2024-05-02 10:20:40http://mongoltoli.mn/
1. Хүн, амьтан, тэрэг, чарганы гаргасан ором, мөр: зам гарах (ор мөр гаргах), зам шийтгэх (хүндтэй зочныг хол гаргаж, явах замд нь оруулах), зам татуулах (мөр татуулах), чарга зам (мал, амьтны цувж явснаас гарсан нарийн зөрөг зам), зам мөр [хоршоо] (а. Явах зорчих мөр; б. [шилжсэн] Үлгэрлэн дагах мөрдлөг; в. Намтар, түүх; г. Хувь заяа), жим зам [хоршоо] (хүн, мал, амьтны цувран явж гаргасан мөр);
2. Хүн, амьтан, тэрэг унааны зорчиход зориулж тусгайлан бэлтгэсэн харгуй: алсын зам (а. Холын зам; б. Хэтийн ирээдүйн зам; в. Хүрэх зам), аяны зам (алсыг зорьж хээрлэн явах зам) - Аяны зам тань өлзийтэй байх болтугай. Д.Пүрэвдорж. Нар тойрсон зам., буруу зам (а. Зорьсон газар үл хүрэх зам; б. Үл болох үйл явдал), дардан зам (а. Олны зорчих тодорхой их зам; б. Үйл, үйлдвэрт саад бэрхшээл байхгүй), дөт зам (ойр чиг зам); жим зам (тодорхой биш нарийн зам), засмал зам (зориуд зассан зам), зөв зам (а. Зорьсон газарт хүргэх зам; б. Явбал болох үйл явдал), зөрөг зам (явах зорчиход тодхон нарийн зам), машины зам (а. Автомашин зорчин явж гаргасан зам; б. Автомашиныг саадгүй, хурдан зорчиход зориулж барьсан зам), олны зам (нийт олонхын явах зорчих зам, хөлтэй зам), өртөө зам (гучин километр орчим газар бүрд өртөө бүхий зам), салаа зам (салбар зам), салаа зам (салбар зам), тойрог зам (а. Сансрын хөлөг, хиймэл дагуул зэргийг дэлхийн агаар мандлаас гадна тойргоор аялуулах зам; б. Тойруу зам; в. Тойрог хэлбэрийн зам), тойруу зам (а. Зорьсондоо хүрэхэд саадтай зам; б. Дөт биш зам, хол зам), төв зам (гол зам) - Тэр лав төв зам шиг байв. Ч.Алагсай. Алтайн зам., төмөр зам (төмрөөр хийсэн зам, галт тэрэгний зам) - Төмөр зам урт юм. Ч.Чимид. Түүвэр зохиол., улаан зам (а. Халцгай зам; б. Яг зам дээр; в. Цусан мөр; г. Дэлхийн бөмбөрцгийн зурагт хоёр туйлыг тэгш хувааж голоор нь татсан шугам), улбаа зам (хээрийн амьтны гүйдэг жим), усан зам (усаар явах зам), харгуй зам (хуурай газрын дардан зам), хол зам ~ зам хол (олны зам мөрт тохиолдох газар), хөл зам (олны зам мөрт тохиолдох газар), хөлтэй зам (олон амьтны хөл ихтэй, үймээн шуугиан ихтэй зам), хулгай зам (сайн ажиглахгүй бол мэдэгдэхгүй бүдэг жим зам), цардмал зам (цардаж хийсэн зам, барагшин зам) - Цагаан байшин нэмэгдээд цардмал зам тавигдаад... Д.