I  

Алт мэт өнгө: гав шар (гүн шар өнгө), шар айраг (пиво) -дэлгэрэнгүй... Хоолны янз бүрийн хольцоо, өндөг, тараг, талх, шар айраг зэрэг зүйл байна. Б.Бааст. Алтайн хөх дөнөн., шар будаа (жижигхэн шар өнгийн нэг зүйл будаа) - Хотын дээд талд арц унгатгаж сан шиг юм тавиад, гудас дэвсэж өрөм зөөхий, шар будаа, гурил бүхий хэд хэдэн шанагатай юм унгатган хэншүү үнэртүүлнэ. Л.Түдэв. Нүүдэл., шар будаг (алт мэт шар өнгийн будаг) - Түүнээс хойших буюу тавьтын дарга нар дээр дурдсанчлан хэв маягийн хувцастай боловч үсэг нь алт биш шар будаг байлаа. Л.Түдэв. Алтан гадас чигийг заана., шар буурцаг (өнгө шар, буурцгийн нэг зүйл үр), шар даавуу (шар өнгөтэй даавуу) - Шар торгон лам дээл худалдаж авдаг шүү. Л.Түдэв. Уулын үер., шар зам [хуучирсан] (нарны үзэгдэх хөдөлгөөний зам тойрог), шар зос (шар өнгийн нэг зүйл зос), шар мах (арьс ширний дотор талд байх нимгэн хальс), шар малгайтан [хуучирсан] (Буддын шашны нэг салбар, шар малгай өмсөнө; Зонховын шашинтан) - Шар малгайтны шашны оройн дээд эздийн гурав дахь хүн гэж өөрийгөө тооцдог мөнөөхөн төвөд лам бол ... Л.Түдэв. Алтан гадас чигийг заана., шар махчин [хуучирсан] (балар эртний хүн болоод аймгийн дотор махчин аймаг байсны нэр болой), шар өвчин (арьс шар өнгөтэй болох, элэгний онц халдварт өвчин), шар сүү (а. Бяслаг шахах, ээзгий буцалгах, сүүг ээдүүлэхэд ялгаран гарах шингэн: б. Сүү цагааг холих, дан цагааг шүүхэд гарах шингэн), шар тамхи (хамрын тамхи) - Гар дээрээ пад пад хийлгэн, нунтаг шар тамхи бужигнуулан татаж эхлэв. Ц.Уламбаяр. Зовлон жаргал., шар тос (малын сүү цагаан идээнээс ялгаж авсан тос) - Цэвэгмид авгай мөнгөн гүцтэй шимийн архи хэлтгийдүү шургуулж гинжин зүүлттэй таглааг авч шар тос хийгээд дахин таглалаа. С.Удвал. Их хувь заяа., муу нохойн гэдсэнд шар тос тогтохгүй [хууч] (юу ч идүүлсэн адилхан гэсэн санаа), шар ус (а. Хүн, амьтны цусны шингэн, сийвэн - Ногооны үеэр нийт тэмээг салхины уруу туух буюу зарим нэг ноос нь ширэлдээд байгааг нэг хоёр өдрөөр эдэлгээнд хэрэглэх зэргээр хөлөргөж байвал, шар усны нь нүх онгойдог юм. Ж.Самбуу. Мал маллагааны арга туршлага: б. Амьтны биед цусны шингэн хуралдан тогтох өвчин: в. Яр шархнаас цувран гарах шаравтар ус: г. Хатуу хөрөнгөнөөс шүүрсэн ус: д. Аарц, тараг, ээдэм зэргээс ялгаран гарах ус - Дамбий Загдын хучлагыг хуу татаж хаявал тэр сэрэхгүй байхад нь хатавчинд байсан агар хувинтай шар усыг авч, үстэй хэнхдэг рүү нь асгав. Л.