2024-05-18 06:54:41http://mongoltoli.mn/
1. Аливаа юмыг гартаа атгах, хөтлөх: мөнгө барих (мөнгийг эрхлэн мэдэж зарцуулах), туг барих (туг хийсгэн явах, тугийн ишээс барин явах), түр барих (юмыг түр эзэмшин хэрэглэх), ус барих (ус авах), үзэг барих (юм бичих), уурга барих (адуу хариулах) - Уурга барьсан адуучин уртын дуу аялаад... “Цог” сэтгүүл., *ам барих (а. Амыг таглаж дуугүй болгох; б. Дууны бичлэгтэй амны хөдөлгөөнөө нийлүүлж дуулах, дуулсан дүр эсгэх; в. Орчуулгын кинонд тухайн дүрийн амны хөдөлгөөнд тохируулан дуу оруулах; г. [түүх] Аян замын явдал даахаа больсон хөгшин настандаа бяцхан хүүхдээр аманд нь сүүл үмхүүлэн эцсийн замд нь үдэх, хээр орхих), *ам барих ачтай (насан өндөр болоод үхэхийн цагт сүүл үмхүүлж амаа бариулан нүд аних ач хүүтэй гэсэн санаа), *ихийн шийр барих (ихэмсэг зан гаргах), *хүний гараар могой барих (бусдыг урдаа барих), *ёдроо барих (тартагтаа тултал ядуурах), *модоо барих (ядуурах, хоосрох), *нэр барих (сайн хүний нэрээр ажлаа бүтээх), *сүүл барих (а. Аливаа юмнаас үлдэж хоцрох; б. Уралдаан тэмцээнд хожигдох, сүүлийн байранд орох), *элэг барих (бусдыг басамжлан дээрэлхэх) - За ядарсан намайг захын амьтан элэг барих гэнэ шүү дээ. Ж.Пүрэв. Гурван зангилаа., *барьсан тавьснаа мэдэхгүй болох (самгардан сандарч яах учраа олохгүй болох);
2. Амьтныг гартаа оруулах, хүлэх: алдуул малыг барих (алдуул малыг олж авах), гүү барих (зуны эхэн сард айраг хийхээр унага уяж, гүүгээ саах) - Ахынх гүүгээ барив. “Цог” сэтгүүл., морь барих (а. Морийг унах, эдлэхээр барин авах; б. Уралдааны морийг барианы газар ирэхэд барин авч пайз олгох), улаа барих (албадан улаа хэрэглэх), унаа барих (а. Морь, тэмээ зэрэг унах малыг барин авах; б. Машин олж суух, хүргүүлэх), барих талах [хоршоо] (хүч хэрэглэн барих, устгах);
3. Асаах: гал барих (гал асаах), дэн барих (дэн асаах), зул барих (зул асаах), хүж барих (а. Хүж асаах; б. [хуучирсан] Хүж асаан тэнгэрт мөргөн ёсолж журмын ах дүү бололцох ёс хийх);
4. Баривчлах, эрхэндээ оруулах: барьж авах (баривчлах) - Хүчү Хөхөчү хоёр Хасарыг барихаар одов. Монголын нууц товчоо., барьж идэх (а. Ноцож амийг нь таслан идэх; б. [шилжсэн] Сүрхий уурсан нэхэж шаардан давшлах, аашилж загнах, байж суухын аргагүй болгох) - Эд нар чинь барьж идчих гээд зүгээр суулгахгүй юм. Л.Түдэв. Нүүдэл суудал., хэл барих (а. Хоёр хүний хооронд хэл мэдээ залгуулж холбоо барих; б. Дайсны талаас хүн олзлон авах);
5. Байгуулах, цогцлох, хийж бүтээх: гэр барих (а. Гэр босгон байгуулах; б. Өрх хөрөнгө тусгаарлах; в. Даалуу зэрэг зарим тоглоомоор тоглоход хэн ахлах модтой нь дарж өөрийн болгох), хашаа барих (юмыг мод болон бусад зүйлээр хүрээлэн хаших), барилга барих (барилга бүтээн цогцлоох) - Хаваржаандаа байшин барих гэж ярилцдаг болжээ. С.Удвал. Та бид уулзана;
6. Идээ хийх: талх барих (талх хийх), тогоо барих (хоол хийх);
7. Тоглох, дуулах: ая барих (дуулах), хөгжим барих (хөгжим тоглох, хөгжимдөх) - Хуур хөгжим барих нь илүү зохих бий. А.Толстой. Мөнгөн ноён;
8. Аливаа ажил үйл хийх: алба барих (алба татвар төлөх), зүү утас барих (юм оёх), такси барих (такси хөлслөх), хүүр барих (хүүрийг хувцаслах, авслах, хөдөөлүүлэх ажилд гар биеэр оролцох);
