Амьтан, ургамал, чулуулагт байх усанд үл уусах нүнжигт бодис: тос авах (саалийн тос хураах), дэлгэрэнгүй...тос болох (юманд тос хүрэх), тос хайлах (а. Царцуу тос гэсэх, хайлах; б. [шилжсэн] Өрөм шаргааж шар тос авах; в. [шилжсэн] Өрөм шаргааснаас үлдсэн цөвийг гурил, чихэр зэрэгтэй хольж идээ хийх), тос шаргаах (өрөм, өөх зэргээс тосыг нь ялгаж авах), тос даах (аливаа зүйлийн арьс, гадаргыг тос нэвчиж харагдах), тос холих (өрөм, гурил нийлүүлэн багсарч нэг зүйл цагаан идээ хийх), тос царцах (тос өтгөрөх, хатуурах); тосны булчирхай (тос ялгаруулж арьс үсэнд тос дутагдахаас хамгаалдаг хүн, амьтны арьсны булчирхай), тосны ургамал (тос үйлдвэрлэх зорилгоор тарьдаг найрлагадаа тос ихтэй ургамал); тосон бариа (тос түрхэж бариа засал хийх эмчилгээний арга), тосон эм (тос адил царцуу түрхлэг эм), тосон будаг (тостой хоршсон будаг), тосон билүү (алмаз, өөхөн чулуу зэргийг нунтаглан зуурч хатууруулсан зүйл, тос түрхэж юм билүүднэ), тосон өнгө (сэтгэл дурнаа зохистой, аятайхан сайхан өнгө), тосон туулга (туулгахад хэрэглэх тосон эм), тосон жилбэн (намрын улиралд тарган морийг зүдрээж хөлөргөсний дараа амраахгүйгээр хүйтэн усаар услах, шүүдэр бууж байгаа үеэр хөлс нь хатаагүй морины эмээлийг авах, халуун нартай өдөр эмээлийг гэнэт авах зэргээс үүсдэг өвчин), тосон засал (лааны тосыг хайлуулан эмчлэх арга); дэлийн тос (дэл хэмээх ургамлын үрийн тос), дэнгийн тос (дэн асаах тос) - Удалгүй дэнгийн тос дуусав бололтой. Д.Мягмар. Уянгын туужууд., загасны тос (загаснаас гаргаж авах тос), лааны тос (лааны хайлмал тос), маалингын тос (маалинга хэмээх ургамлын үрийн тос), машины тос (машин техникт хэрэглэх тусгай тос), наранцэцгийн тос (наранцэцэг хэмээх ургамлын үрийн тос), нүүрийн тос (нүүрийн арьсыг гоёмсог байлгахад зориулж тусгайлан боловсруулсан гоо сайхны тос), олсны тос (олсны ургамлын үрийн тос), өөхөн тос (амьтны гаралтай тос), самрын тос (самарнаас гаргаж авсан тос), сарлагийн тос (сарлагийн сүүнээс гаргаж авсан тос), үрийн тос (самар, шид мэтээс авсан тос), өмхий тос (газрын тос, шингэн шатахуун), түүхий тос (малын сүүнээс авч хураасан өрөм), цагаан тос (а. Малын сүүний өрөмнөөс шар тосыг нь ялгаж аваад ээзгий зэрэг хольж амталсан нэгэн зүйл идээ; б. Хурааж цуглуулсан өрөм) - Нярав лам ширдэг дэвсүүлж цагаан тос зөөлөн ааруул тавиулаад их л тухлан сууна. С.Дашдэндэв. Улаан наран., шар тос (сүүний өрмийг хайлуулахад гарах шар өнгөтэй тос) - Галын дэргэд сайхан шар тос, задийн үнэр ханхлуулна. Б.