I
(амьтан)
1. Мийн овгийн сүүн тэжээлт том араатан, толгой том, сүүл урт, шаравтар халцгай үстэй, эрэгчин нь урт сагсгар дэл дэлгэрэнгүй...зогдортой - Арслан үсрэлтэд бэлтгэн биеэ хураан хэвтэнэ. В.Шарма. Таван сургамж., арслан агнах (арслангийн авд гарах), араатны хаан арслан (арслангаас хүчтэй араатан үгүй гэсэн санаа), арслан барс [хоршоо] (хүчит араатан) - Баатрууд нийтийн өмнө арслан барс адил аашилж, агшин зуур хуяглан байв. Замлин Сэнчиний намтар оршив., цаст уулын цагаан арслан, цагаа болоход шоргоолжинд баригдана [зүйр цэцэн үг] (хөгширч хүч чадал буурдаг нь орчлонгийн жам гэсэн санаа);
2. Арслангийн дүр бүхий юм:
арслангийн баг (арслангийн дүртэй цамын баг),
арслан хуур [хөгжим] (хоёр
дэлгэрэнгүй...хялгасан чавхдастай, арслан дүрт толгой бүхий шанаган хуурын нэгэн төрөл);
3. Арслан шиг:
арслан амтай (том амтай),
арслан заан [амьтан] (маш том биетэй, дүрс байдал заантай адил, урт үстэй,
дэлгэрэнгүй...том тахир соёотой, устаж үгүй болсон нэгэн зүйл амьтан, хуучин толь бичигт мөсч хулгана гэж нэрлэсэн нь бий), арслан халиу [амьтан] (далайн арслан), далайн арслан [амьтан] (хав загасны аймгийн нэгэн зүйл хавтгай сэлүүр хөлт хөхтөн), арслан загас [амьтан] (нуруу хүрэн, сэлүүр хүрэвтэр, хайрс жижиг дүгрэг, ац сүүлтэй, хавчгар загас), арслан муур [амьтан] (сагсгар их үстэй нэгэн зүйл муур), арслан сүүлт [амьтан] (сагсгар их үстэй нэгэн зүйл нохой сармагчин), арслангийн орд (өрнийн зурхайн ёсоор наймдугаар сар), арслан бөөлжсөө идэхгүй, нохой бөөлжсөө иднэ [зүйр цэцэн үг] (сайн хүн хэлсэн үгэндээ эзэн болдог гэсэн санаа), арслан шиг архираад, зурам шиг зугатах [зүйр цэцэн үг] (гаднаа баатар мэт сүртэй аашлавч, цагаа тулаад ирэхээр хулчийх гэсэн санаа), арсланг барихад аргаар, адгуусыг барихад дээсээр [зүйр цэцэн үг] (аливаа юманд тохирсон аргыг хэрэглэх гэсэн санаа), арслангаас айсан бух арван жил баас алдах [зүйр цэцэн үг] (нэг айсан юмнаасаа үргэлж зүрхшээх, зүрх үхэх гэсэн санаа), арслангийн амнаас гараад, барсын аманд орох [зүйр цэцэн үг] (нэг аюулаас дөнгөж мултраад өөр нэг аюулд учрах гэсэн санаа), арслангийн ааш хавд тохирохгүй, гардийн шүүрэлт шаазгайд тохирохгүй [зүйр цэцэн үг] (а. Хав нохой шаазгай хоёр нь арслан, гардийг хэрхэн дуурайвч арслан, гарди болж эс чадна; б. Үнэхээр эрдэм чадал мөхөс бол эрдэм чадалтныг хэдий хоосон дуурайвч тусгүй гэсэн санаа), арслангийн замыг туулай хэрэх [зүйр цэцэн үг] (хэрээ мэдэхгүй хэтэрхий давруу аашлах гэсэн санаа), арслангийн омог үнэгэнд зохихгүй, үнэгний арга арсланд зохихгүй [зүйр цэцэн үг] (аливаа юм өөр өөрийн өвөрмөц ааш араншинтай байдаг гэсэн санаа), ам нь арслан зодно, ачир нь мэлхий зодно [зүйр цэцэн үг] (амаараа баатарлаг боловч, үнэндээ хулчгар гэсэн санаа), согтуудаа арслан, эрүүлдээ хав [зүйр цэцэн үг] (архи уухаараа арслангийн ааш гаргах гэсэн санаа);
4. [шилжсэн] Маш догшин эрэлхэг, дайчин:
арслан зоригт (маш эрэлхэг зоригтой),
арслан бар мэт (маш эрэхлхэг, дайчин
дэлгэрэнгүй...шалмаг);
5. [шилжсэн] Бөхийн цол, уг цолыг хүртсэн хүн -
Гомбо аварга найм түрүүлэн, Чүлтэм арслан долоо давж үзүүрлэжээ. Ж.Дамдин. Монгол бөх., аймгийн арслан (аймгийн
наадамд түрүүлсэн бөхөд олгох цол), улсын арслан (улсын наадамд ес давж түрүүлсэн болон үзүүрлэсэн бөхөд олгох цол), хурц арслан (маш уран барилдаант арслан цолтой бөхийн чимэг), арслан нохой (сагсгар урт үстэй нэгэн зүйл нохой),
арслан амт [егөө]
(их үгтэй онгироо).