9. Өгөх, өргөх, бэлэглэх: барьц барих (а. Өргөл барьц өгөх; б. Барьцанд хүрэх), тугалтай үнээ барих (тугалтай үнээ өгөх) - Сономдорж гуайд энэ тэрлэгээ өргөе. Тэгээд нэг тугалтай үнээ барих уу... Ц.Дамдинсүрэн. Түүвэр зохиол., бэлэг барих (бэлэг өгөх);
10. Шагнах, урамшуулах: жуух бичиг барих (жуух бичиг өргөх);
11. Дээжлэн хүртээх: дээж барих (идээ ундааны зүйлийг хүндэтгэвэл зохих хүнд түрүүлэн өгөх), цай идээ барих (идээ ундаагаар дайлах), хадаг барих (сүсэг бишрэл, баяр талархал, хүндэтгэлээ илэрхийлж хадаг гардуулах, уул овоо бурхан шүтээндээ өргөн барих) - Нэг ембүү цагаан мөнгө соном хадагтай барив. Б.Ринчен. Үүрийн туяа., зоог барих (идээ ундааны зүйлийг хүндэтгэвэл зохих хүнд өгөх), дугараа барих (а. Найр цэнгэлд айраг архийг нийтэд дэс дараагаар өгөх; б. Ая дуу өргөх);
12. Удирдах, жолоодох: жолоо барих (жолоодох, удирдах), машин барих (машин жолоодох), эрх барих (толгойлох, удирдах) - Монголын бүрэн эрх барих элчин болжээ. Г.Пүрэв нар. Д.Сүхбаатарын үйл амьдралтай холбогдох баримтат материалын эмхэтгэл;
13. Болгоомжлон хязгаарлах: биеэ барих (а. Ямар нэг үйл ажилд болгоомжлох; б. Хичээх, тэсэх, тэвчих - Дугар биеэ барих гэж бодовч чадалгүй уйлсаар сууна. Н.Банзрагч. Зам), сэтгэлээ барих (а. Сэтгэл санааны хүнд байдлыг тэсвэрлэн давах; б. Уурласан, баярласан, гунигласан зэргээс болж догдлох сэтгэлээ тогтоох), амаа барих (а. Өнгөрсөн хойно нь гэмших, халаглах; б. Хамаагүй ярихгүй байх);
14. Илж засах, эвлүүлэх: бэртэнгэ барих (бэртсэн гэмтсэнийг илж засах) - Бариач хүн бэртэнгийг барьж эдгээнэ. “Цог” сэтгүүл., судас барих (а. Судасны цохилтоор нь оношлох; б. [шилжсэн] Эв аяыг нь тааруулах) - Сураагүй байж судас барих. Ж.Дашдорж. Монгол цэцэн үгийн далай., толгой барих (толгой барилан эмчлэх), эм барих (бусдын тусын тулд эм найруулж түгээх), эх барих (хүүхдийг төрөхөд нь боож авах), яс барих (хүнийг оршуулахад анх гар хүрэх, шарилыг хүндэлж, ёсоор оршуулах);
15. Хүчээр авах: бариа барих (а. Бусдаас авах өр төлбөрийн оронд эд юмыг барьцаалан авах; б. Зээлдүүлсэн мөнгийг буцааж өгтөл эд хөрөнгийг данж болгон барьж байх), барьцаа барих (зээл өгөхдөө оронд нь данж болгож юм авах);
16. Тогтоох, буй болгох, холбоо барих: анд барих (сайн нөхөр бололцох), мэдээ барих (бусдад хэл мэдээ хүргэх), харилцаа барих (хоёр хүн юмны хооронд харилцан шижим болж ажиллах) - Дивизийн штабтай харилцаа барих хэрэгтэй. Ч.Лхамсүрэн. Хурандаа;
17. Дагуу явах, дагах: голын хөвөө барих (голын хөвөө дагах), уулын хяр барих (уул хярлан явах);
18. Бачуудах, явцуудах: гутал барих (гутал багадах), хувцас барих (хувцас багадах, хувцас бариудах);
19. Үйлт нэр, нөхцөл үйлийн зарим төлөвтэй хамтран тухайн үйлийн байдлыг заана: суух барих (суух) - Суух барих нь тун сонин. Яриа., хэлэх барих (хэлэх), явах барих (явах) - Явах барих нь удаан юм. Яриа., нар барих (нар хиртэх), сар барих (сар хиртэх), түрээ барих (бусдаар бамбай түшиг хийж хэтрэх), ул барих (урьд өнгөрсөн ажлыг жишээ болгож ажиллах), улаа барих [хуучирсан] (ард иргэдийн уналга хөсгийг албадан хэрэглэх), урдаа барих (хамгийн сайнд тооцох), хөөр барих (хийсэн ажилдаа сагсуурч ид бах болгох), хээл барих (малын хээл авах), барин тавин (баримттай үнэмшихүйц, бэлэн зэлэн) - Би үнэмшээгүй л дээ, гэсэн ч цаадах чинь барин тавин хэлээд байхаар нь эргэлзэх юм. Н.Банзрагч. Зам., барин тавин худал хэлэх (улаан цайм худал хэлэх).