2024-05-11 07:44:19http://mongoltoli.mn/
1. Аливаа юмыг өөрийн болгох, эзэмших: байр авах (а. Орон сууцтай болох; б. Тэмцээнд байр эзлэх), зээл авах (эд мөнгийг хожим төлөхөөр зээлж хэрэглэх), эхнэр авах (гэрлэх), хүүхэд авах (а. Хүүхэд үрчлэн авч өсгөх; б. Цэцэрлэг яслиас хүүхэд авчрах), мэдээ авах (бүртгэл, дүн, мэдээлэл, тодорхойлолт авах), тарга авах (мал таргалах), түрүү авах (тэмцээн уралдаанд аваргалах, тэргүүн байр эзлэх; наадамд морь нь түрүүлэх), ус авах (а. Ус зөөж авчрах; б. Усны аюулд өртөх; в. Эмчлэх буюу шинжлэх зорилгоор ямар нэгэн эрхтэнд тогтсон усыг гаргах), үг авах (а. Дуулгавартай байх; б. Үг алдуулах), төл авах (малын төл бойжуулах), хулгай авах (хулгайд юмаа алдах, хулгайчийн гарт орох), хүлээн авах (а. Ямар нэг ажил үйл, эд юмыг хариуцан авах; б. Зочин гийчнийг хүндэтгэн урьж зочлох), хэл авах (бусдаас хариу үг, чимээ лавлан мэдэх, хэл мэдээ сонсох), шагнал авах (шагнал хүртэх, шагнуулах), ширээ авах (а. Ширээ худалдан авах; б. Үйлчилгээний газраас тусгай бэлтгэсэн идэш ууш бүхий ширээ захиалж авах), юм авах (юм худалдан авах) -Бадрангуй, Даланбаяр хоёр хоршоо дэлгүүрт дугаарлан байж тавгийн идээний юм авав. С.Лочин. Сэтгэлийн өнгө., авах өгөх [хоршоо] (юмыг өөрийн болгох, бусдын мэдэлд шилжүүлэх) -Амраглан ханилах ургийг ам хэлээр хэлэлцэж, авах өгөхийг тогтооё хэмээн ариун цагаан хэвээр айн эмээн залуулав. В.Инжаннаши. Хөх судар., ам авах (а. Зөвшөөрсөн, хүлээсэн үг гаргуулах, дахин няцахгүй гэж ягштал хэлүүлэх; б. Учраа бөхөө амлах), ам хэл авах (а. Батлах үг гаргуулах; б. Сураг сонсох), амь авах (а. Амийг аврах; б. Амийг таслах), амьсгал авах (амьсгалах), арга хэмжээ авах (а. Шийтгэл оногдуулах, шийтгэх; б. Шаардлагатай асуудлыг шийдвэрлэх), газар авах (а. Газар өмчилж авах; б. [шилжсэн] Лавшрах, өвчин ужиж хүндрэх; в. Шарил оршуулах газрыг товлон хөндөх), гэрэл авах (гэрэлд цохиулах, осолдож гэрэл үзүүлэх), зураг авах (гэрэл зургаар дүрсийг гаргах), зүлд авах (анд хамт явсан буюу замд тохиолдсон хүмүүс агнасан ангийн махнаас хувь хүртэх), идэш авах (хүйтний улиралд идэхээр бэлтгэж мал нядлах), идээ авах (сүү цагаагаар хүнс идээ бэлтгэн хураах), нойр авах (унтах), өл авах (бага сага юм идэх), татвар авах (татвар төлүүлэх), ургац авах (хадлан, тариалан, хүнсний ногоо хураах), шав авах (тоглоомоор бугуй дээр нь хоёр хуруугаар шавхуурдах), эрлэг авах (үхэх), *гартаа авах (эрх мэдэлдээ оруулж эзэмших, өөрийн эрхшээлд оруулах), *авах аргагүй (а. Хэрэггүй, дэмий; б. Хүртэх бололцоогүй), авах танаггүй (хэрэглэх аргагүй, хэрэгцээгүй, дэмий), *зууш авах (сайн бөх хялбар дийлнэ гэсэн бөхөө амлаж авах), *зүрх авах (ихэд айснаас болж хожим бэрхшээх), *магнай авах (духан дээр нь няслах), *цох авах (тоглоомоор цохон дээр нь няслах, цохдох), *элэг авах (инээдэм болох, инээд хүргэх), аваагүй бэр, агтлаагүй бурхан [зүйр цэцэн үг] (а. Биелэгдээгүй хоосон хүсэл; б. Болоогүй, биелэгдээгүй юмыг хэтэрхий магтаж сайшаах гэсэн санаа), авахдаа авхай, өгөхдөө хувхай [зүйр цэцэн үг] (авахдаа дуртай, өгөхдөө харамч гэсэн санаа), авахад алгаа тосож, өгөхөд өрцөө татах [зүйр цэцэн үг] (авахдаа сайн ч, өгөхдөө харамлах гэсэн санаа), авсан нь нэг тамтай, алдсан нь арван тамтай ~ алдсан хүн арван тамтай, авсан хүн нэг тамтай [зүйр цэцэн үг] (хий хардаж сэрдэх шиг хэцүү юм үгүй гэсэн санаа), авах юм ч үгүй, асгах шар ус ч үгүй [зүйр цэцэн үг] (огт хэрэгцээгүй), авах хүнд нэг үг ч эрдэнэ, орхих хүнд мянган үг ч улиг [зүйр цэцэн үг] (хэрэгцээтэй бол ганц үг ч чухал, хэрэгцээгүй бол мянган үг ч ашиггүй), авахдаа аварга могой, өгөхдөө өрөлбө бахь [зүйр цэцэн үг] (шунахай харамч зантай гэсэн санаа), авахыг мэдвэл өгөхөө мэд, өгөхийг мэдвэл авахаа мэд [зүйр цэцэн үг] (өгөө аваатай байх);