Түдэв. Нүүдэл: е. Гол усны мөс цас хайлснаас гарах хальдас ус - Дээгүүр нь шар ус гүйн хөлдсөн Сэлэнгэ мөрнийг мөс шажигнуулан гаталж гарав. Ж.Пүрэв. Гурван зангилаа), шар уураг ~ өндөгний шар (өндөгний доторх шар), шар үс (а. Хүний бүх биеийг бүрхсэн нарийн үс: б. Хүний шар өнгөтэй үс - Өрвөгөр шар үстэй төмбөгөр духан дээр үнсэв. Л.Түдэв. Уулын үер), шар үсний нүх ~ шар үсний сүв (хүний арьсанд буй үсний сүв, энэхүү сүвээр хөлс зэрэг ялгадас гарахаас гадна мөн амьсгална), шар үсэг (татлан бичсэн нэг зүйл төвөд үсэг), шар феодал [хуучирсан] (лам феодал) - Манай ард түмний энэ аз жаргал, сайн сайхан байдалд нүд нь хорссон хар шар феодалууд ийм цуурхал тарааж байна. П.Хорлоо. Багш., шар хавсралт (гадаадад зорчих E серийн паспортад, шинээр паспорт авснаас хойш нэг жилийн дараа олгогдох хуудас) - Одоогоор шар хавсралтыг, хуурамчаар үйлдсэн хэрэг илрээгүй. “Ардын эрх” сонин., шар хацарт [хуучирсан] (Монголыг манжийн захиргаанд байх үеийн манай хүрээ хийдүүдийн лам нарын нэрсийн бүртгэлийг ийнхүү нэрлэдэг байв), шар халзан (шар зүсмийн халзан) - Хашаан дотор, тогоон чинээн сүүлтэй шар халзан ирэг майлан зогсож байв. Б.Нямаа. Арандалынхан., шар хальс (а. Арьс ширний хөрсөнд наалдсан махны хальс: б. Ургамал, үрийн нимгэн хальс: в. Махны гадна талын өнгөн хальс), шар хув (өнгө шар болоод тунгалаг давирхайлаг хатуу эд), шар хэвлэл (хувь хүн эрхлэн гаргаж буй, нийгмийн амьдралын бүхий л хүрээг хамарсан нийтлэлтэй сонин сэтгүүл) - Шар хэвлэлийг устгах хамгийн үр дүнтэй арга нь хэвлэл, мэдээллийн зах зээл дээр, төр засгийн монополийг устгах явдал юм. “Ардын эрх” сонин., шар цай [хуучирсан] (а. Шахмал ногоон цайг найм хуваасны нэг: б. Хуучин цагийн мөнгөний нэгж болох цаасанд боосон задгай цай: в. Зарим нутагт хэрэглэж байсан тийз хэмээх мөнгөн тэмдэгт) - Дотор нь юуны урьд шанаган хорхойтой ногоон ус дүүргэн, атга шахам нунтаг шар цай хийж буцалгав. Л.Түдэв. Алтан гадас чигийг заана., шар шилбэ (хоёр болон хоёр хагас настай тэмээ), шар эсгий (муудаж, навтарсан эсгий) - Шар эсгийд манцуйлаастай хэвтэж байгаад, Чойронз дугжирчихсан байжээ. Л.Түдэв. Нүүдэл., ангир шар (улбар шар өнгө), ангир шар уураг (а. Сүүн тэжээлт амьтны төрсний дараа хөхнөөс гарах уургаар баялаг өтгөн сүү - Арван сар тээж, ангир шар уургаа хөхүүлсэн. ААЗ; б. [хүндэтгэл] Эхийн сүү), намрын шар нар (намар цагт гарах нар) - Намрын шар наранд боссон хуурай тоост их хотын зах дундуур өдөржин тэнэхдээ ганцхан зүйлийг эрж хүн хүнийг ажиж явав. Б.