I
1. Юмыг доош болгохоор хүчдэх: модоор дарах (юмны дээр мод овоолох), дэлгэрэнгүй...төмрөөр дарах (дээр нь төмөр тавих), чулуугаар дарах (дээр нь чулуу тавих, чулуу овоолох), *буу дарах (онх дарах), бух дарах [хуучирсан] (эрт үед ашиглаж байсан төмрийн хүдэр хайлуулан боловсруулах арга; үргэлж салхитай байдаг уулын онь хөтөл дээр галлах амыг нь салхи өөд харуулсан зуух барьж, илч ихтэй түлш, төмрийн хүдэр хоёрыг үелүүлэн овоолоод гал оруулж орхих бөгөөд гал нь аяндаа салхинд үлээгдэн хөгжиж, түлш шатан хүдэр хайлахад төмөр ялгарч зуухны ёроолд тунадаг үлддэг), онх дарах (а. Хятадын буу хэмээх тоглоом тоглох; б. [шилжсэн] Тааж тааварлах);
2. Юмны хэв дүрсийг юман дээр гаргах:
бар дарах (барын хэвийг гаргах),
тамга дарах (тамгын хэвийг үлдээх),
дэлгэрэнгүй...тэмдэг дарах (тэмдэг тавих), хуруу дарах (а. Эрхийгээр эхлэн тоолох - Тоо мэддэгээс гэвэл Бүтэмж, Хаван гэх мэтчилэн хуруу дарж хүрэлцэх хэдхэн хүнийг нэрлэдэг байжээ. С.Удвал. Та бид уулзана; б. Нуусан хурууг олж тоглох; в. Төлөг мэргэнд эрхийгээр бусад хурууны үеийг тоолох), эрхий дарах (эрхий хурууны ормыг бичиг дээр дарж баталгаа болгох), алга дарам (а. Өргөнөөрөө нэгэн алгын хэр хэмжээтэй; б. [шилжсэн] Өчүүхэн жижиг) - Энэ алга дарам өчүүхэн бичгээс амьдрал нь шийдэх юм шиг санагдана. Л.Содов. Ийм нэгэн Хандармаа;
3. Далдлах, бүрхэх:
хог дарах (а. Хог их болох; б. Хогийг цэвэрлэх, булах),
шороо дарах (юман дээр шороо тоос ихээр
дэлгэрэнгүй...хурж тогтох) - Эрийг нас, уулыг цас дардаг. ААЗ;
4. Доош нь болгох:
дарж бичих (үзэг, бийрийн толгойг доош хүчлэн бичих),
толгой дарах (а. Толгойгоо гудайлгах; б.
дэлгэрэнгүй...Толгой дараалах);
5. Намжуулах, бууруулах, хорогдуулах, хасах:
амьсгаагаа дарах (түр амсхийх),
омгийг нь дарах (а. Ааг сүрийг нь
дэлгэрэнгүй...бууруулах, зориг цөсийг нь мохоох; б. Юмыг исгэх болон барьж оёхдоо хошуурсан хэсгийг нь нугалах), өр дарах (а. Хэн нэгнээс зээлсэн зүйлийнхээ оронд өөр юм өгч төлөх; б. Бусдад өгөх ёстой зүйлээ өгч дуусах), уураа дарах (уураа барих), үнэ дарах (а. Цалин өгөхгүй хэт удаах; б. Үнэ хорогдуулах), цалин дарах (цалингаас суутгах), чимээ дарах (чимээ шуугианыг намжаах) - Ард нь хоцорч байгаа их танхим амьсгаа дарах мэт огт анир чимээгүй болсон байлаа. С.Эрдэнэ. Малын хөлийн тоос;
6. Давхцах, дээрээс нь нэрмэх:
ажил дарах (олон ажил давхцах),
нас дарах (а. Нас өндөр болж тамир тэнхээ муудах; б.
дэлгэрэнгүй...Амьдарсан жилээ дутуу хэлэх), хөл дарах (а. Хүн олноор ирэх; б. Насаа дутуу хэлэх), шилээ дарах (ар араасаа давхцах) - Шархдагсадтай дамнуурга, амь үрэгдсэн нөхдийнх нь тухай бодол тэдний мөрөн дээр хэт хүнд ачаа болон даржээ. Г.Гофман. Хар генерал;
7. Юмыг хадгалах нөөцлөх:
мал дарах (малын тоо, толгойг нуух),
ногоо дарах (а. Ногооны зүйлийг давсалж хадгалах; б.