- арслан агнах - арслангийн авд гарах
- араатны хаан арслан - арслангаас хүчтэй араатан үгүй гэсэн санаа
- арслан барс - хүчит араатан
- цаст уулын цагаан арслан цагаа болоход шоргоолжинд баригдана - хөгширч хүч чадал буурдаг нь орчлонгийн жам гэсэн санаа
- арслангийн баг - арслангийн дүртэй цамын баг
- арслан хуур - хоёр хялгасан чавхдастай, арслан дүрт толгой бүхий шанаган хуурын нэгэн төрөл
- арслан амтай - том амтай
- арслан заан - маш том биетэй, дүрс байдал заантай адил, урт үстэй, том тахир соёотой, устаж үгүй болсон нэгэн зүйл амьтан, хуучин толь бичигт мөсч хулгана гэж нэрлэсэн нь бий
- далайн арслан - хав загасны аймгийн нэгэн зүйл хавтгай сэлүүр хөлт хөхтөн
- арслан халиу - далайн арслан
... үргэлжлүүлэн харах ...- арслангийн орд - өрнийн зурхайн ёсоор наймдугаар сар
- арслан бөөлжсөө идэхгүй, нохой бөөлжсөө иднэ - сайн хүн хэлсэн үгэндээ эзэн болдог гэсэн санаа
- арслан шиг архираад зурам шиг зугатах - гаднаа баатар мэт сүртэй аашлавч, цагаа тулаад ирэхээр хулчийх гэсэн санаа
- арсланг барихад аргаар, адгуусыг барихад дээсээр - аливаа юманд тохирсон аргыг хэрэглэх гэсэн санаа
- арслангаас айсан бух арван жил баас алдах - нэг айсан юмнаасаа үргэлж зүрхшээх, зүрх үхэх гэсэн санаа
- арслангийн амнаас гараад барсын аманд орох - нэг аюулаас дөнгөж мултраад өөр нэг аюулд учрах гэсэн санаа
- арслангийн ааш хавд тохирохгүй, гардийн шүүрэлт шаазгайд тохирохгүй - хэр чадалдаа зохицсон ааш авиртай гэсэн санаа
- арслангийн замыг туулай хэрэх - хэрээ мэдэхгүй хэтэрхий давруу аашлах гэсэн санаа
- арслангийн омог үнэгэнд зохихгүй, үнэгний арга арсланд зохихгүй - аливаа юм өөр өөрийн өвөрмөц ааш араншинтай байдаг гэсэн санаа
- ам нь арслан зодно, ачир нь мэлхий зодно - амаараа баатарлаг боловч, үнэндээ хулчгар гэсэн санаа
- согтуудаа арслан, эрүүлдээ хав - архи уухаараа арслангийн ааш гаргах гэсэн санаа
- улсын арслан - улсын наадамд ес давж түрүүлсэн болон үзүүрлэсэн бөхөд олгох цол
- арслан загас - нуруу хүрэн, сэлүүр хүрэвтэр, хайрс жижиг дүгрэг, ац сүүлтэй, хавчгар загас
- арслан муур - сагсгар их үстэй нэгэн зүйл муур
- арслан сүүлт - сагсгар их үстэй нэгэн зүйл нохой сармагчин
- арслан зоригт - маш эрэлхэг зоригтой
- арслан бар мэт - маш эрэхлхэг, дайчин шалмаг
- хурц арслан - маш уран барилдаант арслан цолтой бөхийн чимэг
- арслан нохой -
- арслан амт - их үгтэй, онгироо
Ижил үг
