Хэвлэх


2025-08-24 12:24:58http://mongoltoli.mn/

ИДЭШ

1. Хүн, амьтны хоол болгон идэх юм - Хөлөө мэдэж хөнжлөө, гэдсээ мэдэж идшээ гэж байдаг бус уу. В.Шарма. Таван сургамж., идэш болох (а. Хоол тэжээл болох; б. [шилжсэн] Бусдын эрхшээлд орох), махан идэш (махан хоол), идэш ууш [хоршоо] (идэх уух юм) - Түүний бие мэдээгүй үед Булуу ван эцэг хөвгүүн байн байн идэш ууш ба эм домд хор хольж түүнийг үхүүлэв. В.Инжаннаши. Хөх судар., идэш уушны дэлгүүр (хүнсний дэлгүүр), идэш тэжээл [хоршоо] (мал, амьтны өвс бэлчээр, хоол тэжээл), идэш хоол [хоршоо] (хүнс тэжээлийн зүйл) - Тэдний тэр чингэлэгт лав идэш хоолны зүйл элбэг дэлбэг бий дээ. Ж.Дамдин. Үймээний жил., олз идэш [хоршоо] (үнэ өртөггүй олдсон хүнс, эдийн зүйл);


2. Өвөл, хаврын улиралд хүнсэнд хэрэглэхээр өвлийн эхэн сард төхөөрөх мал мах: идэш авах (а. Идэшний мал авах: б. Хоол идэх), идэш гаргах (идшинд мал төхөөрөх), идэш идэх (өвөл хаврын улиралд идэх хүнсэнд зориулж мал нядлах), идэш төхөөрөх (идэш хийх, идэшний мал гаргах), идэш хийх (идэш идэх) - Надад идшинд хэрэглэх сайн шар хэрэгтэй байна. Ж.Пүрэв. Гурван зангилаа;
3. [шилжсэн] Өвөл, хавар хэрэглэхээр тарьж бэлтгэсэн ногоо, жимс - Нэгдлээс гишүүддээ хөдөлмөр өдрийн хөлсөнд нь оролцуулж өгсөн бүтээгдэхүүнд идэшний ногоо, байцаа, төмс орсон байна. Л.Түдэв. Нүүдэл;
4. [шилжсэн] Бусдын золиос: *идэш авах (бусдыг хяхан мөлжих, хээл хахууль авах), идэш болох (өрөөлд бусдад завшуулах), олон хүн эегүй бол, оорцог хүний идэш [зүйр цэцэн үг] (олуулаа байж эв найргүй бол ганцаар явагч хүнд дийлддэг гэсэн санаа) - Муу хүний идэш л болохгүй дээ. Н.Банзрагч. Зам., *сумны идэш (дайнд үрэгдэх этгээд);
5. [шилжсэн] Даалуу, хөлөгт тоглоом зэрэгт алдах, авах хувь юм: идэш авах (идэг авах, идэх), идэш алдах (шатрын хүүг эсрэг талд сул өгөх), идэш идэх (тоглоход эсрэг талаас хувь хожих), идэш өгөх (зориудаар идүүлэх) - Та идэш сайтай байна хожих нь дээ. Яриа;
6. [шилжсэн] Бууны бортогонд хийх дарины хувь хэм - Өвгөн арга буюу хэрэмний толгой алдаж үзээгүй хоёр цэн идэштэй цахиур буугаа тотгоор цухуйлгажээ. Ц.Уламбаяр. Зовлон жаргал., бууны идэш бэлтгэх (бууны бортогонд дарь хийх);
7. [шилжсэн] Хахууль болгож, бусдаас мөлжин авсан эд уурс: хахууль идэш (авлига), идэш өгөх (а. Хахууль өгөх: б. Тоглоход зориуд идэш болгох);
8. [шилжсэн] Багажны даах чадал: идэш ихтэй (ир сайтай), идэш харуул (даацтай харуул), идэш хөрөө (турш хөрөө), идэш хуурай (ир сайтай хуурай).

--oOo--