дэлгэрэнгүй...Ногоог бөөнөөр нь худалдаж авах), тоо дарах (дутуу тоо гаргах) - Мал хэдий их дарах тутам төдий дуртай байсан ажээ. Ж.Дамдин. Үймээний жил;
8. Нөөцлөх:
бараа дарах (дамын худалдаачид элбэг барааг ховор болохоор нь худалдаалахаар нөөцлөх),
хав дарах (хэзээ
дэлгэрэнгүй...нэг цагт хэрэглэхээр чанд хадгалах) - Түүнд итгээгүй байсан учир муу зөнг дарж ядан байсан билээ. А.С.Пушкин. Түүвэр зохиол;
9. Ялах, устгах:
дайснаа дарах (дайснаа буулган авах, устгах),
толгой даран устгах (бүгдийг нь хүйс тэмтрэх)
дэлгэрэнгүй...- Бид өшөө хонзон нэхэж ирээгүй ажилчин тариачны дайсантай тэмцэлдэн дарах гэж явна. Б.Нямаа. Арандалынхан., даран одох (завдуулахгүй уулгалан булаах);
10. Мөрдөн мөшгөх, хөөж гүйцэх:
дайсныг хөөн дарах (дайсныг элдэн хөөж устгах)
дэлгэрэнгүй... - Жорчидай Хоришилэмүн тайжийг мохоож дарахад Сэнгүм, Ван хан эцгээс зөвшөөрөл авалгүй... Монголын нууц товчоо;
11. Жимс жимсгэнээр дарс хийх, исгэх:
хад дарах (хад исгэх);
12. Хаах, түгжих:
хаалга дарах (хаалга түгжих)
дэлгэрэнгүй...- Тэв тэнгэрийг тавьсан гэрийн өрхийг бүтээж, үүдийг дарж хүнээр сахиулбал, гуравдугаар шөнө үүр цайж байхад гэрийн үүд нээгдэж, Тэв тэнгэрийн бие үгүй болжээ. Монголын нууц товчоо;
13. Тайлах, эерүүлэх:
өл дарах (өлсгөлөн үедээ бага сага идэш, хоол идэх),
хор дарах (хорны үйлчлэлийг намдаах,
дэлгэрэнгүй...зогсоох), дэв дарах (хэт шунал, хорхойгоо намжаах);
14. Шувуу өндгөө хучин бойжуулах:
шувуу өндөг дарах (шувуу өндгөө дулаан хучиж суух),
өндгөө дарсан шувуу шиг (өөрт
дэлгэрэнгүй...хамаатай зүйлээ маш их өмөөрч хамгаалдаг) - Маргааш би өндгөө дарсан шувуу шиг болчхоод өөртөө өлөн хир ч нялзаахгүй байх вий. С.Лочин. Үргэлжлэлтэй долоон өдөр;
15. Дугтрах, угзрах:
хазаар дарах (унасан морь жолоо булаах мэт урагш тэмүүлэх)
дэлгэрэнгүй...- Хатиран хатирах морь минь, хазаар даран дүүхэлзэнэ л дээ хө. Ц.Чимиддорж. Адуучны хийморь;
16. Татлага оосроор бэхэлж уях:
ачаагаа дарах (машин тэргэн дээрх зүйлийг унагахгүй гэж татлага оосроор даруулах)
дэлгэрэнгүй...- Ачаагаа дарах нь зөв. “Цог” сэтгүүл., *хар дарах (муу муухай, аймшигтай юм зүүдлэх) - Морин туурайн төвөргөөн сонсогдох шиг болоод жаахан зүүрмэглэх гэхээр хар дарж цочин сэрсээр байжээ. Ц.Уламбаяр. Зовлон жаргал.
