2024-05-21 11:20:34http://mongoltoli.mn/
1. Нүдээр үзэх: харах эрхтэн (нүд), алмайран харах (гайхсандаа дуугарч чадахгүй харах), аягүй харах (муухай харах), бараа харах (а. Юмны бараа үзэх, үзэгдэх; б. [шилжсэн] Мөр харах), буруу харах (а. Цааш харах; б. Эндүүрч таних; в. Зөв зүйтэй биш зан байдал гаргах; г. Нүүрээ бууруулах; д. [цээр] Үхэх), буурь харах (а. Нутаг харах; б. Үлдэх, хоцрох), жишүү харах (а. Өөр тийш харах; б. [шилжсэн] Нүүр өгөхгүй байх), занаатай харах (үзэн ядах, хорсон харах), зөрүү харах (а. Нүүрээ буруулан зайлуулж харах; б. Буруу ташаа харах; в. [шилжсэн] Урвах, сэтгэл буруулах) - Дагдан зөрүү харж одов. Д.Маам. Газар шороо., зүүн нүдээр харах (а. Зүүн талын нүдээрээ харах; б. [шилжсэн] Хорсох, занах), муухай харах ~ аягүй харах (дургүйцсэн таагүй байдлаар хялайн ширвэж харах), нутаг харах (а. Оршин суух орон байр барих, байгуулах газар эрэх; б. Нутаг буцах, гэртээ харих), нүдээр харах (бодит байдлыг нүдээр үзэх), нэвт шувт харах (а. Сайн ажиж шинжих; б. Янз байдлыг ихэд сонирхон нүд салгалгүй харах; в. [шилжсэн] Хийсэн хэргийг нь, хэлэх үгийг нь хэлүүлэлтгүй мэдэж байх), ойрыг харах (а. Ойроос үзэх; б. [шилжсэн] Өнөө маргаашийг бодох) - Өнгөрсөн түүхээ бодож саналгүй ойрыг харж суух болжээ. “Ардын эрх” сонин., олж харах (эрсний эцэст тохиолдон харах), өнгө харах (а. Ямар өнгөтэйг нь мэдэхийг хичээх; б. Хүнийг царай зүсээр нь ялгах), өөд харах (а. Ямар нэгэн осол эндэл байгааг нь ажиглан харах; б. Хүний сул талыг ашиглахаар тандах), өөдөө харах (а. Дээшээ харах; б. [шилжсэн] Эрхэм дээдэст хандах) - Төр засаг өөдөө харах нь жирийн хүмүүсийн хэрэг. “Ардын эрх” сонин., өсгөдөг шилээр харах (томруулж харах), сөрөм харах (а. Нэг нүдээр харах; б. [шилжсэн] Басамжлах, тоомсорлохгүй байх, эс ойшоох), уруугаа харах (а. Доошоо хандсан байх; б. Эд юм буруу талаараа харсан байх), ханатал харах (хүслээ гүйцтэл харах), хоёр нүдээрээ харах (чухам юу болсныг сайн мэдэх), холыг харах (а. Алс холын юм үзэх; б. [шилжсэн] Алс хэтийг бодож болгоомжлох) - Энэ бүгдээс үзэхэд хичээнгүй сайд холыг харсан бодол сэтгэлтэй хүн байжээ. “Зууны мэдээ” сонин., хулгайгаар харах (сэм харах, өөрийгөө мэдэгдэлгүй далдуур харах), шилийг нь харах (а. Хүсээгүй хүнийг арайхийж явуулах; б. Хэрэг явдал дуусах), шил шилээ харах (ар араасаа харах), ширтэн харах (удаанаар харах), ширүүнээр харах (ихэд догшин янзтай, ихэд хатуурхсан янзтай харах), хайх мөргүй, харах бараагүй (ор сураггүй алга болох), харах үзэх [хоршоо] (хараанд өртөх), *ам харах (хүний юу хэлэхийг хүлээн суух) - Гагцхүү зун тракторын засвар хийхэд шинэдээд ч юм уу, өөрөө дэвтэй юм эс хийх атал хүний ам харж, өдөржин зогссоор ихэд наршаад бас сая цэвдэгшинд гарснаас хойш тракторын кабинд жигнэгдэн уулын сэвхтэй бор нүүр нь бүр харлажээ. С.Бадраа. Хоёрын сэтгэл., *гар харах (хахууль авч байж хэргийг нь гүйцэлдүүлэх гэх), *далим харах (а. Ташрамыг бодох; б. Өө сэв гаргахыг хүлээх) - Яаж орох вэ гэж далим харан суув. “Зууны мэдээ” сонин., *духаараа харах (а. Толгойгоо тонгойлгон нүдний дээд хэсгээр харах; б. [шилжсэн] Уурлах янз үзүүлэх, аягүй байдал гаргах) - Дуугаа хурааж, духаараа харсны учир юу вэ гэж асуулаа. З.Баттулга. Уяхан замбуутив., *хүний гар харах (бусдын эрхшээлд автагдан, эрхгүй дагах болох),*нааш харах (тус дэм болох, санаа тавих), *цааш харах (үхэх) - Түүний чинь дараа Өлзийт чи бид хоёрыг их сэжиглэсэн гэдэг. Тэр ашгүй эрлэгийн авралаар цааш харсан юм. П.