НАЙР II  

Зан үйлийн чанартай ямар нэгэн баяр тэмдэглэхээр олныг цуглуулсан хурим цэнгэл - дэлгэрэнгүй...Эзэн дүүгийн үг, найрын ёсыг дагаж айраг дүүргэсэн агаруу хул өргөн босоод урт цүүцгэр гараа сунган… байв. З.Баттулга. Уяхан Замбуутив., гэрийн найр (шинэ гэр бариад, дайллага цайллага хийх нь), даахь үрг‎ээх найр~с‎эвлэг үрг‎ээх найр (бага хүүхдийн онгон үсийг авахад хийх ёслол баяр), гүү тавих найр (намар болоход сааж байсан гүүгээ тавиад хийх баяр), унага тамгалах найр (намар цагт гүүгээ тавиад унагаа тамгалан хийх ёслол баяр), сүй тавьсны найр (үр хүүхд‎ээ гэрлүүлэхээр болзон тохирч хийх баяр), хүүхэ‎д угаах найр (шин‎э хүн төрснийг ‎тэмдэглэх ёслол), цолны найр (а. Улсын наадамд барилдаж авсан цолоо т‎эмдэглэн хийх баяр; б. Ямар нэг алдар цол хүртсэний баяр), найр хийх (дайллага цайллагыг зохион байгуулах) - Жаран хоногийн жаргал, наян хоногийн найр хийнэ гэжээ. Халх ардын тууль., найр тарах (баярлалдан цэнгэж дуусах) - Өглөө найр тарж, амьтан хүн гэр гэр лүүгээ мордоцгоов. Л.Содов. Хаврын нар., найр хавтгайрах (баяр цэнгэл нийтийг хамарч үргэлжлэх, өргөн дэлгэр болох), найрын дуу (олон нийт‎ээр цуглан ц‎энгэх үед дуулдаг дуу), найр ‎эхлүүл‎эх дуу (найрлан ц‎энгэх үед тухайн баяр ёслол ‎эхэлснийг ‎мэдэгдэн ая өргөхөд ‎дуулах дуу), найр төгсгөх дуу (тухайн баяр ёслол өндөрлөж буйг мэдэ‎гдэн дуулах дуу), найр зугаа [хоршоо] (сэтгэл баясгах сайхан үйл явдал, цэнгэл), найр наадам [хоршоо] (баясан цэнгэж найрлах нь) - Найр наадам хаана байна, манай Бөмбөө тэнд байдаг юм. О.Цэндсүрэн. Халуун салхи., найр наргиан [хоршоо] (хөгжилдөн цэнгэлдэж шуугилдах нь), найр хурим [хоршоо] (ураг барилдсаны ёслолын дайллага цайллага) - Завхай дуу гарган найр хурим өндөрлөхийг харлаа. Л.Түдэв. Уулын үер., найр хөөр [хоршоо] (олон нийтээр цэнгэлдэн баясах нь) - Нэг айлд очиход найр хөөр болж байх юм. Б.Бааст. Хяруу унасан цагаар., найр хөр [хоршоо] (баяр хөөр, хөл хөгжөөн); найр цэнгэл [хоршоо] (цэнгэн баясах нь), найрт дууч, наадамд хуурч [зүйр цэцэн үг] (төрөл бүрийн авьяастай г‎эсэн санаа), найрын богино нь сайн, насны өндөр нь сайн [зүйр цэцэн үг] (найр удаашрах нь ажилд саадтай гэс‎эн санаа), нараа барсан тэнгэр байдаггүй, найраа барсан хошуу байдаггүй [зүйр цэцэн үг] (найр наадам мундахгүй их, тэр бүхнийг хийх нь ажил төрөлд саадтай гэсэн санаа), молрын үг (найр наадам хавтгайраад, зочид буцах тийшээ хандаад ирэх үед нь одоо өндөрлөе гэж ирсэн зочдод уран хошноор шүлэглэж хэлэх үг).

