг) - Жирвийсэн саран хөмсөгтэй яа хөө, жигдэрсэн танын мишээлтэй яа хөө. Ж.Бадраа. Уяхан хорвоон хань., саран сүх (тал дугуй хэлбэрийн иртэй жижиг сүх, алман сүх).
Ижил үг
