Хэвлэх


2024-04-25 02:21:47http://mongoltoli.mn/

ХАЯА

Юмны зах, хөвөө, хязгаар: гэрийн хаяа (гэрийн хана, туурганы ёроол тал), модны хаяа (модны зах), тэнгэрийн хаяа (тэнгэр газар хоёрын буюу их ус тэнгэр хоёрын нүдэнд харагдах хязгаар), хотын хаяа газар (хотын зах), уулын хаяа (уулын тулах ёроол), гэрийн хаяа буулгах (гэрийн сөхсөн хаяаг доош болгох), хаяа дэрлэн буух (зэрэгцэн буух), хаяа манах (гэрийн хаяаг шороогоор дарах), хаяа сөхөх (гэрийн туурганы хормойг дээш нь шуух), хаяаны цондог (гэрийн хаяа сөхөж салхи оруулах зориулалт бүхий ац тэвхтэй мод), хаяа дагах (а. Гэрийн ёроолыг дагах; б. [шилжсэн] Бусдын ивээлд багтаж амьдрах), хаяа нийлүүлэх (айл буух), хаяа хатгаж суух (нэг дор зэрэгцэн амьдрах), хаяанд байх (айл зэргэлдээ, дэргэд, маш ойрхон), морь гэрийн хаяанд байна (морь ойр байна), хаяа бараа [хоршоо] (хараа бараа, ойролцоо, хавьцаа) - Хангайн чинээ хар бор азарганы хаяа бараанд үгүй зугтаад байдаг. Торгууд, захчин ардын тууль үлгэр., хаяа хаялга [хоршоо] (халамж ханилгаа); *хаяагаа манах (хаширлах, хожмоо бодох, урьдаас болгоомжлон сэргийлэх) - Түүнийг хаширлах нэрийдлээр хаяагаа манаж бай гэсэн хэрэг биш гэж Ганбал хэлэв. З.Сандагаа. Эр бор харцага., *хаяагаа хадрах (а. Ойр тойрныхоо хүмүүст хор хүргэх - Ид чадлаа гайхуулсан Халхын сайн эрс сонсож бай! … Хаяагаа хадрахгүй, хавьтсанаа авахгүй. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир; б. Айл саахалтаасаа хулгай хийх - Хахууль өгдөг, харцаа тонодог, хаяагаа хадардаг бүтэлгүй хүн байна. Сайн хашрааж хошуу нутгаар зар тараа гэлээ. С.Удвал. Их хувь заяа), *хаяанд буух (а. Ойрхон айл буух; б. [шилжсэн] Цаг хугацаа ойртох, хариугүй дөхөх) - Алба амь өвлийн тухай бодож эхэлдэг намрын дунд сар хаяанд буужээ. Д.Найманжин. Оломгүй далай., *хаяанд ирэх (хаяанд буух) *хаяа дэрлүүлэх (а. Гэрийг нь ойрхон тулгаж бариулах - Тэр мэт олон зүйлийг ярьсаар хоёр өвгөн ... хаяаг нь дэрлүүлэн барьсан том жижиг хоёр гэрийн гадаа хүрч мориноос буужээ. Ц.Уламбаяр. Хүний чанар; б. Хотолж буух, ойролцоо байлгах - Дэжид их дуугарч, олон муусайн хар овоохой хаяа дэрлүүлж нүүх суухад яршиг болов гэж эрээ зэмлэж, аймшигтай их цухалдаж ам хамхих чөлөөгүй явигнана. Ц.Дамдинсүрэн. Гологдсон хүүхэн), *хаяа дэрлэх (а. Гэрээ тулгаж барих, ойрхон барих - Энэ өргөөний зүүн талд зуугаад алхам зайтай газар, аргийн чинээ гурван хар овоохой хаяа дэрлэн навсайлдана. Б.Нямаа. Арандалынхан; б. Хотолж буух - Энд чинь чухам гуйлгачин айлууд л хаяа хаяагаа дэрлээд хадралцаж байвал таарах газар байна гэж их л ярвалзан хариулав. С.Дашдэндэв. Үүрийн цолмон), хаяа түших (айл байж ач тусыг нь хүртэх) - Ням өвгөн эхнэр охины хамт Итгэлтийн хаяа түшин хонийг нь хариулна. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир., өвөл хаяанд ирэх (өвөл удахгүй ирэх, өвөл хэзээ мөдгүй ирэх), шинэ жил хаяанд ирэх (шинэ жил ойртох, шинэ жил удахгүй болох).

--oOo--