• НАЙР -

  Зан үйлийн чанартай ямар нэгэн баяр тэмдэглэхээр олныг цуглуулсан хурим цэнгэл - Эзэн дүүгийн үг, найрын ёсыг дагаж айраг дүүргэсэн агаруу хул өргөн босоод урт цүүцгэр гараа сунган… байв. З.Баттулга. Уяхан Замбуутив., гэрийн найр (шинэ гэр бариад, дайллага цайллага хийх нь), даахь үрг‎ээх найр~с‎эвлэг үрг‎ээх найр (бага хүүхдийн онгон үсийг авахад хийх ёслол баяр), гүү тавих найр (намар болоход сааж байсан гүүгээ тавиад хийх баяр), унага тамгалах найр (намар цагт гүүгээ тавиад унагаа тамгалан хийх ёслол баяр), сүй тавьсны найр (үр хүүхд‎ээ гэрлүүлэхээр болзон тохирч хийх баяр), хүүхэ‎д угаах найр (шин‎э хүн төрснийг ‎тэмдэглэх ёслол), цолны найр (а. Улсын наадамд барилдаж авсан цолоо т‎эмдэглэн хийх баяр; б. Ямар нэг алдар цол хүртсэний баяр), найр хийх (дайллага цайллагыг зохион байгуулах) - Жаран хоногийн жаргал, наян хоногийн найр хийнэ гэжээ. Халх ардын тууль., найр тарах (баярлалдан цэнгэж дуусах) - Өглөө найр тарж, амьтан хүн гэр гэр лүүгээ мордоцгоов. Л.Содов. Хаврын нар., найр хавтгайрах (баяр цэнгэл нийтийг хамарч үргэлжлэх, өргөн дэлгэр болох), найрын дуу (олон нийт‎ээр цуглан ц‎энгэх үед дуулдаг дуу), найр ‎эхлүүл‎эх дуу (найрлан ц‎энгэх үед тухайн баяр ёслол ‎эхэлснийг ‎мэдэгдэн ая өргөхөд ‎дуулах дуу), найр төгсгөх дуу (тухайн баяр ёслол өндөрлөж буйг мэдэ‎гдэн дуулах дуу), найр зугаа [хоршоо] (сэтгэл баясгах сайхан үйл явдал, цэнгэл), найр наадам [хоршоо] (баясан цэнгэж найрлах нь) - Найр наадам хаана байна, манай Бөмбөө тэнд байдаг юм. О.Цэндсүрэн. Халуун салхи., найр наргиан [хоршоо] (хөгжилдөн цэнгэлдэж шуугилдах нь), найр хурим [хоршоо] (ураг барилдсаны ёслолын дайллага цайллага) - Завхай дуу гарган найр хурим өндөрлөхийг харлаа. Л.Түдэв. Уулын үер., найр хөөр [хоршоо] (олон нийтээр цэнгэлдэн баясах нь) - Нэг айлд очиход найр хөөр болж байх юм. Б.Бааст. Хяруу унасан цагаар., найр хөр [хоршоо] (баяр хөөр, хөл хөгжөөн); найр цэнгэл [хоршоо] (цэнгэн баясах нь), найрт дууч, наадамд хуурч [зүйр цэцэн үг] (төрөл бүрийн авьяастай г‎эсэн санаа), найрын богино нь сайн, насны өндөр нь сайн [зүйр цэцэн үг] (найр удаашрах нь ажилд саадтай гэс‎эн санаа), нараа барсан тэнгэр байдаггүй, найраа барсан хошуу байдаггүй [зүйр цэцэн үг] (найр наадам мундахгүй их, тэр бүхнийг хийх нь ажил төрөлд саадтай гэсэн санаа), молрын үг (найр наадам хавтгайраад, зочид буцах тийшээ хандаад ирэх үед нь одоо өндөрлөе гэж ирсэн зочдод уран хошноор шүлэглэж хэлэх үг).

• гэрийн найр - шинэ гэр бариад, дайллага цайллага хийх нь
• даахь үргээх найр ~ сэвлэг үргээх найр - бага хүүхдийн онгон үсийг авахад хийх ёслол баяр
• гүү тавих найр - намар болоход сааж байсан гүүгээ тавиад хийх баяр
• унага тамгалах найр - намар цагт гүүгээ тавиад унагаа тамгалан хийх ёслол баяр
• сүй тавьсны найр - үр хүүхдээ гэрлүүлэхээр болзон тохирч хийх баяр
• хүүхэд угаах найр - шинэ хүн төрснийг тэмдэглэх ёслол
• цолны найр - а. Улсын наадамд барилдаж авсан цолоо тэмдэглэн хийх баяр б. Ямар нэг алдар цол хүртсэний баяр
• найр хийх - дайллага цайллагыг зохион байгуулах
• найр тарах - баярлалдан цэнгэж дуусах
... үргэлжлүүлэн харах ...
найр хавтгайрах - баяр цэнгэл нийтийг хамарч үргэлжлэх, өргөн дэлгэр болох
найрын дуу - олон нийтээр цуглан цэнгэх үед дуулдаг дуу
найр эхлүүлэх дуу - найрлан цэнгэх үед тухайн баяр ёслол эхэлснийг мэдэгдэн ая өргөхөд дуулах дуу
найр төгсгөх дуу - тухайн баяр ёслол өндөрлөж буйг мэдэгдэн дуулах дуу
найр зугаа - сэтгэл баясгах сайхан үйл явдал, цэнгэл
найр наадам - баясан цэнгэж найрлах нь
найр наргиан - хөгжилдөн цэнгэлдэж шуугилдах нь
найр хурим - ураг барилдсаны ёслолын дайллага цайллага
найр хөөр - олон нийтээр цэнгэлдэн баясах нь
найр хөр - баяр хөөр, хөл хөгжөөн
найр цэнгэл - цэнгэн баясах нь
найрт дууч наадамд хуурч - төрөл бүрийн авьяастай гэсэн санаа
найрын богино нь сайн насны өндөр нь сайн - найр удаашрах нь ажилд саадтай гэсэн санаа
нараа барсан тэнгэр байдаггүй, найраа барсан хошуу байдаггүй - найр наадам мундахгүй их, тэр бүхнийг хийх нь ажил төрөлд саадтай гэсэн санаа
молрын үг - найр наадам хавтгайраад, зочид буцах тийшээ хандаад ирэх үед нь одоо өндөрлөе гэж ирсэн зочдод уран хошноор шүлэглэж хэлэх үг