Хэвлэх


2024-05-14 06:24:16http://mongoltoli.mn/

БУЯН

1. Нүглийн эсрэг утга; эх болсон зургаан зүйл хамаг амьтныг үрийн үрд амгалан байлгахын төлөө бүтээсэн сайн үйлс - Мэргэн хүмүүн мунхаг хүмүүний эндэгдлийг уучлан сайнаар залруулбаас энэрлийн буян цаглашгүй болой. Зуун билиг., буян бодох (буяны үр шим бодох), буян болох (сайн үйлийн үр шим болох), буян санах (сайныг бодож, сайн санах), буян үйлдэх (сайн үйл үйлдэх), буян хийх (буян үйлдэх), буян харих (аз харих), буян хураах (сайн үйл хийх), буян хурах (сайн үйл дэлгэрэх);


2. [шилжсэн] Аз жаргал, эдлэх хувь ерөөл, буяны үр шим, аз заяа, хишиг өглөг: малын буян (малын хишиг), нүүрийн буян (а. Нүүрийн баясгалан; б. Халуун нүүр, танил тал), олны буян (олны хишиг, олны тус дэм), хүүхдийн буян (хүүхдийн хишиг), буян гуйх (бага хүүхдэд цалам дээш хүзүүвчлэн од тайх), буян билиг [хоршоо] (аз завшаан, оюун билиг) - Тэнсэлгүй буян билгийн хүчин ихт Тэмүжин нэрт эр богд төрж... Банзрагчийн төгсгөлийн шүлэг., буян жаргал [хоршоо] (сайны үр, аз жаргал) - Буурал насны буян жаргал нэмэгдэж хүүгийнхээ өргөмжийг үзэх нь гэж айл хотныхондоо зарлажээ. С.Эрдэнэ. Хонгорзул., буян заяа [хоршоо] (сайны ерөөл, аз завшаан) - Үнэхээр тийм ерөөл хувь, буян заяа үгүй. В.Инжаннаши. Хөх судар., буян ерөөл [хоршоо] (сайны хувь ерөөл) - Урьдын сайн буян ерөөлөөр бид Богд гэгээний шавь боол болж... Б.Ринчен. Үүрийн туяа., буян мөргөл [хоршоо] (өглөг барьц өгөн залбирал үйлдэх нь) - Буян мөргөлөө хийгээд буцаж явав. Монгол ардын үлгэр., буян ном [хоршоо] (өргөл барьц өргөн ном гүрэм унших нь) - Тонилоогүй сүнс явдаг газар тарни урьж, буян ном хийж яваа бололтой. Б.Ринчен. Үүрийн туяа., буян өглөг ~ өглөг буян [хоршоо] (буян санаж өргөх зүйл) - Буян өглөгийг тархаасан хад газар нутагт хар модон хаалгат. Чингис хааны их өчиг., буян хишиг [хоршоо] (аз хишиг, аливаа сайныг ирүүлэх хувь хүчин) - Тан шиг буян хишиг төгөлдөр, эрдэм чадалтай хүн дээдэст гавьяа мэдүүлбэл бэйс, гүн зэрэг хүртэх нь алга урвуулахын төдий хэрэг бус уу. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир., буян цог [хоршоо] (сайны ерөөл, хийморь) - Цаглашгүй буян цогийг өгөн соёрхогч цаст уулын эзэн нөхөр болсон. Шүлэгч Лувсандондовын бүтээл., буян эрдэм [хоршоо] (сайны үр, эрдэм номын хишиг) - Нэгээхэн хүмүүний тарьж үлдээсэн буян эрдмийн хишиг үлдвэр болой. В.Инжаннаши. Хөх судар., даатгал буян [хоршоо] (сайн санаагаар хариуцан даах үйл), нүгэл буян [хоршоо] (сайн болоод муу үйлдэл), өлзий буян [хоршоо] (сайны учрал тохиол, үр дагавар), буян нь ирэхэд бух нь тугаллана [зүйр цэцэн үг] (хувь ерөөл тохиовол бүтмээргүй санагдсан хэрэг ч амархан биелнэ гэсэн санаа);
3. [шилжсэн] Өвөг дээдсийн өмчлүүлж үлдээсэн эд хөрөнгө: аавын буян (а. Аавын үлдээсэн өмч хөрөнгө; б. Аавын хишиг), буяны түшмэл [хуучирсан] (сайдуудад хишиг тархаах, ихсийн хөвгүүдийг шагнах түшмэл).

--oOo--