Хэвлэх


2024-05-19 08:12:20http://mongoltoli.mn/

ХӨГШИН

Хүн, амьтан, ургамлын он удаж насжин муудсаныг нь: хөгшин хүн (настай хүн) - Энэ маань элдэв шалдав зан аашгүй, айл амьтанд унд цайтай, хөгшин эх хэдэн дүү нарт минь халамжтай нь миний аз гэж бодно. С.Удвал. Их хувь заяа., хөгшин хөвөө [хоршоо] (насжиж ядарсан) - Намрын хүйтэн бороонд хөгшин хөвөө ингэ, турь муутай ботгыг дааруулахгүй байхын тул нуруунд нь тохош татах, нэмнэх шаардлагатай. Ж.Самбуу. Мал маллагааны арга туршлага., хөгшин зөнөг [хоршоо] (өтөлж хөгширсний улмаас санаа сэтгэл, үг яриагаа сайтар мэдэхгүй болсон байдал), хөгшин залуу [хоршоо] (хүн, амьтан ургамлын ургаж төлжиж буй бага үе болоод он удаж насжин муудсан үе) - Эдүгээ энэ хүүхнийг тэргүүлж алт мөнгө, эрдэнэ сувд ба адуу малыг авч Бет улсад угтан дагаваас манай нэгэн улсын хөгшин залуу хэмхрэн үхэх зовлонгоос гэтэлж болно. В.Инжаннаши. Хөх судар., өвгөд хөгшид [хоршоо] (өндөр настан, өвөг дээдэс), өтгөс хөгшид [хоршоо] (өтөлж хөгширсөн хүмүүс), *хөгшин хонины насгүй болох (өтлөх, хөгшрөх) - Одоо ч олон жил ингэж явж чадахгүй байх аа, нас сүүдэр жар гарлаа. Хөгшин хонины насгүй боллоо гээд (Дэнзэн) урамгүйхэн дуугүй болов. Д.Мягмар. Үер., *хөгшин чоно (туйлын хашир, туршлагатай хүн) - “Ийм хүн нэг эргэвэл эргэсэн шиг эргэнэ. Тэр үед нь олоод авбал зуун Бадарчаар солихгүй олз” гэж хамба Эрдэнийн тухай бодож явсан бол, “хөгшин чоно минь баярлах болоогүй, ардын засаг байсан цагт чи хол тэлчилж чадахгүй” гэж Эрдэнэ хамбын тухай бодож явлаа. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир., *хөгшин тэмээ хэвтэж байгаа юм шиг (болхи байдалтай) - Дүүгийн минь эхнэр шаазан дүүрэн хүйтэн цай хийж надад өгөхөд би дор нь залгилаад, хоосон аягаа буцааж өгөөд зөөлөн сандал дээр хөгшин тэмээ хэвтэж байгаа юм шиг лаглайтал суув. Ч.Лодойдамба. Манай сургуулийнхан., хөгшин азарга жороо сурах [зүйр цэцэн үг] (хөгширсөн хойноо залуумсаг зан байдал гаргах гэсэн санаа), хөгшин чавганц гэрийн ягшуур, хөгшин нохой хотны ягшуур, хасаг тэрэг замын ягшуур [зүйр цэцэн үг] (ад болсон, хөшүүр болсон юм гэсэн санаа), хөгшин тэмээ хэвтэж байгаа юм шиг [зүйр цэцэн үг] (эв хавгүй, болхи байдалтай гэсэн санаа), хөгшин тэмээ говийн бог, хөгшин хүүхэн гэрийн хог [зүйр цэцэн үг] (хөгшин хүүхэнд нөхөр олдохгүй гэсэн санаа), хөгшид хүүхэд суун жаргадаг, залуу хүн яван жаргадаг [зүйр цэцэн үг] (хүн залуу насандаа л газар үзэж, хүнтэй танилцаж, эрдэм сурах хэрэгтэй гэсэн санаа), хүүхэд уйлахаараа айлгадаг, хөгшид үхэхээрээ айлгадаг [зүйр цэцэн үг] (чаддаг зүйлээрээ бусдыг хясах, айлгах гэсэн санаа).

--oOo--