Содномдорж. Түм буман хүүхэд., эцсийн замд нь үдэх (талийгаачтай салах ёс хийх, оршуулах, нутаглуулах), явган зам (гудамж талбай, төв замын хажуугаар унаагүй хүний явахад зориулан хийсэн зам), зам амдах (зам тосох), зам анги (төмөр зам, засмал зам, гүүрийг барьж байгуулах, арчлан тордох ажлын баг; зам барилгын нэгж), зам барилга (зам гүүр барих, тохижуулах, хамгаалах, засварлах үүрэгтэй мэргэжлийн байгууллага), зам бөглөх (а. Зам дээр тээглэрэн тотгор хийх; б. Ажил үйлд боомт болох), зам буруулах (хаашаа явснаа мэдэгдэхгүй болгох арга хийж, зугтаан зайлах), зам гажих (а. Замаас гарч явах; б. Үйл явдалд үл тохирох), зам гарах (а. Замын ором гарах; б. Дагаж дуурайх чиг, чиглэл, мөр гарах нь; в. Зам хөндлөн гатлах), зам заагч (а. Аль замаар, хэрхэн яаж явахыг хэлж өгөх хүн; б. Хүрэх газрын чиглэл, хол ойрыг тодорхойлон бичсэн хэрэгсэл), зам зуур (замын гудас замд явах үед) - Зам зуур хоёр залуу бие биедээ дасаж дотночлон үерхсэн юм. С.Лочин. Сэтгэлийн өнгө., зам индүү (замын суурь хөрс, хучаасыг ган бул, хийн дугуйт тулгуураар нягтшуулдаг чиргүүлт ба өөрөө явах механизм), зам нийлэх (а. Явдлын зам нэгдэх; б. Үйл ажил нэгдэх; в. Салбар зам, их замд нэгдэх), зам огтлох (зам хөндлөн гарах), зам сахих (а. Замын ойр нутаглах; б. Зам тосон хүлээх), зам тавих (а. Зам дэвсэх, бүтээх; б. Бусдад зорчих зай чөлөө гаргаж өгөх), зам тосох (а. Зам отож дээрэм хийх; б. Уулзаж учрахаар зам дээр угтаж хүлээх), зам төмөр (галт тэрэг, өргүүр цамхаг зэргийн зам болгон тавих ган болд), зам тээвэр (аян тээвэр), зам хаах (а. Зорчихыг хориглох; б. Үйл ажлын явцад саад тотгор хориг тавих), зам хамгаалах ой (салхи, шорооноос халхлах зорилгоор төмөр зам ба засмал замын хоёр хажуугаар тарьж ургуулсан ой), зам харгуй (хуурай газрын аливаа зам), зам харилцаа (тээвэр, шуудан харилцааны ерөнхий нэр), зам хөөх (а. Зам мөрийг мөшгөх мөрдөх; б. Замыг яг дагаж явах), зам явах бичиг (зорчигчийн зорилгыг тодорхойлж баталсан албан баримт) - Өршөөл үзүүлж түүнд нэг зам явах бичиг хийж өгөөч дээ. Л.Түдэв. Улаан долгион., замаа алдах (а. Төөрч будилах; б. Ажил явдал буруудах; в. Учиргүй их болох, хэт олшрох - Энэ зэрлэг шарилж, халгай чинь бүр замаа алдаж, бараг хашаатай эн зэрэгцэхээр болоо шив. Д.Мягмар. Цоморлогоо нээсэн цэцэг), замаа олох (а. Төөрч алдсан замдаа дахин орох; б. [шилжсэн] Ажил амьдрал зөв тийш шуудрах; в. [шилжсэн] Ажил хийх эв дүйгээ мэдэх), замыг нь заах [шилжсэн] (мал, амьтныг алах, төхөөрөх), замыг нь хаах (зам дээр нь саад болох, явах замгүй болгох), замын бөглөө (а. Замд саад хориг болсон зүйл; б. Аян замд унхиагүйтэн саатаж байдаг жолооч) - Ерөөсөө хөдлөх бүртээ эвдэрч замын бөглөө болсон Загд мэтийн шинэ юмнуудад жолоочийн нэр зүүчхээд улсын ажил саатуулж байхын хэрэг юу байгаа юм бэ? Л.Ванган. Тожоо жолооч., замын бөглөрөл (хотын зам, харилцааны хүндрэл; замын саад түгжрэл), замын бэлчир (олон замын уулзвар), замын гудас (замын дагуу) - Тэгэхэд зам гудаст тохиолдох оготно хулганыг харваад... Б.