1. Идээ ундаа хийж идэж, уухад зориулсан зүйл: алтан аяга (а. Алтаар хийсэн аяга; б. Алтадсан аяга), дэлгэрэнгүй...мөнгөн аяга (а. Мөнгөөр хийсэн аяга; б. Гадрыг нь мөнгөөр бүрсэн аяга) - Цэнхэр хадган дээрх мөнгөн аягатай сархдад... Б.Явуухулан. Би хаана төрөө вэ., бадар аяга (амсар хомбогор, суурь дээшээ сарвагар хэлбэртэй, дугаригдуу зууван, бат бөх эдэлгээтэй, шавар төмрийн аль нэгээр хийсэн, хэрээний нүд мэт хар өнгөтэй аяга), гавал аяга (хүний гавлаар хийсэн аяга), завьяа аяга (тахилд цай хийж тавих гуулин аяга), мандал аяга (тахилд идээ хийж тавих том аяга), модон аяга (модоор ухаж хийсэн аяга), онхор аяга (гүнзгий ёроолтой модон аяга), сэнжтэй аяга (бариултай аяга), сияан аяга (пааландсан аяга), хумбан аяга (таваг адил том модон аяга), шаазан аяга (шаврыг шатааж хийсэн аяга), шилэн аяга (элсийг хайлуулж тунгалаг болгон хийсэн аяга), аяга жүнз [хоршоо] (идээ унд болон сархад хийж уух зүйл) - Архи дарсыг амсар тэгш аяга жүнзэнд хийж бэлэглэв. Хуримын ерөөл., аяганы алчуур (а. Аяга арчих даавуу; б. [хуучирсан] Аянд явахад аяга хийх сав) - Алаглан оёсон алчууранд минь аягаа хийгээд зүүгээрэй. Д.Нацагдорж. Зохиолын түүвэр., аяганы гэр [хуучирсан] (аягыг агуулан хадгалахад тохируулан хийсэн сав), аяганы уут (аяганы гэр), аяганы хийц (а. Аяганы хэлбэр маяг; б. Цай уухдаа аяганд хийж идэх идээний зүйл), аяганы хорго ~ аяганы шүүгээ (аяга өрж тавих, хураах шүүгээ), (а. Аяганы хэлбэр маяг; б. Цай уухдаа аяганд хийж идэх идээний зүйл), аягын чинээ (маш өчүүхэн), аяга пял [хоршоо] (аяга таваг) - Нутаг нүүдэллэж суух цаг үгүй тул аяга пялын зүйл тийм олон үгүй буй. Монголын зан аалийн ойлбор., аяга сав [хоршоо] (хоол унд идэж уух болон хийх эд хэрэглэл), аяга савх [хоршоо] (шаазан савх) - Хэрэг цухал болсныг үзээд аяга савхаа таягджээ. В.Инжаннаши. Улаанаа ухилах тэнхим., аяга суулга [хоршоо] (аяга болон бусад хоол унд хийх сав) - Тэгээд цааш нь авдар үхэг, аяга суулга гэрийн хэрэглэл болдог. Алтай хайлах., аяга таваг [хоршоо] (цай уух болон хоол идэх хэрэглэл) - Эхнэр нь эвийлэн хөөрхийлж, аяга таваг гэж байх зуур... Торгууд, захчин ардын тууль үлгэр., аяга шаазан [хоршоо] (аяганы ерөнхий нэр) - Амттан бүгдийг дотроо агуулдаг аяга шаазан түүнийг мялаая. Гэрийн ерөөл., аяга шанага [хоршоо] (юм уух, идэх болон хутгаж авах хэрэглэл), аяга тагш [хоршоо] (а. Ойр зуурын хэрэглээний жижиг сав хэрэглэлийн зүйл; б. [шилжсэн] Бага сага) - Тогоо нэрсэн айл хэсүүчлэн, аяга тагш юм эргүүлж явсаар орой нар жаргахын үед гэртээ ирвэл хүү бэр хоёр нь эзгүй байв. