1. Сэтгэх, бодох - дэлгэрэнгүй...“Байз хүү минь ирэв үү” гэж санаад бодлынхоо хоосон горьдолд Чимгээгийн ээж гунихран уйлдаг хүн. С.Удвал. Та бид уулзана., гэмгүй санах (буруу санаа, бодол агуулаагүй байх) - Би сайхан танилцсаны хувьд гэмгүй санаад бичиж байгааг та ойлгох биз. Ч.Чимид. Хавар намар., буруу санах (а. Хар, буруу санаа, бодол агуулах; б. Эндүү ташаа бодох) - Харин миний тухайд бол чи хар буруу санах явдалгүй. Н.Банзрагч. Зам., хар санах (а. Муу санаа агуулах; б. Үл итгэн сэжиглэх) - Замчин хүндээ хар санах шахан явсаар нэгэн их цүнхлэг болов уу. Ж.Пүрэв. Гурван зангилаа., хар муу санах (хар санах), өш хонзон санах (муу санаж, хорсол өвөрлөх) - Гадаад дотоодын байдал онц ширүүн тэр үед айх эргэлзэх, хар амиа бодох сэтгэл буснин төөрөлдөх, өшөө хонзон санах хүн олон. С.Эрдэнэ. Миний эх орон, миний тоонот., сайн санах (а. Сайн санаа агуулах; б. Мартсан зүйл гэнэт сэрэгдэн бодогдох) - Ашгүй юун сайн санав. Одоохон явуул. С.Удвал. Их хувь заяа., юм санах (а. Өнгөрсөн хэрэг явдал болон мартсан зүйлээ сэргээн бодох; б. [шилжсэн] Ямар нэгэн муу санаа бодол агуулж сэжиглэх) - Юм санах хэрэггүй гэхэд би тэр буриад хүний нэрийг асуув. Ж.Дамдин. Миний монгол., их санах (тухайн ажил хэргийг лавтай бүтнэ гэж бодох), санасандаа хүрэх (зорьсондоо хүрэх, зорилгоо биелүүлэх), санасан дээр нь (санаж сэрсэн тэр даруйд нь) - Санасан дээр нь очиж авъя. Яриа., санаснаас дээр (бодож байснаас илүү, төсөөлснөөс дээр) - Энэ юм санаснаас дээр юм даа. Яриа., санасан ёсоор (ямар нэгэн ажил хэрэг бодож байсны дагуу), санасны дагуу бүтэх (ажил хэрэг бодсоны дагуу бүтэх), санах бодох [хоршоо] (бодол санаа төрөх), бодох санах юмгүй (а. Санаа зовох зүйлгүй; б. [шилжсэн] Хар буруу санадаггүй цагаан сэтгэлтэй) - Хагас цагийн дараа л бодох санах юмгүй инээж явдгийг минь мэднэ. С.Лочин. Сэтгэлийн өнгө., санах сэрэх [хоршоо] (болгоомжлох, сэрэмжлэх), санах сэтгэх [хоршоо] (ухаарч сэнхрэх, бодож ойлгох), их санасан газар есөн шөнө хоосон [зүйр цэцэн үг] (бүтнэ хэмээн ихэд найдаж байсан ажил хэрэг нь бүтэлгүйтэх), санасан бүхнийг сайнаар бүтээж, бодсон бүхнийг буянаар хуруулах [зүйр цэцэн үг] (хүссэн, зорьсон бүхэн ёсчлон биелэх гэсэн санаа), санаж явбал бүтнэ, сажилж явбал хүрнэ [зүйр цэцэн үг] (чин сэтгэлийг барьж, хичээл зүтгэл гаргавал зорилгодоо хүрнэ гэсэн санаа), санах нь сарнаар, явах нь нарнаар [зүйр цэцэн үг] (санасан бодсондоо хүрч чаддаггүй гэсэн санаа), санасан санаагаа цөхөртөл, харсан нүдээ хөхөртөл [зүйр цэцэн үг] (ямар нэгэн зүйлийг хүлээж ядах гэсэн санаа), санахад санаа хурдан, салахад үхэл хурдан [зүйр цэцэн үг] (хүний санаа юу эс бодож завдах вэ гэсэн санаа);
2. Өнгөрсөн хэрэг явдал бодолд орох, нэхэн дурсах -
Тэгтэл яасхийж яваад жаал зугаа хөрөнгөтэй болсноо санав. Л.Түдэв. Нүүдэл., ачийг санах (ач тус болсныг мартахгүй байх),
дурсан санах (хожим хойно нэхэн бодох),
нэхэн санах (эргэн дурсах) -
Ангийнхаа оюутантайгаа ярилцсанаа Базар нэхэн санав. Д.Цэдэв. Айргийн амт;
3. Ирээдүйн явдлыг төлөвлөн бодох, хүсэл өвөрлөх -
Үрээ санахгүй эх байхгүй. Ц.Норжин Монгол хэлний дэлгэрэнгүй...толь., санасан хэрэг сэтгэлчлэн бүтэх (төлөвлөн бодож байсан зүйл хүслээр болох);
4. Хүсэж мөрөөдөх -
Манай энэ эхнэрээ санаад хариугүй байгаа юм гэж нөгөө нөхөр нь хэлэв. С.Удвал. Та бид дэлгэрэнгүй...уулзана., нутгаа санах (төрж өссөн нутаг орноо хүсэж мөрөөдөх), ээжийгээ санах (ээжийгээ санан дурсах) - Бяцхан Найдангийн сэтгэл хөдөлж, ээжээ туйлын ихээр санах болов. Д.Цэвэгмид. Зохиолын түүвэр., санаж сарвайх (а. Хайрлаж хамгаалах, хүсэж мөрөөдөх; б. [шилжсэн] Итгэл найдвар тавих), санаж энэлэх (дурсаж шаналах), санах мөрөөдөх [хоршоо] (ямар нэгэн зүйлийг сэтгэлдээ агуулж дурсан санагалзах) - Иван хаан тэр завсар санах мөрөөдөхийн оронд улам ч мартана. А.Толстой. Мөнгөн ноён., санана гэдэг санааных, сахал үс заяаных [зүйр цэцэн үг] (аливаа бүхэн сэтгэл санаанаас үүдэлтэй гэсэн санаа).
