2025-10-08 02:56:39http://mongoltoli.mn/
1. Ямар нэг юмыг хийж бүтээхэд сүвэгчилсэн ур ухаан, танин мэдэх, судлан ухаарах үйлдэл: арга сүвэгчлэх (ажлыг бүтээх арга эрэх), арга алга (а. Яах ч аргагүй; б. Танин мэдэх, судлан ухаарах үйлдэл, ямар ч ур ухаан, арга барил байхгүй), арга барагдах (ямар ч боломжгүй болох), арга барах (а. Хэцүү байдалд орох; б. Уйтгарлах; в. Итгэл түшиггүйдэж, гуньж гансрах, мухардах), арга саам хийх (ажил үйлд хойргошин, элдэв зүйлээр шалтаглан удаашруулах, хийлгүй өнгөрөөх), арга тасрах (ажлыг гүйцэтгэх аргагүй болох), арга ядах (аргагүй болох, арга барагдах, мухардах), аргыг нь олох (ая эвийг нь олж, ажлаа бүтээх), аль болох аргаар (болбол эв зүйгээр), зөөлөн аргаар (ухаалгаар), хатуу аргаар (хүчээр, захиргааны аргаар), арга ааль [хоршоо] (эе зан) - Арга аалиа олон ядаж хаан бээр гэдрэг түрүү уналхийлэн суужээ. Эндүүрэл хааны тууж., заах арга зүй (хэрхэн зааж сургах тухай онол үзлийн цогц), судалгааны арга зүй (судалгаа шинжилгээний ажлыг хэрхэн гүйцэтгэх тухай олон үзлийн цогц), туршилтын арга (туршилт хийх ухаан барил), харьцуулах арга (хоёр буюу түүнээс дээш зүйлийг харьцуулан судлан ижил талтай болон ялгаатай талыг тогтоох арга барил) - Харьцуулах аргаар судалжээ. “Шинжлэх ухаан, амьдрал” сэтгүүл., арга онол [хоршоо] (тухайн ажлыг хийж гүйцэтгэх барил болон баримтлах сургаал, үзэл) - Том хэлбэрийн зохиол бичих арга онолыг хэлэлцэн зөвшилцжээ. Б.Ринчен. Үүрийн туяа., арга судлал (шинжлэх ухааны арга, шинжлэн судлах аргын тухай сургаал), арга зүй (а. Ямар нэг зүйлийг хэрхэн хийх тухай онол үзлийн цогц; б. Юмны ая эвийг сүвэгчлэн олох) - Түүний бичих арга зүйг нэлээд сонирхсон билээ. Б.Ринчен. Үүрийн туяа., арга ааш [хоршоо] (ая ааш) - Арга аашаа барж энд тэнд тойрч нүх сүвийг үзэв. Монгол ардын домог үлгэр., арга аврал [хоршоо] (эе аврал) - Хад мөргөсөн мэт болж ямар ч арга авралгүй хойш гэртээ гунихран буцжээ. Монгол ардын үлгэр., арга аядал [хоршоо] (арга эв), арга аяс [хоршоо] (эе аяс) - Арга аяс нь бичгээр болдог, ажлын гавьяа нь хөдөлмөрөөр болдог. ААЗ., арга бааш [хоршоо] (бач бааш) - Юмны арга бааш олохдоо ахаасаа илүү. Н.В.Гоголь. Тарас Бульба., арсланг аргаар барьдаг, хүчээр барьдаггүй [зүйр цэцэн үг] (хүчтэй юмыг арга эвээр дийлнэ гэсэн санаа), арга байвал арслан барина, зориг байвал барс барина [зүйр цэцэн үг] (ур ухаан, хүч хөдөлмөрөө зөв хослуулбал ажил үйл амжилтад хүрнэ гэсэн санаа), ажилд дургүй хүн, арга саам хаймтгай [зүйр цэцэн үг] (ажилд дургүй хүн хойргошин элдэв шалтаг хайдаг гэсэн санаа), аргаа барахаар алгаа маажина [зүйр цэцэн үг] (юу хийхээ мэдэхгүй арга мухардах гэсэн санаа), ажлыг аргаар, хэцүүг эвээр [зүйр цэцэн үг] (аливаа юмыг арга эвээр бүтээдэг гэсэн санаа), арга эв байвал сармагчны амнаас чавга булаана [зүйр цэцэн үг] (ухаан сүвэгчилбэл юуг ч бүтээж болно гэсэн санаа);