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир., *аяга ёроолдох (ууж идэн дэмий ярьж удаан суух), *аягаа хонхойлох (хоолоо идэж дуусах), *аяганы зүлгүүр, амны зугаа болох (бусдад шоолуулан яригдах), *аяганы амсар зуух (удтал өлөн байсны эцэст унд хоол идэж уух), *аяганы амсар зуулгах (а. Удаж удаж сая нэг ундалж хооллох; б. Цай хоолоор дайлах) - Хоёр хоног орон гэртээ ирээгүй хань нөхөртөө адаглаад аяганы амсар зуулгах ёс байдгийг ч Гүрцоо мартсан юм шиг орж ирсэнгүй. Д.Гармаа. Цагаан булаг., *аягатай цайгаа даахгүй (бага, балчир гэж хэтэрхий басамжилсан санаа), *алтан аяганаас ус уух (аз жаргалд хүрэх, хэрэг бүтэх гэсэн санаа), *орох орон оочих аягагүй (ядуу хоосон гэсэн санаа), *аягатай цай руугаа шороо цацах (өөрөө өөртөө балаг тарих гэсэн санаа) - Хоёр хар хэрээ бие биеийнхээ харыг гайхав гэдэг болж байгаа юм биш үү? гэж сайхь хүү эрдэмтэнд хэлмээр бас санагдавч, юу ч болж байсан би аягатай цай руугаа шороо цацаж болохгүй шүү. Ж.Пүрэв. Хөгжмийн эгшиг., амьд явбал алтан аяганаас ус ууна [зүйр цэцэн үг] (а. Амьдралд их юм үздэг; б. Амьд байвал хэзээ нэгэн цагт жаргах цаг ирнэ гэсэн санаа), аяга нь хагарч, тогоо нь цоорсон [зүйр цэцэн үг] (а. Унхиагүй, арчаагүй; б. Харамч гэсэн санаа), аяга шанага боловч хар хуртай, айл гэр боловч тар туртай [зүйр цэцэн үг] (хүний амьдралд байх яль шальгүй зөрчлийг дэвэргэх, сүр болгох хэрэггүй гэсэн санаа), аяганы алчуур, архины зууш [зүйр цэцэн үг] (олны элэг доог болсон, муу муухай хэрэг гэсэн санаа), аяганы хариу өдөртөө, агтны хариу жилдээ [зүйр цэцэн үг] (бусдад хийсэн тус хариутай байдаг, бусдад хэдий тус хийвэл өөрт төдий чинээ тустай гэсэн санаа), аяганы алгаас, адууны алаг дээр [зүйр цэцэн үг] (хүнийг ялгаварлах хэрэггүй гэсэн санаа);
2. Шингэн, үйрмэг зүйлийг хэмжих нэгж:
аяга будаа (нэг аяга дүүрэн будаа),
аяга цай (нэг аяганд хийсэн цайны
дэлгэрэнгүй...хэмжээ), *аяга будаандаа атга шороо хийх (биедээ гай тарих), аяга хоолоо хагаслалцаж, ам цайгаа хуваалцах [зүйр цэцэн үг] (жаргал зовлонгоо хамтатгах);
3. [шилжсэн] Бага сага, өчүүхэн: *
аяга цай уух зуур (хурдан),
аяга цай уух зуур арав хувилах [зүйр цэцэн үг] (олон
дэлгэрэнгүй...ааштай, зан төлөв тогтворгүй гэсэн санаа);
4. Нүдний ухархай -
Том алаг нүд нь аяганаасаа бүлтрээд гарах гэж байгаа юм шиг харагдана. С.Лочин. Сэтгэлийн дэлгэрэнгүй...өнгө., аяган цэцэг [ургамал] (а. Гурвалжин зөв хэлбэрт навч, ягаан юүлүүр цэцэг дэлгэрч, бөөрөнхий хонхорцог жимс суудаг, үндэс нь эмийн чанартай, нэг наст зэллээ өвслөг ургамал; б. Хундаган цэцэг).