Өлзийсүрэн. Замын хүзүү урт., шар салхи (элсээр шуурсан салхи), бор шар [хоршоо] (а. Бор өнгө дийлэнх шар өнгө: б. Дотрын өвчин), *шар махтай нь хатаах (санаа сэтгэлийг нь ихэд зовоон шаналгах), *шар хүний төлөө хар хүн (бусдын өмнөөс сэтгэл зовних гэсэн санаа) - Хүрлээ, шар хүний төлөө хар хүн гэгчээр сэтгэл нь зовж: - тийм байна, бид хоёрыг жаахан болохоор энэ эмэгтэй тоохгүй байна даа гэж бодов. П.Хорлоо. Багш., шарыг үзэж шарван, улааныг үзэж урвах [зүйр цэцэн үг] (урвамтгай тогтворгүй зан ааштай гэсэн санаа), *шар нар бор хоног (а. Өдөр хоног: б. Ядуу буурай үе), *шарсан мах анддаггүй (юмыг андахгүй сайн мэддэг, мэргэн түргэн), *шарсан мах анддаггүй шар зурхайч (цэцэн мэргэн, дадлага туршлагатай гэсэн санаа), *зүрхэнд шар ус хуруулах (санаанаас гарахгүй болтол айлган сүрдүүлэх) - Үүнээс болж манжийн дарлалаас чөлөөлөгдөх, түүний хараанаас гарах хөдөлгөөн баруун аймагт олон удаа гарч манжийн хаадын зүрхэнд шар ус хурааж байсан буй за. С.Удвал. Их хувь заяа., шар божирго [амьтан] (үнсэн шар чандарт, хар бидэр бүхий нэг зүйл божирго шувуу), шар боролзой [ургамал] (үнэр амт, шим чадал боролзойн адил боловч ногоон үед нь мал идэх дургүй, хужир ихтэй газраас бусад газар ургадаг, өндөр нь нэг төөгөөс илүү нэг зүйл өвс), шар бударгана [ургамал] (бор шар дурстай, заг сухайн адил найлзууртай, үслэг жижигхэн хүрэн бор үртэй нэг зүйл өвс; үрийг нь иддэг, шээс элбэгших өвчинд хуурай идэхэд сайн гэдэг) - Хөлдүү шар бор бударгана зэрэг шүүстэйгээ хөлдсөн ургамал байнга идсэн тэмээ дотроосоо хайрагдан цэрдийж тогтсон хүч тарга нь шуугддаг билээ. Ж.Самбуу. Мал маллагааны арга туршлага., шар зөгий [амьтан] (их бие нь шар эрээн, хүн малыг ээрч хатгадаг, нэгэн зүйл зөгий), шар зээргэнэ [ургамал] (говь цөл газар ургадаг нэг зүйл зээргэнэ, тэмээ зэрэг малд тохиромжтой), шар ирвэс [амьтан] (биеийн нь шаравтар дэвсгэр өнгөн дээр, зоос мэт бидэртэй нэгэн зүйл ирвэс), шар лууван [ургамал] (амттайхан, бүдүүвтэр улбар шар өнгийн үндэстэй, хүнсний ногоо, үндсийг иднэ), шар маахай [амьтан] (нас бие гүйцсэн эр баавгай), шар мод [ургамал] (говь цөл газар ургадаг, өргөстэй, жижиг сөөг) - Хөмөл, таана мэтийн гашуун ургамлыг төдийлөн идэхгүй, багалуур, шар мод, түрэнгэ цагаалжийн төрлийн ургамалд дуртай болдог. Ж.