1. Шатсан бодисоос үлдэх органик биш нунтаг зүйл: аргалын үнс (аргал түлсний дараа гарах хаягдал), дэлгэрэнгүй...үнсний сав (тамхины үнс хийх сав), үнсний хутгуур (үнс хутгах зүйл), үнсэн өнгө (цагаавтар өнгөнд харавтар өнгө хольцсоныг нь), үнсэн саарал (үнс мэт зэвхий саарал өнгө), үнсэн самбар [хуучирсан] (тогооны хөөг тостой хольж жижиг банзан хавтсанд наалдуулан дээр нь үнс түрхэн мод, хулсан үзгээр бичдэг бичгийн хэрэглэл), үнсэн хөх (а. Сааралдуу хөх өнгө, хөх саарал өнгө, б. [шилжсэн] Айх, сандрах, тэвдэх, уурлах, дургүйцэхэд нүүрийн өнгө хувирах) - Өнөболд Нисманы үгийг сонсоод царай нь үнсэн хөх болов. Ш.Нацагдорж. Мандхай цэцэн хатан., үнс нүүрс [хоршоо] (шатаж дууссанаас үлдэх зүйл) - Үнэг шинших үнэргүй болтол үнс нүүрсийг нь хийсгэж үүрд үгүй болгов. Халх ардын тууль., үнс тоос [хоршоо] (шатаж дууссанаас үлдэх зүйл болон түүнээс гарах шороо) - Түшмэд улсыг үнс тоос болгон элээн зовооно. В.Инжаннаши. Хөх судар., үнс шороо [хоршоо] (тоос тортог, хир буртаг) - Бүсээ ч бүслээгүй үнс шороогоо ч арилгаж яваагүй. ААЗ., үнс нурам [хоршоо] (ямар нэгэн зүйл шатсаны дараа үлдэх нунтаг саарал зүйл), үнс хог [хоршоо] (шатаж дууссанаас гарах хаягдал) - Хатан ээжийн нь үнс хог гаргадаг шивэгчин хийсэн байхыг нь олж авав. Бум-Эрдэнэ., үнс чандруу [хоршоо] (гал түймэр зэргээс үлдэх зүйл), *үнс ч үгүй болох (юу ч үгүй болох), *үнс нь хийсэж, өрх нь харлах (мөхөх, сүйрэх, үндэс угсаа тасрах) - Утаа уугьж, үнс хийсэн сэтгэл сэртхийлгэн зэвүүхэн байлаа. Л.Түдэв. Уулын үер., *үнсийг нь хийсгэх (гэр орон гал голомтыг нь бусниулах) - Аминдаа хайртай бол хаалгаа нээ, үгүй бол үнсийг чинь хийсгэнэ гэж хашхирав. Б.Ринчен. Үүрийн туяа., *үнсэн буу тавих (а. Болгоомжгүйгээс осолдож гал руу ус оруулан үнс бургиулах; б. [шоодсон] Орон гэр бохир муухай байдалтай байх), *үнсэн дээр (их ойрхон, маш ойр), *үнсэн товрог (дайн тулаан, гал түймэрт дайрагдаж бүрмөсөн эвдэрч сүйдсэн зүйлийн үлдэгдэл), *үнсэн чандруу болох (а. Юу ч үгүй болтлоо шатах, сүйрэх; б. [шилжсэн] Устах, үгүй болох), *үнсэн товрог болгох ~ үнсэн чандруу болгох (юу ч үлдээлгүй эвдэлж сүйтгэх, хүйс тэмтрэх) - Улиастайг нь үнсэн товрог болгоод бүгдийг нь Чигэстэй голд урсгаад ташаагаа тулаад зогсож байх юмсан. С.Удвал. Их хувь заяа., *үнсэнд хаясан шалз (юу ч үгүй болж ганцаар хаягдах) - Үнсэнд хаясан шалз шиг өчүүхэн хэдэн боолчуудаа өршөө! Ш.Нацагдорж. Мандхай цэцэн хатан., *үнсээр хийсгэх (юу ч үгүй болгох, хүйс тэмтрэх, устгах) - Нэгжүүлийг одсоны хойно Сорхоншар өгүүлрүүн: Намайг үнсээр хийсгэн алдав. Өдгөө эх дүү нараа эрэн од хэмээжээ. Монголын нууц товчоо., *үнсээр чөдөр зангидах (бүтэшгүй зүйл мөрөөдөх, үл бүтэх зүйл санах), *үнсэн овооноос шоргоолж хайх (үл бүтэх зүйл санах, мөрөөдөх), *үнсэн царайлах (дургүйцсэн болон ихэд айснаас царай нь зэвхийрэх), *үзвэл үнс, харвал хальс болох (харж үл болох), үнс гэдэг шатсаных, сүнс гэдэг шүтсэнийх [зүйр цэцэн үг] (бурхан, буг аль нь шүтэх сэтгэлээс үүдэлтэй гэсэн санаа), үнс ихэдвэл тулганд багтахгүй, хүүхэн ихэдвэл гэрт багтахгүй [зүйр цэцэн үг] (юм хэмжээндээ байвал сайн; олон хүүхэн эвтэй байдаггүй гэх мэт санаа);
2. Өнгө зүс, урам:
үнс муу байх (сэтгэл санаа муу байх, урамгүй байх),
үнс муутай харагдах (урамгүй харагдах, царай
дэлгэрэнгүй...зүс муу харагдах).