Хорлоо. Говийн хүү., *морь харах (мөр харах) - Цэрэг цамцныхаа захны товчийг тайлж, морь харахаар гарсан Цэндийн хажуугаар гэр рүүгээ гэлдрэхдээ сэтгэлийн их хөдөлгөөнд автсан байв. Д.Гармаа. Цагаан булаг., *мөр харах (бие засах), *өөд нар харах (өөдлөх, дэвжих), *нүүр харах (тал тохой татаж ялгавартай үзэх, дээр дор ялгаварлан үзэх), *тал харах ~ нүүр тал харах (танил дотнынхоо хүнийг илүүчлэн үзэх, дээр доор, сайн муугаар ялгаварлан үзэх), *тогоо харах (айлд ямар ч эрх мэдэлгүй амьдрах) - Баяны тогоо харсан барлаг зарц явахсан. Б.Жамд. Сэтгэлийн нууц., *дээгүүр харах (ихэмсэг зан гаргах), *хялайн харах (гадуурхах, муугаар хандах) - Хадам ээж хялайн харах нь аймшигтай. С.Пүрэв. Эргүүлэг., *нүдээ ширгэтэл харах (ихэд харуулдан хүлээх), *нүүр харах (а. Уулзах; б. [шилжсэн] Танилаар тал тохой татах), *зоосны нүхээр харах (бүхнийг ашиг хонжоо, мөнгөөр цэгнэх) - Би эднийг нэмүүхэн мөнгө олно гэж шунаад л ингэж сайхан зан гаргаж байна даа гэж бодсон юм. Тэгсэн чинь биш ээ. Эд юм бүхнийг зоосны нүхээр харж сураагүй нь гайхалтай. Л.Ванган. Түмний нэг., *илүү харж билүү долоох (бусдын өөрөөсөө давуутайд атаархан янз бүрийн юм ярьж явах), амыг нь харахаар, ажлыг нь хар [зүйр цэцэн үг] (хэлснээр нь биш хийснээр нь дүгнэх гэсэн санаа), алсыг харвал аминд тустай, холыг бодвол хожим тустай [зүйр цэцэн үг] (өнөө маргаашийг бодвол хол явахгүй, алсыг харж нэгийг бодож байх гэх мэт санаа), харж суухаар мэрж хороо [зүйр цэцэн үг] (зүгээр суухаар зүлгэж суу гэдэгтэй адил утгатай), тэнэг хүн тогоо харна, мэргэн хүн гал харна [зүйр цэцэн үг] (хүнийг үйл хөдлөлөөр нь мэдэх гэсэн санаа), өөрийн толгой дээрх өлөн бугыг харахгүй, хүний толгой дээрх өлөн өвсийг шоолох [зүйр цэцэн үг] (өөрийгөө мэдэхгүй бусдыг шүүмжлэх муухай гэсэн санаа), ханилснаа шинж, харснаа лавла [зүйр цэцэн үг] (юмыг ажиглан шинжиж ойлгож авч бай гэсэн санаа);
2. Олж мэдэх: алдаагаа харах (алдаагаа олж мэдэх), өө сэв харах (бусдын гэм дутагдлыг олж өөлөх);
3. Горьдох, найдах, түших: *хүний царай харах (бусдын эрхшээлд эрхгүй орж автагдах, бусдыг царайчлах) - Эс бөгөөс Би дахиад ямар хүний царай хардаг бол? Надтай үүнээс долоон дор бас нэг айхавтар амьтан учирвал яадаг билээ хэмээн бодож байж ч болох юм. Ж.Пүрэв. Мянган захидал., *хүний гар харах (хүнээс юм горьдох), *хүний ам харах (бусдын аяыг дагах);
4. Гүйлгэн унших: гүйлгэн харах (тогтуун бус хурдан уншаад өнгөрөх), сонин харах (сонин өнгөц уншаад өнгөрөх);
5. Хүн, амьтныг асрах, тэжээх: амиа харах (а. Өөртөө санаа тавих; б. [шилжсэн] Хол хөндий байх, зожиг нийцгүй байх), мал харах (а. Мал тэжээх, мал маллах; б. Мал эрэх), хүүхэд харах (хүүхэд асарч хүмүүжүүлэх), эцэг эхээ харах (эцэг эхээ тэтгэх, асрах), харах асрах [хоршоо] (харгалзан тэтгэх);
6. Гэр орон, бараа саваа сахих, сахин суух: гэр бараа харах (гэрээ сахих);
7. Асрах, тэтгэх: харж хандах (халамж анхаарал тавих);
8. Бэлэнчлэх: хүний гар хараад суух (бусдын дэмийг эрэлхийлэх, залхуурах, бэлэнчлэх), биеийн амар харах (ажлын хүндээс няцах, амар хялбар ажил эрэлхийлэх);
9. Өөрийн ашиг тусыг хичээх: аян тал харах (ташрам далимыг бодох), ашиг тус харах (өөрийн ашиг сонирхолд нийцүүлэх гэх);
10. Харгалзан үзэх: сэтгэл харах (хүний бодол санааг харгалзан үзэх);
11. Эрхгүй дагах: төөргөө харах (хувь заяагаа дагах, хувь тавиландаа захирагдах);
12. Хандах, зүглэх, чиглэх: хойш харах (эд юм хойд зүг рүү хандсан байх), цонх гудамж руу харах (цонх гудамж руу чиглэсэн байх).