Хэвлэх


2024-05-10 04:11:01http://mongoltoli.mn/

ХУТГА

Нэг талдаа иртэй, ардаа бариултай огтлох, зүсэх багаж зэвсэг: хутга гаргах (а. Хүнийг хутгалахаар сүрдүүлэх - Гэнэт ханцуйнаас хутга гаргаж Юндэнг дүрэх байдалтай очоод... Д.Нацагдорж. Учиртай гурван толгой; б. Юм идэхээр хутгаа хуйнаас нь гаргаж ирэх - Удсан ч үгүй тогоотой хоол бэлэн болж, нэхэгчид хутгаа гарган идэхээр зэхэв. С.Лочин. Газрын дуун), хутга өвөрлөх (хорлох, хөнөөхийг санаархах), хутга сугалах (хутгыг хуйнаас нь гаргаж хүнийг сүрдүүлэх), хутгаар огтлох (хутгаар хэрчих, зүсэх) - Өмнө тавьсан хонины тарган махнаас хурц хутгаар нимгэн огтолж үмхэв. Ж.Пүрэв. Гурван зангилаа., хутгаар чичих (хутгалахыг завдах) - Зүрхэнд минь хутгаар чичсэнд, муужран унатлаа тэр алуурчинтай таныг хамгаалан ноцолдож байлаа. Б.Ринчен. Гүнж., хутган жад (хутга хэлбэртэй жад), хутган сөд (шувууны хамгийн урт өд), хутганы ааг (хутганы ир, иш хоёрын уулзвар уг), хутганы боом (хутганы ирийн бариулд шаасан уг), хутганы ир (хутганы огтлох хэсэг), *хутганы ир дээр (үйл явдлын хааш болох магадгүй, хэрхэхийг хэлэхэд бэрх эгзэгтэй байгаа үе) - Амь нас нь хутганы ирэн дээр байсан тул тариа тарьсан хүн нэг ч үгүй. Ж.Дамдин. Үймээний жил., хутганы иш (хутганы бариул) - Ноёны авдар дээр алтан тоногтой хэт хутга тавиастай байв, хутганы ишинд арван хоёр жил сийлж суулгажээ. С.Удвал. Их хувь заяа., хутганы ишийн толт (хутганы ишийн арын тав), хутганы мөр (хутганы ар, ирийн эсрэг зузаан тал), хутганы үзүүр (а. Хутганы шовх тал; б. Хүнээс хутга хэрэглэхээр авч, түүнд хутганы хамтаар эргүүлж өгөх хувь), хутганы ховил (хутганы хажуугийн суваг), хутганы хуй (хутганы гэр), ангийн хутга (ан агнахад хэрэглэх хутга) - Бүснээс нь том хуйтай ангийн хутга, хар ширэн гэртэй ганц нүдний дуран унжиж харагдав. Ж.Дамдин. Миний монгол., мөнгөн хутга (мөнгөөр тоноглосон хутга) - Луу хээтэй хул торгон дээл, одончуу юүдэн, давхар сарьстай наамал гутал өмсөж, дарьганга хийцийн мөнгөн хутга зүүсэн байлаа. С.Эрдэнэ. Малын хөлийн тоос., сахлын хутга (сахал хусах хутга) - Шаахай, шүхэр, сахлын хутга, хүзүүндээ зүүдэг загалмай сахиус, ер хүний санаа оноонд оромгүй юм мартацгаадаг байжээ. Б.Ринчен. Өмнө этгээдэд зорчсон тэмдэглэл., чинжаал хутга (хоёр талдаа иртэй нэг зүйл хутга) - Хуйнаас нарийн чинжаал хутга сугалж, оонын ууцнаас хэд нимгэн огтолж авав. Б.Ян. Чингис хаан., чичлүүр хутга (чинжаал хутга) - Орон дороос хайрцаг сав авч онгойлговол, дотор нь жижиг гар буу, цэргийн ёслолын чичлүүр хутга байх ажээ. С.Эрдэнэ. Хонгорзул., хутга жад [хоршоо] (юмыг огтлох, хатгах зэвсэг) - Хутга жад хоёр нэвт шувт сүлбэв. Ч.Лхамсүрэн. Мамий Жукей хоёр., хэт хутга [хоршоо] (гал ноцоож асаах хэрэгсэл болон юм огтлох ирт зэвсэг) - Монгол хүн хэт хутгаа ар талдаа хавчуулдаг нь ан агнах, мах идэх, мод зорох ажил ахуйд хэрэгтэй гэж үздэг. С.Удвал. Их хувь заяа., хутга мэс [хоршоо] (ирт зэвсгийн зүйл), хутга сэлэм [хоршоо] (юм огтлох болон байлдаанд хэрэглэх ирт зэвсэг) - Нүүр нүдгүй өшигчиж, хутга сэлэм гаргаж буу дуугаргалгүй хороожээ. С.Удвал. Их хувь заяа., хутга сэрээ [хоршоо] (юмыг огтолж зүсэх болон өлгөж хатгах хэрэглэл), хутга шөвөг [хоршоо] (юмыг огтлох, хатгах, цоолох зэвсэг хэрэгсэл) - Хутга шөвөг бүх зэвсгийг нь хурааж авав. С.Удвал. Их хувь заяа., хутга юлд [хоршоо] (хутга мэс), *хоолой дээр хутга тавих (а. Алахаар заналхийлэх; б. Яаж ч болохгүй хүнд байдалд орох), *үхрийн сүүлэн дээр хутга (хэрэг явдал дуусах үед бүтэлгүйтэх), *хутга тавилгүй мах идэж, хундага тавилгүй архи уух (ихэд найрлан цэнгэх), хутга хурц ч ишээ даадаггүй, лам сайн ч өөрийгөө аргалдаггүй [зүйр цэцэн үг] (загасчны морь усгүй гэсэнтэй адил утгатай), хутгаан билүүдсэн хүн мах иднэ, хэлээн билүүдсэн хүн ял иднэ [зүйр цэцэн үг] (худал хэлсэн хүн ял зэм хүртдэг гэсэн санаа).

--oOo--