Самбуу. Мал маллагааны арга туршлага., шар мөөг [ургамал] (модонд ургадаг, шаравтар өнгийн нэгэн зүйл хүнсний мөөг), шар ороонго [ургамал] (өвс, тариаг ороож, зэллэн ургах нэг зүйл ногоо, үрийг нь эмнэлэгт хэрэглэнэ), шар өлөн [ургамал] (чийгтэй, нуга газар ургадаг, нэг зүйл улалж өвс), шар сараана [ургамал] (навч шар буурцгийн адил болоод язгуурт цагаан шүүс бүхий, хээр ургадаг нэгэн зүйл ургамал), шар тоть [амьтан] (тотийн хамгийн жижиг нь, толгой эрүү жигүүр нь ногоон, хүзүү омруу нь шар, нэг зүйл тоть), шар төмс [ургамал] (ойт хээр болон ой тайгын бүсэд ургадаг, цэцэг нь цагаан толботой, ягаавтар өнгөтэй нэг зүйл зэрлэг төмс), шар удвал [ургамал] (асга хадтай газрын сүүдэр дагаж ургадаг, шар өнгийн цэцэгтэй, нэг зүйл ногоон удвал, эмнэлэгт хэрэглэнэ), шар ураацай [амьтан] (нүдний цэцгий улаан хар, чандар жигүүр сүүлд шар өнгө холилдсон, нэгэн зүйл шувуу), шар хальслаг [ургамал] (хальс шар, жижиг чавга адил нэг зүйл жимс), шар харгай [ургамал] (нарсны намын, нэгэн зүйл хөнгөн бат бөх мод), шар хойч [ургамал] (ойт хээрийн бүс болон тал бэл газраар ургадаг тоос ихтэй, олон наст ургамал), шар хөмсөг, шар хөмрөг [амьтан] (хошуу, жигүүр хар, хөл улаан, хөмсөг шар, хятруу бялзуухайтай адил нэг зүйл бялзуухай), шар хуайс [ургамал] (нэг зүйл харгана, уд харгана), шар хялгана [ургамал] (хялганатай төстэй нарийн иштэй, малд тэжээл болдог, гол горхины дагуу, намагдуу, нуга газраар ургадаг олон наст өвс), шар цахилдаг [ургамал] (голдуу ойт хээр болон ой тайгын бүсэд, хааяа мод сийрэг газар ургадаг, шар өнгийн цэцэгтэй нэг зүйл цахилдаг), шар шаваг [ургамал] (говь цөл газар ургадаг нэгэн зүйл шарилж), шар шувуу [амьтан] (жигүүр богино, өд нягт болоод хөндлөн харавтар судалтай, өдөн чихтэй, хошуу богино, шөнө явдаг нэгэн зүйл махчин шувуу) - Харанхуй шөнө шар шувуу л хашхирч байлаа. Ч.Лхамсүрэн. Шүлэг., говийн шар [амьтан] (говьд байдаг цайвар шар өнгөтэй нэг зүйл аалз), шар эвэр [амьтан] (гурван настай угалз), шар эм [ургамал] (үхрийн хэлтэй адил навчтай, улаавтар ногоон иштэй, луувангийн адил үндэстэй, гашуухан амттай нэгэн зүйл ногоо), шар яргуй [ургамал] (тавдугаар сард цэцэглэдэг, цэцгийн өнгө шар, ойн хаяагаар ургадаг нэг зүйл яргуй, төрөл бүрийн малд сайн тэжээл болдог).

• гав шар - гүн шар өнгө
• шар айраг - пиво
• шар будаа - жижигхэн шар өнгийн нэг зүйл будаа
• шар будаг - алт мэт шар өнгийн будаг
• шар буурцаг - өнгө шар, буурцгийн нэг зүйл үр
• шар даавуу - шар өнгөтэй даавуу
• шар зам - нарны үзэгдэх хөдөлгөөний зам тойрог
• шар зос - шар өнгийн нэг зүйл зос
• шар мах - арьс ширний дотор талд байх нимгэн хальс
• шар малгайтан - Буддын шашны нэг салбар, шар малгай өмсөнө Зонховын шашинтан
... үргэлжлүүлэн харах ...
