Хэвлэх


2024-05-09 01:57:01http://mongoltoli.mn/

АЙХ

1. Ямар нэгэн аюул, гай зовлон, юм үзэгдлээс эмээн түгших, цочин бэрхшээх: айх аюул (эмээх аюул), айж сандрах (хийсэн зүйлийнхээ үр дагавраас сэтгэл зовнин тэвдэх), айн болгоомжлох (эмээн болгоомжлох) - Хуучин юм нь сөхөгдөх болов уу гэж айн болгоомжилсоор байв. Н.Банзрагч. Зам., айн эмээх (түгшин эмээх) - Олны зэвүүцэн жигшсэнээс манж жанжин, бүр ч айн эмээж, санд мэнд яамандаа орж, дийлсэн монгол сайдад тамга шилжүүлл‎ээ. Б.Ринчен. Үүрийн туяа., араатнаас айх (араатнаас эмээх), үхлээс айх (үхлээс эмээх), айж ичих сэтгэлгүй болох (а. Айх эмээхийг мэдэхээ байх; б. Бусдын өмнө эрээлэх, санаа зовох сэтгэлгүй болох), айх цочих [хоршоо] (ямар нэг зүйлээс гэнэт айн сандрах, гэлмэх), *айдгийгаа авдартаа хийх (санаж бодсон болон хийж байгаа зүйлээ дуусгах, ажил хэргээ амжилттай бүтээх, санаа зовох юмгүй болох; амар амгалан амьдрах) - Айдгийгаа авдартаа хийж авч л байна даа гэж хүргэндээ ярих дуртай Бандиа сумын төв орохоор... намгархаг замаар өгсөж явлаа. Д.Найманжин. Оломгүй далай., *хийвэл бүү ай, айвал бүү хий (шийдсэн зүйлээсээ бүү ухарч шантар гэсэн санаа), *хоосон буунаас хорин хүн айдаг (дүр үзүүлсэн юмнаас айж эмээх нь буй гэсэн санаа), *айхаа арьсанд боож, ичихээ эсгийд баглах (айж ичихээ больсон, увайгүй гэсэн санаа), *айхын чихэнд ууль дуугарна (зориг зүрхгүй хүнд юм бүхэн аймшигтай санагдана гэсэн санаа), айвал аминд тустай [зүйр цэцэн үг] (бага ч гэсэн болгоомж илүүдэхгүй гэсэн санаа), айсан хүнд аргал хөдлөх [зүйр цэцэн үг] (а. Айж сандарсан үед юм бүхнээс сэрэмжлэх; б. Гэмт хүн юм бүхнээс хулган айх гэсэн санаа), айсан газар буггүй [зүйр цэцэн үг] (үнэхээр сэжиглэсэн газар үнэн хэрэгтээ ямар ч явдалгүй, юу ч үгүй хоосон гэсэн санаа), айсан хүн адуу үргээж, ичсэн хүн хүн алах [зүйр цэцэн үг] (арга тасарч мухардсан хүн ямар ч хэрэг үйлдэхээс буцахгүй гэсэн санаа);


2. Тэвдэх, сандрах: айх гайхах [хоршоо] (мэгдэн сандарч тээнэгэлзэх) - Айх гайхах зэрэгцэж алтан загасыг тавьсанд... Ц.Дамдинсүрэн. Түүвэр зохиол., айх ичих [хоршоо] (а. Мэгдэн сандрах; б. Буруутай үйлдэлдээ ихэд гэмших, санаа зовох) - Олон хятадын айж ичихийг үзээд барьж аван Чин улсдаа зарцалсугай. В.Инжаннаши. Хөх судар.

--oOo--