Ринчен. Гүнж., тос өөх ~ өөх тос [хоршоо] (амьтны гаралтай усанд үл уусах нүнжигт бодис) - Тос өөхөөр мялаан суунам. Гал тахих ёсон; Дотоод хормой нь тос өөх гэж, дороос нь дугтарч шидээсийг нь авлаа. Д.Пүрэвдорж. Нар тойрсон зам., сүү тос [хоршoo] (малын сүү болон түүнээс гарган авах тос), сүү тосны завод (сүү авч, тос боловсруулах жижиг үйлдвэр), *гал дээр тос нэмэх (юмыг улам лавшруулах, нэрмэх, даамжруулах) - Муу охиныг минь баян Бойдоогийнхоо галын шилээвэр, тогооны бариул болгох гэж чиний донжгонон гүйдэг ч ёстой зангууны үлгэр дээ гэж Дашдамба Ханд авгайн ноцоосон гал дээр тос нэмлээ. Ж.Пүрэв. Аянга., *шар тос шиг (сэтгэлд таатай гоё сайхан үг) - Баяр наадам ч дөхөж байна, хот руу ганц нэг эр хонь ачаад орвол хэдэн төгрөг илүүтэй дээр нь өгчих арга байхгүй биз гэхэд чухам шар тос шиг үг хэлнэ гэж бодоогүй хүргэн нь үгийг нь шүүрэн авав. Д.Найманжин. Оломгүй далай., *тосон хошуутай (сайн амтай, өөдрөг үзэлтэй), *тос дотроосоо өтөх (сайн нэрийг дуулсаар зэврэх), торго өмсөвч сүүдэр нь хар, тос уувч баас нь өмхий [зүйр цэцэн үг] (хүний муу санааг юугаар ч халхлах аргагүй гэсэн санаа), тос идээд мах гарахгүй, торго өмсөөд өнгө орохгүй [зүйр цэцэн үг] (царай муутай, хэтэрхий туранхай гэсэн санаа), тос шиг санааг нь царцааж, сүү шиг сэтгэлийг нь ээдүүлэх [зүйр цэцэн үг] (бусдыг гомдоох, итгэлийг нь эвдэх, хуншгүй зан гаргах гэсэн санаа), тосны хариу өөх, тугалын хариу бяруу [зүйр цэцэн үг] (ачийг ачаар хариулах, ачийг умартахгүй байх гэсэн санаа), тосон харгай [ургамал] (хөнгөн бөгөөд бат, шилмүүс нь цөгүүрсний адил болоод өргөн урт, цэцэг маш сайхан нэг зүйл мод; шар харгай), тосон харгана [ургамал] (дурсны өнгө цагаавтар, мах судал нарийн нягт нэг зүйл харгана, сумны зэвийн иш, тэшүүр сумны бонхгор хийнэ), тосон хялгаст мод [ургамал] (наргилтай адил, хөвөөгөөрөө өргөс бүхий өдлөг нийлмэл навчтай, улбар шар цэцэгтэй халуун дулаан бүсийн мөнх ногоон тураг мод, жимсийг нь шахаж тос гаргаж авна), тосон шарилж [ургамал] (шулуун иштэй, шоролжин баг цэцэгтэй олон наст өвслөг ургамал), тосон тоором [ургамал] (чагталсан навчтай, тал бөмбөг шиг баг цэцэгтэй, цэцэг нь эмэнд ордог олон наст өвслөг ургамал, үхэр шүлс), тосон цай [ургамал] (цувран ургадаг зууван навчтай, цагаан цэцэгтэй, харавтар хүрэн үр бүхий хонгорцогт жимс суудаг, үрээр нь тос шахдаг мөнх ногоон бут мод);
2. Амт шимт нь санаанд нийцсэн буюу давс нь таарсан байдал:
тос хийсэн амттай хоол (амт шимт, тос өөх нь таарсан хоол).