шар махчин - балар эртний хүн болоод аймгийн дотор махчин аймаг байсны нэр болой
шар өвчин - арьс шар өнгөтэй болох, элэгний онц халдварт өвчин
шар сүү - а. Бяслаг шахах, ээзгий буцалгах, сүүг ээдүүлэхэд ялгаран гарах шингэн; б. Сүү цагааг холих, дан цагааг шүүхэд гарах шингэн
шар тамхи - хамрын тамхи
шар тос - малын сүү цагаан идээнээс ялгаж авсан тос
муу нохойн гэдсэнд шар тос тогтохгүй - юу ч идүүлсэн адилхан гэсэн санаа
шар ус - а. Хүн, амьтны цусны шингэн, сийвэн - Ногооны үеэр нийт тэмээг салхины уруу туух буюу зарим нэг ноос нь ширэлдээд байгааг нэг хоёр өдрөөр эдэлгээнд хэрэглэх зэргээр хөлөргөж байвал, шар усны нь нүх онгойдог юм. Ж.Самбуу. Мал маллагааны арга туршлага; б. Амьтны биед цусны шингэн хуралдан тогтох өвчин; в. Яр шархнаас цувран гарах шаравтар ус; г. Хатуу хөрөнгөнөөс шүүрсэн ус; д. Аарц, тараг, ээдэм зэргээс ялгаран гарах ус - Дамбий Загдын хучлагыг хуу татаж хаявал тэр сэрэхгүй байхад нь хатавчинд байсан агар хувинтай шар усыг авч, үстэй хэнхдэг рүү нь асгав. Л.Түдэв. Нүүдэл; е. Гол усны мөс цас хайлснаас гарах хальдас ус - Дээгүүр нь шар ус гүйн хөлдсөн Сэлэнгэ мөрнийг мөс шажигнуулан гаталж гарав. Ж.Пүрэв. Гурван зангилаа
шар уураг ~ өндөгний шар - өндөгний доторх шар
шар үс - а. Хүний бүх биеийг бүрхсэн нарийн үс б. Хүний шар өнгөтэй үс - Өрвөгөр шар үстэй төмбөгөр духан дээр үнсэв. Л.Түдэв. Уулын үер
шар үсний нүх ~ шар үсний сүв - хүний арьсанд буй үсний сүв, энэхүү сүвээр хөлс зэрэг ялгадас гарахаас гадна мөн амьсгална
шар үсэг - татлан бичсэн нэг зүйл төвөд үсэг
шар феодал - лам феодал
шар хавсралт - гадаадад зорчих серийн паспортад, шинээр паспорт авснаас хойш нэг жилийн дараа олгогдох хуудас
шар хацарт - Монголыг манжийн захиргаанд байх үеийн манай хүрээ хийдүүдийн лам нарын нэрсийн бүртгэлийг ийнхүү нэрлэдэг байв
шар халзан - шар зүсмийн халзан
шар хальс - а. Арьс ширний хөрсөнд наалдсан махны хальс; б. Ургамал, үрийн нимгэн хальс; в. Махны гадна талын өнгөн хальс
шар хув - өнгө шар болоод тунгалаг давирхайлаг хатуу эд
шар хэвлэл - хувь хүн эрхлэн гаргаж буй, нийгмийн амьдралын бүхий л хүрээг хамарсан нийтлэлтэй сонин сэтгүүл
шар цай - а. Шахмал ногоон цайг найм хуваасны нэг; б. Хуучин цагийн мөнгөний нэгж болох цаасанд боосон задгай цай; в. Зарим нутагт хэрэглэж байсан тийз хэмээх мөнгөн тэмдэгт
шар шилбэ - хоёр болон хоёр хагас настай тэмээ
шар эсгий - муудаж, навтарсан эсгий
ангир шар - улбар шар
ангир шар уураг - а. Сүүн тэжээлт амьтны төрсний дараа хөхнөөс гарах уургаар баялаг өтгөн сүү - Ангир шар уургийг чинь амтлан шимж өгөв. “Цог” сэтгүүл; б. [хүндэтгэл] Эхийн сүү
намрын шар нар - намар цагт гарах нар
шар салхи - элсээр шуурсан салхи
бор шар - а. Бор өнгө дийлэнх шар өнгө; б. Дотрын өвчин
шар махтай нь хатаах - санаа сэтгэлийг нь ихэд зовоон шаналгах
шар хүний төлөө хар хүн - бусдын өмнөөс сэтгэл зовних гэсэн санаа
шарыг үзэж шарван улааныг үзэж урвах - урвамтгай тогтворгүй зан ааштай гэсэн санаа
шар нар бор хоног - а. Өдөр хоног; б. Ядуу буурай үе