Бааст. Алтайн хөх дөнөн., замын гэрэл (замыг гэрэлтүүлэх зорилгоор замын дээгүүр, хажуугаар тавьсан гэрэл), замын дэвсгэр (төмөр замын суурь, дэр модны хооронд дэвссэн хайр чулуу; зам төмрийг холхихоос хамгаалсан бэхлэлт), замын дэр (зам төмрийн доор дэвссэн мод ба бетон дэр), замын зардал (тээврийн зардал, унааны хөлс), замын зураг (замын зүг чиг, хол ойрыг тодорхойлон илтгэсэн зураг), замын салгуур (галт тэргийг нэг замаас нөгөө зам руу шилжүүлэх төхөөрөмж), замын сахиул (а. Замын ойр нутаглах айл; б. Замын харгалзагч), замын тэмдэг (зам дээр тавьсан таних тэмдэг), замын хавтан (замыг бүрэх цемент, чулуу болон бусад материалаар хийсэн төрөл бүрийн хийц), замын хадаас (зам төмрийг дэр модон дээр тогтоон бэхлэх төмөр хадаас), замын хамар (замын мөрүүдийн хоорондох хотойгоогүй товойж үлдсэн газар, зарим газар замын хамрыг шон гэнэ), замын хань (а. Аян, явдалд нөхөр болж явагч; б. [шилжсэн] Үйл ажилд түр зуурын нөхөр болгон ашиглах хүн), замын хатираа (морины зам хороох сайтай, ядаргаа цуцаа багатай явдал), замын хураамж (авто замыг засах сайжруулах зорилгоор тээврийн хэрэгсэл, жолооч, зорчин явагчдаас хураах татвар), замын хүн (замд тохиолдож дайгдах хүн), замын хүнс (аян замдаа идэж уух юм), замын уулзвар (зам нийлсэн газар), зам тээвэр [хоршоо] (зам харилцаа, тээврийн үйл ажил), зам харгуй [хоршоо] (дардан цагаан зам);
3. Ус, агаараар аялахад баримжаалах, хэмжээт зураг, шугам: агаарын зам (нисэх онгоцны дагаж аялах тодорхой чиглэл, шугам), усан замын тээвэр (далай, тэнгис, нуур, томоохон гол мөрнийг тогтсон чиглэлийн дагуу гатлан зорчигч, ачаа барааг хүргэх тээвэр);
4. [хуучирсан] Өртөө;
5. Зүг чиг, төрөл зэрэг: баруун замын их цэрэг (баруун зүгт аялан дайтах их цэрэг, баруун талаар давшин урагшлах их цэрэг), хоёр замаар давшуулах (хоёр өөр чиглэлээр давшуулах);
6. Үйл явц, амьдралын ерөнхий чиг, мөрдлөг хөтөлбөр - Замнах зам нь холын хараатай, залгамж хойчдоо бид хайртай. Б.Нямаа. Тэмээний нутаг;
7. Үйл явц, ирээдүй: амьдралын зам (амьдралын жам зураг, заяа тавилан), хөгжлийн зам (хөгжлийн явц);
8. Арга сүв: арга зам [хоршоо] (аливаа үйлийг бүтээх боломж, ур ухаан, эв дүй) - Одоо тэр агдуу зан нь нэгэнт хөдөлснийг Алексай гадарлан тайвшруулах зам хайлаа. Л.Түдэв. Улаан долгион;
9. Гудамж: зам зээл [хоршоо] (гудамж зээл, талбай) - Газар бүхний иргэн газар бүрт хүж шатаан зам зээлд маалууд архи дарс, сагсанд мах боорцог хийж, цэргийг угтан, хүнс барьж тусална. В.Инжаннаши. Хөх судар;
10. Хөндий эрхтнүүдийн залгалдсан, үргэлжилсэн суваг: хоол боловсруулах зам (хоол боловсруулах эрхтний суваг, амнаас хошногоны амсар хүртэл үргэлжилнэ).