- гэмгүй санах - буруу санаа, бодол агуулаагүй байх
- буруу санах - а. Хар, буруу санаа, бодол агуулах; б. Эндүү ташаа бодох
- хар санах - а. Муу санаа агуулах; б. Үл итгэн сэжиглэх
- хар муу санах - хар санах
- өш хонзон санах - муу санаж, хорсол өвөрлөх
- сайн санах - а. Сайн санаа агуулах; б. Мартсан зүйл гэнэт сэрэгдэн бодогдох
- юм санах - а. Өнгөрсөн хэрэг явдал болон мартсан зүйлээ сэргээн бодох; б. [шилжсэн] Ямар нэгэн муу санаа бодол агуулж сэжиглэх
- их санах - тухайн ажил хэргийг лавтай бүтнэ гэж бодох
- санасандаа хүрэх - зорьсондоо хүрэх, зорилгоо биелүүлэх
- санасан дээр нь - санаж сэрсэн тэр даруйд нь
... үргэлжлүүлэн харах ...- санаснаас дээр - бодож байснаас илүү, төсөөлснөөс дээр
- санасан ёсоор - ямар нэгэн ажил хэрэг бодож байсны дагуу
- санасны дагуу бүтэх - ажил хэрэг бодсоны дагуу бүтэх
- санах бодох - бодол санаа төрөх
- бодох санах юмгүй - а. Санаа зовох зүйлгүй; б. [шилжсэн] Хар буруу санадаггүй цагаан сэтгэлтэй
- санах сэрэх - болгоомжлох, сэрэмжлэх
- санах сэтгэх - ухаарч сэнхрэх, бодож ойлгох
- их санасан газар есөн шөнө хоосон - бүтнэ хэмээн ихэд найдаж байсан ажил хэрэг нь бүтэлгүйтэх
- санасан бүхнийг сайнаар бүтээж, бодсон бүхнийг буянаар хуруулах - хүссэн, зорьсон бүхэн ёсчлон биелэх гэсэн санаа
- санаж явбал бүтнэ, сажилж явбал хүрнэ - чин сэтгэлийг барьж, хичээл зүтгэл гаргавал зорилгодоо хүрнэ гэсэн санаа
- санах нь сарнаар, явах нь нарнаар - санасан бодсондоо хүрч чаддаггүй гэсэн санаа
- санасан санаагаа цөхөртөл, харсан нүдээ хөхөртөл - ямар нэгэн зүйлийг хүлээж ядах гэсэн санаа
- санахад санаа хурдан, салахад үхэл хурдан - хүний санаа юу эс бодож завдах вэ гэсэн санаа
- ачийг санах - ач тус болсныг мартахгүй байх
- дурсан санах - хоим хойно нэхэн бодох
- нэхэн санах - эргэн дурсах
- санасан хэрэг сэтгэлчлэн бүтэх - төлөвлөн бодож байсан зүйл хүслээр болох
- нутгаа санах - төрж өссөн нутаг орноо хүсэж мөрөөдөх
- ээжийгээ санах - ээжийгээ санан дурсах
- санаж сарвайх - а. Хайрлаж хамгаалах, хүсэж мөрөөдөх; б. [шилжсэн] Итгэл найдвар тавих
- санаж энэлэх - дурсаж шаналах
- санах мөрөөдөх - ямар нэгэн зүйлийг сэтгэлдээ агуулж дурсан санагалзах
- санана гэдэг санааных, сахал үс заяаных - аливаа бүхэн сэтгэл санаанаас үүдэлтэй гэсэн санаа