- алтан аяга - а. Алтаар хийсэн аяга; б. Алтадсан аяга
- мөнгөн аяга - а. Мөнгөөр хийсэн аяга; б. Гадрыг нь мөнгөөр бүрсэн аяга
- бадар аяга - амсар хомбогор, суурь дээшээ сарвагар хэлбэртэй, дугаригдуу зууван, бат бөх эдэлгээтэй, шавар төмрийн аль нэгээр хийсэн, хэрээний нүд мэт хар өнгөтэй аяга
- гавал аяга - хүний гавлаар хийсэн аяга
- завьяа аяга - тахилд цай хийж тавих гуулин аяга
- мандал аяга - тахилд идээ хийж тавих том аяга
- модон аяга - модоор ухаж хийсэн аяга
- сэнжтэй аяга - бариултай аяга
- шаазан аяга - шаврыг шатааж хийсэн аяга
- шилэн аяга - элсийг хайлуулж тунгалаг болгон хийсэн аяга
... үргэлжлүүлэн харах ...- аяга жүнз - хундага жүнз
- аяганы алчуур - а. Аяга арчих даавуу; б. [хуучирсан] Аянд явахад аяга хийх сав
- аяганы гэр - аягыг агуулан хадгалахад тохируулан хийсэн сав
- аяганы уут - аяганы гэр
- аяганы хийц - а. Аяганы хэлбэр маяг; б. Цай уухдаа аяганд хийж идэх идээний зүйл
- аягын чинээ - маш өчүүхэн
- аяга пял - аяга таваг
- аяга сав - хоол унд идэж уух болон хийх эд хэрэглэл
- аяга савх - шаазан савх
- аяга суулга - аяга болон бусад хоол унд хийх сав
- аяга таваг - цай уух болон хоол идэх хэрэглэл
- аяга шаазан - аяганы ерөнхий нэр
- аяга шанага - юм уух, идэх болон хутгаж авах хэрэглэл
- аяга тагш - а. Ойр зуурын хэрэглээний жижиг сав хэрэглэлийн зүйл; б. [шилжсэн] Бага сага
- аяга ёроолдох - ууж идэн дэмий ярьж удаан суух
- аягаа хонхойлох - хоолоо идэж дуусах
- аяганы зүлгүүр амны зугаа болох - бусдад шоолуулан яригдах
- аяганы амсар зуух - удтал өлөн байсны эцэст унд хоол идэж уух
- аяганы амсар зуулгах - а. Удаж удаж сая нэг ундалж хооллох; б. Цай хоолоор дайлах
- аягатай цайгаа даахгүй - бага, балчир гэж хэтэрхий басамжилсан санаа
- алтан аяганаас ус уух - аз жаргалд хүрэх, хэрэг бүтэх гэсэн санаа
- орох орон оочих аягагүй - ядуу хоосон гэсэн санаа
- аягатай цай руугаа шороо цацах - өөрөө өөртөө балаг тарих гэсэн санаа
- амьд явбал алтан аяганаас ус ууна - а. Амьдралд их юм үздэг; б. Амьд байвал хэзээ нэгэн цагт жаргах цаг ирнэ гэсэн санаа
- аяга нь хагарч, тогоо нь цоорсон - а. Унхиагүй, арчаагүй; б. Харамч гэсэн санаа
- аяга цай уух зуур арав хувилах - олон ааштай, зан төлөв тогтворгүй гэсэн санаа
- онхор аяга - гүнзгий ёроолтой модон аяга
- аяга шанага боловч хар хуртай айл гэр боловч тар туртай - хүний амьдралд байх яль шальгүй зөрчлийг дэвэргэх, сүр болгох хэрэггүй гэсэн санаа
- аяганы алчуур архины зууш - олны элэг доог болсон, муу муухай хэрэг гэсэн санаа
- аяганы хариу өдөртөө агтны хариу жилдээ - бусдад хийсэн тус хариутай байдаг, бусдад хэдий тус хийвэл өөрт төдий чинээ тустай гэсэн санаа
- аяганы алгаас адууны алаг дээр - хүнийг ялгаварлах хэрэггүй гэсэн санаа
- аяга будаа - нэг аяга дүүрэн будаа
- аяга цай - нэг аяганд хийсэн цайны хэмжээ
- аяга будаандаа атга шороо хийх - биедээ гай тарих
- аяга хоолоо хагаслалцаж, ам цайгаа хуваалцах - жаргал зовлонгоо хамтатгах
- сияан аяга - пааландсан аяга
- хумбан аяга - таваг адил том модон аяга
- аяганы хорго ~ аяганы шүүгээ - аяга өрж тавих, хураах шүүгээ
- аяган цэцэг - а. Гурвалжин зөв хэлбэрт навч, ягаан юүлүүр цэцэг дэлгэрч, бөөрөнхий хонхорцог жимс суудаг, үндэс нь эмийн чанартай, нэг наст зэллээ өвслөг ургамал; б. Хундаган цэцэг
Ижил үг
