Хэвлэх


2024-03-29 05:16:54http://mongoltoli.mn/

ТУУЛАЙ

1. [амьтан] Дэлэнтэн ангийн нэг баг, чих урт, хойд хөл өндөр, сүүл богино болоод ээтгэр, бие жижиг, дээд уруул нь сэтэрхий, төрөл олон, дэлхий дээр түгээмэл тархсан, үсэрч дэгдэн явдаг амьтан: туулайн арьс (туулайн өвчиж авсан арьс), туулайн мөр (туулайн хөлийн ором), молтогчин туулай (нэг төрлийн туулай), туулай харайлга (гурваар жижиг шаглаад мөн хэмжээний зай аваад дахин гурваар шаглах оёо), туулай чандага [хоршоо] (туулайн төрлийн амьтад), *туулайн зүрх гаргах (айх, зүрх зориг алдах) - “Чамайг туулай зүрх гаргаад байвал ам нээж болно оо гайгүй гэж” Чулуунд хэлж билээ. Д.Цэдэв. Юуны хүү болдог бол., *туулай зүрхтэй (аймхай, хулчгар) - Хүү минь туулай зүрхтэй, юм бүхнээс айж дэлбэрчих шахан явдаг амьтан чинь мэдээжийн хэрэг яалаа гэж хийх вэ. Ж.Пүрэв. Бээлий., *эвэртэй туулай үзсэн мэт (ихэд алмайран гайхах) - Дамбий өвгөн Занданг үзээд эвэртэй туулай үзсэн мэт хачирхаж “Чи хаанаас газрын мухраас гараад ирэв ээ?” гэж байн байн үглэж айв. С.Бадраа. Нисэгч., *туршлагын туулай болох (ямар нэг ажил үйл, туршлагын анхдагч болох), хоёр туулай хөөсөн хүн хоосон хоцрох [зүйр цэцэн үг] (олон юманд санаархвал аль ч үгүй хоцрох гэсэн санаа), туулайд эвэр ургаж, тугалд соёо ургав гэх шиг [зүйр цэцэн үг] (үл бүтэх зүйл санах, сэдэх гэсэн санаа), туулай зоотой морийг олж унахад бэрх, тунгалаг санаатай хүнийг олж ханилахад бэрх [зүйр цэцэн үг] (нөхрийн сайныг олж ханилах хэцүү гэсэн санаа), туулайн чинээн ашигт шунаж, уулын чинээ гарз гарах [зүйр цэцэн үг] (бага зүйлд их гарз гаргах гэсэн санаа), туулайн бөөр [ургамал] (хальс нимгэн болоод улаавтархан, цөм нь шар, хальсыг нь хуулж иддэг нэг зүйл жимс), туулайн мангир [ургамал] (үндэслэг иш нь хөрсөнд хөндлөн ургадаг, бор судалтай жижигхэн цагаан цэцэг дэлгэрдэг, урт зууван хонгорцог жимстэй, үндэслэг иш нь эмэнд ордог олон наст өвс, халуун бууруулах, ханиад дарах, цэр ховхлох үйлчилгээтэй), туулайн тагнай [ургамал] (сарнай цэцгийн язгуурт багтах цагаан шаравтар цэцэгтэй, цэцгийн дэлбээ цоморлог нь таваас зургаан хэлтэстэй, эмнэлэгт хэрэглэдэг олон наст өвс; шоор);


2. Сарны зурхайн ёсны арван хоёр эрхтний дөрөвдүгээр: туулай жил (дорно дахины зурхайн ёсны арван хоёр жилийн дөрөвдүгээр, туулай эзэлсэн жил), туулай жилтэй (туулай жилд төрсөн), туулай сар (хаврын дунд сар), туулай цаг (үүр цайх үе, өглөөний 05.40-07.40 хооронд).

--oOo--