2. Юмыг хийх эв дүй, арга барил: арга барил [хоршоо] (ажил хийх арга эв), арга бач [хоршоо] (арга заль), арга башир [хоршоо] (арга мэх), арга бодлого [хоршоо] (ухаан бодлого) - Үзүүлэн төгсвөөс арга бодлогыг хас данснаа тэмдэглэв. В.Инжаннаши. Улаанаа ухилах тэнхим., арга болгоомжлол [хоршоо] (эв болгоомжлол) - Элдэв зүйлийн арга болгоомжлолыг ойшоолгүй орхивол болохгүй. Ж.Верн. Арван таван наст капитан., арга дав [хоршоо] (эв дав) - Миний бие ёслолыг дагах арга давгүй болж ван-еэг угтах ёс алдав. Б.Ринчен. Үүрийн туяа., арга дом [хоршоо] (а. Эм дом, засал; б. Арга саам) - Энэ тэр арга дом хэрэглэн цаг түлхэж өдөр өнгөрөөжээ. Б.Ринчен. Гүнж., арга заль [хоршоо] (а. Хэрэг явдалд онц тохиромжтой ухаан гаргаж, гүйцэтгэх чадвар; б. Урьхнаар хуурах, мэхлэх ов жив) - Би элдэв арга заль гаргаж чадахгүй. Н.В.Гоголь. Тарас Бульба., арга зам [хоршоо] (аливаа үйлийг бүтээх боломж, ур ухаан, эв дүй) - Аргат хүн арван хоног гэж бас арга зам бий. Б.Ринчен. Үүрийн туяа., арга засал [хоршоо] (эм дом, бариа) - Аргалах арга засал мэддэг шадар герман эмчийг олов. Н.Лесков. Зовлонгийн далай., арга мөр [хоршоо] (зам мөр) - Нэгэн тийш шийдэж арга мөр эрэлтэй. Ж.Боккаччо. Декамерон., арга маяг [хоршоо] (аливаа зүйлийг хийх барил, загвар), арга мэх [хоршоо] (а. Арга заль; б. Барилдах эрдэм чадал) - Арга мэхт муу хүн өөрийн хийсэн гэмээ, ав ариун өөр хүнд зайлуулж орхих буй бүлгээ. Субашид., арга саам [хоршоо] (а. Үйл явдал, ажил хэргийг удаашруулах, алдагдуулах элдэв шалтаг, цаг нөхцөөх байдал; б. Ажил хэргийг хийж гүйцэтгэх боломж, сүйхээ) - Энэ цагаар арга саам хийж амьтан хүнийг эртхэн олжээ. Б.Ринчен. Үүрийн туяа., арга самбаа [хоршоо] (ажил хэргийг хийж гүйцэтгэх арга ухаан, авхаалж), арга сүв [хоршоо] (арга чарга) - Ааг тэнхээ дордоод арга сүв нь мунхагдаад ирэв гэнэ. Бум-Эрдэнэ., арга техник [хоршоо] (ур чадвар), арга ухаан [хоршоо] (юмыг хийх эв дүй, сэтгэх чадвар) - Энэ сурыг үзэх арга ухааныг заасан товчит толт бүхнийг хянан үзвээс зохимуй. В.Инжаннаши. Хөх судар., арга хүчин [хоршоо] (бодол ухаан) - Олон нөхөр боолын арга хүчин дэлгэрэх болох. Модны шастир., арга хэмжээ [хоршоо] (а. Ямар нэг зүйлийг биелүүлэхийн тулд хийх үйл ажил; б. Зэмлэл шийтгэл), арга цөхрөл [хоршоо] (а. Арга мухардал; б. Ажлыг биелүүлэх ухаанаа үл олох нь) - Аль байдгаа гүйцээж арга цөхрөлөө барсан гэнэ лээ. Халх ардын тууль., арга чадал [хоршоо] (эрдэм ухаан, чадал ухаан) - Харийн газар арга чадлаа бэхлээрэй. Оюун түлхүүр., арга чарга [хоршоо] (арга ухаан, арга мэх) - Аятай тавтай амь зуух арга чарга байх юм. А.Дашням. Хүрэндэлтийн хүүхэн., арга шид [хоршоо] (ид шид) - Аргал түлштэйхэн газар арга шидээрээ гурван давхар шилэн байшин босгоод суув гэнэ. Халх ардын тууль., арга эв [хоршоо] (ая зүй, эв дүй), арга явууллага [хоршоо] (өөрийн үзэл бодол, ашиг сонирхлын үүднээс бусдыг ятгах заль мэх, үйл ажиллагаа);
3. Арга билиг: аргын тоолол (нарны эргэлтийг баримталж, цаг улирлыг тоолох зурхайн ёсон), арга эгшиг [хөгжим] (хөгжмийн хөгийн дэс даралдааг бүтэн хөг, бүтэн хагас хөг, хагас хөг, хагас бүтэн хөг, бүтэн хөг, бүтэн хагас хөг, хагас хөг гэж өгсөөх журмаар тодорхойлох зохирол эрэмбийн байгуулал, дэвсгэр хөгийн нэр), до-арга эгшгийн зохирол эрэмбэ (до хөгжмийн зохирол эрэмбэ), арга билиг [хоршоо] (эсрэгцэлдсэн хос юм; нарыг арга, сарыг билиг халууныг арга, хүйтнийг билиг эрийг арга, эмийг билиг гэх мэт) - Арга билгийн хоёр амьсгал бүхүй газар хүн амьтан үүсмүй. В.Инжаннаши. Хөх судар., а, э үсэг номын эх, арга билиг ертөнцийн эх [зүйр цэцэн үг] (юм бүхэн эерэг, сөрөг хоёр талтай бөгөөд тэдгээрийн эсрэгцэл хийгээд шүтэлцээнд оршдог гэсэн санаа);
4. [хэл шинжлэл] Хэлзүйн утга, хэлбэрийн нэгдэл буюу үйлийн хэрхэн хэрэгжиж байгаа биелэлтийг заах хэрэглүүр: задлаг арга (хэсэг, тодорхойгоор задлан судлах арга).