- аргалын үнс - аргал түлсний дараа гарах хаягдал
- үнсний сав - тамхины үнс хийх сав
- үнсний хутгуур - үнс хутгах зүйл
- үнсэн өнгө - цагаавтар өнгөнд харавтар өнгө хольцсоныг нь
- үнсэн саарал - үнс мэт зэвхий саарал өнгө
- үнсэн самбар - тогооны хөөг тостой хольж жижиг банзан хавтсанд наалдуулан дээр нь үнс түрхэн мод, хулсан үзгээр бичдэг бичгийн хэрэглэл
- үнсэн хөх - а. Сааралдуу хөх өнгө, хөх саарал өнгө, б. [шилжсэн] Айх, сандрах, тэвдэх, уурлах, дургүйцэхэд нүүрийн өнгө хувирах
- үнс нүүрс - шатаж дууссанаас үлдэх зүйл
- үнс тоос - шатаж дууссанаас үлдэх зүйл болон түүнээс гарах шороо
- үнс шороо - тоос тортог, хир буртаг
... үргэлжлүүлэн харах ...- үнс нурам - ямар нэгэн зүйл шатсаны дараа үлдэх нунтаг саарал зүйл
- үнс хог - шатаж дууссанаас гарах хаягдал
- үнс чандруу - гал түймэр зэргээс үлдэх зүйл
- үнс ч үгүй болох - юу ч үгүй болох
- үнс нь хийсэж өрх нь харлах - мөхөх, сүйрэх, үндэс угсаа тасрах
- үнсийг нь хийсгэх - гэр орон гал голомтыг нь бусниулах
- үнсэн буу тавих - а. Болгоомжгүйгээс осолдож гал руу ус оруулан үнс бургиулах; б. [шоодсон] Орон гэр бохир муухай байдалтай байх
- үнсэн дээр - их ойрхон, маш ойр
- үнсэн товрог - дайн тулаан, гал түймэрт дайрагдаж бүрмөсөн эвдэрч сүйдсэн зүйлийн үлдэгдэл
- үнсэн чандруу болох - а. Юу ч үгүй болтлоо шатах, сүйрэх; б. [шилжсэн] Устах, үгүй болох
- үнсэн товрог болгох ~ үнсэн чандруу болгох - юу ч үлдээлгүй эвдэлж сүйтгэх, хүйс тэмтрэх
- үнсэнд хаясан шалз - юу ч үгүй болж ганцаар хаягдах
- үнсээр хийсгэх - юу ч үгүй болгох, хүйс тэмтрэх, устгах
- үнсээр чөдөр зангидах - бүтэшгүй зүйл мөрөөдөх, үл бүтэх зүйл санах
- үнсэн овооноос шоргоолж хайх - үл бүтэх зүйл санах, мөрөөдөх
- үнсэн царайлах - дургүйцсэн болон ихэд айснаас царай нь зэвхийрэх
- үзвэл үнс харвал хальс болох - харж үл болох
- үнс гэдэг шатсаных сүнс гэдэг шүтсэнийх - бурхан, буг аль нь шүтэх сэтгэлээс үүдэлтэй гэсэн санаа
- үнс ихэдвэл тулганд багтахгүй хүүхэн ихэдвэл гэрт багтахгүй - юм хэмжээндээ байвал сайн олон хүүхэн эвтэй байдаггүй гэх мэт санаа
- үнс муу байх - сэтгэл санаа муу байх, урамгүй байх
- үнс муутай харагдах - урамгүй харагдах, царай зүс муу харагдах