шарсан мах анддаггүй - юмыг андахгүй сайн мэддэг, мэргэн түргэн
шарсан мах анддаггүй шар зурхайч - цэцэн мэргэн, дадлага туршлагатай гэсэн санаа
зүрхэнд шар ус хуруулах - санаанаас гарахгүй болтол айлган сүрдүүлэх
шар божирго - үнсэн шар чандарт, хар бидэр бүхий нэг зүйл божирго шувуу
шар боролзой - үнэр амт, шим чадал боролзойн адил боловч ногоон үед нь мал идэх дургүй, хужир ихтэй газраас бусад газар ургадаг, өндөр нь нэг төөгөөс илүү нэг зүйл өвс
шар бударгана - бор шар дурстай, заг сухайн адил найлзууртай, үслэг жижигхэн хүрэн бор үртэй нэг зүйл өвс үрийг нь иддэг, шээс элбэгших өвчинд хуурай идэхэд сайн гэдэг
шар зөгий - их бие нь шар эрээн, хүн малыг ээрч хатгадаг, нэгэн зүйл зөгий
шар зээргэнэ - говь цөл газар ургадаг нэг зүйл зээргэнэ, тэмээ зэрэг малд тохиромжтой
шар ирвэс - биеийн нь шаравтар дэвсгэр өнгөн дээр, зоос мэт бидэртэй нэгэн зүйл ирвэс
шар лууван - амттайхан, бүдүүвтэр улбар шар өнгийн үндэстэй, хүнсний ногоо, үндсийг иднэ
шар маахай - нас бие гүйцсэн эр баавгай
шар мод - говь цөл газар ургадаг, өргөстэй, жижиг сөөг
шар мөөг - модонд ургадаг, шаравтар өнгийн нэгэн зүйл хүнсний мөөг
шар ороонго - өвс, тариаг ороож, зэллэн ургах нэг зүйл ногоо, үрийг нь эмнэлэгт хэрэглэнэ
шар өлөн - чийгтэй, нуга газар ургадаг, нэг зүйл улалж өвс
шар сараана - навч шар буурцгийн адил болоод язгуурт цагаан шүүс бүхий, хээр ургадаг нэгэн зүйл ургамал
шар тоть - тотийн хамгийн жижиг нь, толгой эрүү жигүүр нь ногоон, хүзүү омруу нь шар, нэг зүйл тоть
шар төмс - ойт хээр болон ой тайгын бүсэд ургадаг, цэцэг нь цагаан толботой, ягаавтар өнгөтэй нэг зүйл зэрлэг төмс
шар удвал - асга хадтай газрын сүүдэр дагаж ургадаг, шар өнгийн цэцэгтэй, нэг зүйл ногоон удвал, эмнэлэгт хэрэглэнэ
шар ураацай - нүдний цэцгий улаан хар, чандар жигүүр сүүлд шар өнгө холилдсон, нэгэн зүйл шувуу
шар хальслаг - хальс шар, жижиг чавга адил нэг зүйл жимс
шар харгай - нарсны намын, нэгэн зүйл хөнгөн бат бөх мод
шар хойч - ойт хээрийн бүс болон тал бэл газраар ургадаг тоос ихтэй, олон наст ургамал
шар хөмсөг шар хөмрөг - хошуу, жигүүр хар, хөл улаан, хөмсөг шар, хятруу бялзуухайтай адил нэг зүйл бялзуухай
шар хуайс - нэг зүйл харгана, уд харгана
шар хялгана - хялганатай төстэй нарийн иштэй, малд тэжээл болдог, гол горхины дагуу, намагдуу, нуга газраар ургадаг олон наст өвс
шар цахилдаг - голдуу ойт хээр болон ой тайгын бүсэд, хааяа мод сийрэг газар ургадаг, шар өнгийн цэцэгтэй нэг зүйл цахилдаг
шар шаваг - говь цөл газар ургадаг нэгэн зүйл шарилж
шар шувуу - жигүүр богино, өд нягт болоод хөндлөн харавтар судалтай, өдөн чихтэй, хошуу богино, шөнө явдаг нэгэн зүйл махчин шувуу
говийн шар - говьд байдаг цайвар шар өнгөтэй нэг зүйл аалз
шар эвэр - гурван настай угалз
шар эм - үхрийн хэлтэй адил навчтай, улаавтар ногоон иштэй, луувангийн адил үндэстэй, гашуухан амттай нэгэн зүйл ногоо
шар яргуй - тавдугаар сард цэцэглэдэг, цэцгийн өнгө шар, ойн хаяагаар ургадаг нэг зүйл яргуй, төрөл бүрийн малд сайн тэжээл болдог