2. Хувцас, эд хэрэглэлийг гараар барьж тайлах, авч тавих, салгах: бээлий авах (а. Гараас бээлийгээ мултлах -Өчүүхэн төдий удаан хөдөлсөн цэргийг бээлийгээ суга татан аваад улаан гараараа алгаддаг байлаа. Л.Түдэв. Алтан гадас чигийг заана; б. Бээлий худалдан авах), малгай авах (а. Толгой дээрээс малгайгаа авах; б. Малгай худалдан авах), эмээл авах (а. Морины эмээл авах; б. Эмээл худалдан авах);
3. Өмгөөлөл, асрамждаа байлгах: ивээлдээ авах (халамжлан тэтгэх) -Ли Инчи ноён түүнийг ивээлдээ авсан болохоор одоо айлтгүй. Д.Гармаа. Харуул Алтай;
4. Хүн, амьтны биеэс өвчилсөн зүйлийг нь салгах: бөөрийг нь авах (а. Бөөрний мэс засал хийх; б. [шилжсэн] Айлгах, сүрдүүлэх; хүүхдийг айлгах үг), олгой авах (мухар олгой авах мэс засал хийх), үс авах (үс засах, даахь үргээх) - Эх нь хүүхдийнхээ үс авах найрыг их л өргөн хийнэ. Н.Банзрагч. Зам., шүд авах (өвчилсөн шүдийг сугалах);
5. Биенд ямар нэг согог суух: гараа авах (гараа гэмтээх), салхи авах (а. Салхинд цохиулах; б. [шилжсэн] Ан амьтан ямар нэгэн зүйлийн үнэрийг салхиар сэрж мэдрэх), нуруугаа авах (а. Нуруугаа гэмтээх; б. Морь малын дагьж халшрах) -Хөл нуруугаа авсан оодон сүүлтэй хар морь унажээ. С.Дашдэндэв. Улаан наран;
6. Сэрж мэдрэх: амт авах (а. Амт мэдрэх -Тэгээд зогсвол их юм, цусны амт авсан амьтан нэг мөр шулуудан зулгааж идэж цадаад талийх ч бий. П.Баярсайхан. Нохойн хэвтэр; б. [шилжсэн] Улам дурлах, хорхойсох), анир авах (амьтан бусдын чимээг сонсох), үнэр авах (а. Ан амьтан салхины дээд талаас ирсэн ямар нэгэн үнэрийг мэдэх; б. [шилжсэн] Сэжиг төрөх);
7. Хүч нэмэгдүүлэх сул үгийн үүргээр хэрэглэгдэнэ: сурч авах (сурах), уулзаж авах (уулзах) -Бид гурав ингэж л уулзаж авах хэрэгтэй байсан юм. Б.Бааст. Хяруу унасан цагаар., хэлж авах (хэлэх);
8. Нэгэнтээ үйлдэн өнгөрөх санааг илэрхийлнэ: мэдээд авах (мэдэх), түргэн авах (яаралтай цугларах), уншаад авах (унших), цохиод авах (цохих), тэврээд авах (тэврэх) - Дулмааг орж ирэхэд эх нь босож ирээд тэврээд авах гэж байгаа юм шиг сарвайн ирлээ. Ч.Ойдов. Их жанжин Сүхбаатар танаа;
9. Нэр үгийн дараа орж тухайн юм буй болох утга илтгэнэ: ажиг авах (ажиг төрөх), санаа авах (санаа төрөх), сэжиг авах (сэжиг төрөх), Би буруудлаа, түүнийг сэжиг авна гэж огт санасангүй. С.Удвал. Их хувь заяа., хайр авах (бусдын хайр энэрлийг хүртэх, олох), хар авах (бусдын хэлсэн зөвлөсөн үг сургамжид атгаг санах, хардах), хүч авах (а. Таргалах; б. Бусдын хүчинд шүтэх; в. Чадал эрч нь нэмэгдэх), чийг авах (чийгтэх);
10. Хамжих нөхцөлөөр хэлбэржин, гарахын тийн ялгалт үгтэй нийлэн, аливаа үйлийн эхлэх утга илэрхийлнэ: аль хэдийнээс аван (аль эртнээс эхлэн), өглөөнөөс аван (өглөөнөөс эхлээд), эхнээсээ аван (анхнаасаа) - Чингэхлээр энэ хорвоо эхнээсээ аваад адгаа хүртэл шуналын далайд живжээ. В.Шарма. Таван сургамж.