- модоор дарах - юмны дээр мод овоолох
- төмрөөр дарах - дээр нь төмөр тавих
- чулуугаар дарах - дээр нь чулуу тавих, чулуу овоолох
- буу дарах - онх дарах
- бух дарах - эрт үед ашиглаж байсан төмрийн хүдэр хайлуулан боловсруулах арга үргэлж салхитай байдаг уулын онь хөтөл дээр галлах амыг нь салхи өөд харуулсан зуух барьж, илч ихтэй түлш, төмрийн хүдэр хоёрыг үелүүлэн овоолоод гал оруулж орхих бөгөөд гал нь аяндаа салхинд үлээгдэн хөгжиж, түлш шатан хүдэр хайлахад төмөр ялгарч зуухны ёроолд тунадаг үлддэг
- онх дарах - а. Хятадын буу хэмээх тоглоом тоглох; б. [шилжсэн] Тааж тааварлах
- бар дарах - барын хэвийг гаргах
- тамга дарах - тамгын хэвийг үлдээх
- тэмдэг дарах - тэмдэг тавих
- хуруу дарах - а. Эрхийгээр эхлэн тоолох - Тоо мэддэгээс гэвэл Бүтэмж, Хаван гэх мэтчилэн хуруу дарж хүрэлцэх хэдхэн хүнийг нэрлэдэг байжээ. С.Удвал. Та бид уулзана; б. Нуусан хурууг олж тоглох; в. Төлөг мэргэнд эрхийгээр бусад хурууны үеийг тоолох
... үргэлжлүүлэн харах ...- эрхий дарах - эрхий хурууны ормыг бичиг дээр дарж баталгаа болгох
- алга дарам - а. Өргөнөөрөө нэгэн алгын хэр хэмжээтэй; б. Өчүүхэн жижиг - Малын хашаа, агтны жүчээ, төмс ногооны талбайг тойруулан алга дарам газар ч үлдээлгүй өтөг бууцаар бордож, өвс хадлан ургуулна. Б.Нямаа. Арандалынхан
- хог дарах - а. Хог их болох; б. Хогийг цэвэрлэх, булах
- шороо дарах - юман дээр шороо тоос ихээр хурж тогтох
- дарж бичих - үзэг, бийрийн толгойг доош хүчлэн бичих
- толгой дарах - а. Толгойгоо гудайлгах; б. Толгой дараалах
- амьсгаагаа дарах - түр амсхийх
- омгийг нь дарах - а. Ааг сүрийг нь бууруулах, зориг цөсийг нь мохоох; б. Юмыг исгэх болон барьж оёхдоо хошуурсан хэсгийг нь нугалах
- өр дарах - а. Хэн нэгнээс зээлсэн зүйлийнхээ оронд өөр юм өгч төлөх; б. Бусдад өгөх ёстой зүйлээ өгч дуусах
- уураа дарах - уураа барих
- үнэ дарах - а. Цалин өгөхгүй хэт удаах; б. Үнэ хорогдуулах
- цалин дарах - цалингаас суутгах
- чимээ дарах - чимээ шуугианыг намжаах
- ажил дарах - олон ажил давхцах
- нас дарах - а. Нас өндөр болж тамир тэнхээ муудах; б. Амьдарсан жилээ дутуу хэлэх
- хөл дарах - а. Хүн олноор ирэх; б. Насаа дутуу хэлэх
- шилээ дарах - ар араасаа давхцах
- мал дарах - малын тоо, толгойг нуух
- ногоо дарах - а. Ногооны зүйлийг давсалж хадгалах; б. Ногоог бөөнөөр нь худалдаж авах
- тоо дарах - дутуу тоо гаргах
- бараа дарах - дамын худалдаачид элбэг барааг ховор болохоор нь худалдаалахаар нөөцлөх
- хав дарах - хэзээ нэг цагт хэрэглэхээр чанд хадгалах
- дайснаа дарах - дайснаа буулган авах, устгах
- толгой даран устгах - бүгдийг нь хүйс тэмтрэх
- даран одох - завдуулахгүй уулгалан булаах
- дайсныг хөөн дарах - дайсныг элдэн хөөж устгах
- хад дарах - хад исгэх
- хаалга дарах - хаалга түгжих
- өл дарах - өлсгөлөн үедээ бага сага идэш, хоол идэх
- хор дарах - хорны үйлчлэлийг намдаах, зогсоох
- дэв дарах - хэт шунал, хорхойгоо намжаах
- шувуу өндөг дарах - шувуу өндгөө дулаан хучиж суух
- өндгөө дарсан шувуу шиг - өөрт хамаатай зүйлээ маш их өмөөрч хамгаалдаг
- хазаар дарах - унасан морь жолоо булаах мэт урагш тэмүүлэх
- ачаагаа дарах - машин тэргэн дээрх зүйлийг унагахгүй гэж татлага оосроор даруулах
- хар дарах - муу муухай, аймшигтай юм зүүдлэх
Ижил үг