- тос авах - саалийн тос хураах
- тос болох - юманд тос хүрэх
- тос хайлах - а. Царцуу тос гэсэх, хайлах; б. [шилжсэн] Өрөм шаргааж шар тос авах; в. [шилжсэн] Өрөм шаргааснаас үлдсэн цөвийг гурил, чихэр зэрэгтэй хольж идээ хийх
- тос шаргаах - өрөм, өөх зэргээс тосыг нь ялгаж авах
- тос даах - аливаа зүйлийн арьс, гадаргыг тос нэвчиж харагдах
- тос холих - өрөм, гурил нийлүүлэн багсарч нэг зүйл цагаан идээ хийх
- тос царцах - тос өтгөрөх, хатуурах
- тосны булчирхай - тос ялгаруулж арьс үсэнд тос дутагдахаас хамгаалдаг хүн, амьтны арьсны булчирхай
- тосны ургамал - тос үйлдвэрлэх зорилгоор тарьдаг найрлагадаа тос ихтэй ургамал
- тосон бариа - тос түрхэж бариа засал хийх эмчилгээний арга
... үргэлжлүүлэн харах ...- тосон эм - тос адил царцуу түрхлэг эм
- тосон будаг - тостой хоршсон будаг
- тосон билүү - алмаз, өөхөн чулуу зэргийг нунтаглан зуурч хатууруулсан зүйл, тос түрхэж юм билүүднэ
- тосон өнгө - сэтгэл дурнаа зохистой, аятайхан сайхан өнгө
- тосон туулга - туулгахад хэрэглэх тосон эм
- тосон жилбэн - намрын улиралд тарган морийг зүдрээж хөлөргөсний дараа амраахгүйгээр хүйтэн усаар услах, шүүдэр бууж байгаа үеэр хөлс нь хатаагүй морины эмээлийг авах, халуун нартай өдөр эмээлийг гэнэт авах зэргээс үүсдэг өвчин
- тосон засал - лааны тосыг хайлуулан эмчлэх арга
- дэлийн тос - дэл хэмээх ургамлын үрийн тос
- дэнгийн тос - дэн асаах тос
- загасны тос - загаснаас гаргаж авах тос
- лааны тос - лааны хайлмал тос
- маалингын тос - маалингын үрээс гаргаж авдаг тос
- машины тос - машин техникт хэрэглэх тусгай тос
- наранцэцгийн тос - наранцэцэг хэмээх ургамлын үрийн тос
- нүүрийн тос - нүүрийн арьсыг гоёмсог байлгахад зориулж тусгайлан боловсруулсан гоо сайхны тос
- олсны тос - олсны ургамлын үрийн тос
- өөхөн тос - амьтны гаралтай тос
- самрын тос - самарнаас гаргаж авсан тос
- сарлагийн тос - сарлагийн сүүнээс гаргаж авсан тос
- үрийн тос - самар, шид мэтээс авсан тос
- өмхий тос - газрын тос, шингэн шатахуун
- түүхий тос - малын сүүнээс авч хураасан өрөм
- цагаан тос - а. Малын сүүний өрөмнөөс шар тосыг нь ялгаж аваад ээзгий зэрэг хольж амталсан нэгэн зүйл идээ; б. Хурааж цуглуулсан өрөм
- шар тос - сүүний өрмийг хайлуулахад гарах шар өнгөтэй тос
- тос өөх өөх тос - амьтны гаралтай усанд үл уусах нүнжигт бодис
- сүү тос - малын сүү болон түүнээс гарган авах тос
- сүү тосны завод - сүү авч, тос боловсруулах жижиг үйлдвэр
- гал дээр тос нэмэх - юмыг улам лавшруулах, нэрмэх, даамжруулах
- шар тос шиг - сэтгэлд таатай гоё сайхан үг
- тосон хошуутай - сайн амтай, өөдрөг үзэлтэй
- тос дотроосоо өтөх - сайн нэрийг дуулсаар зэврэх
- торго өмсөвч сүүдэр нь хар тос уувч баас нь өмхий - хүний муу санааг юугаар ч халхлах аргагүй гэсэн санаа
- тос идээд мах гарахгүй торго өмсөөд өнгө орохгүй - царай муутай, хэтэрхий туранхай гэсэн санаа
- тос шиг санааг нь царцааж сүү шиг сэтгэлийг нь ээдүүлэх - бусдыг гомдоох, итгэлийг нь эвдэх, хуншгүй зан гаргах гэсэн санаа
- тосны хариу өөх тугалын хариу бяруу - ачийг ачаар хариулах, ачийг умартахгүй байх гэсэн санаа
- тосон харгай - хөнгөн бөгөөд бат, шилмүүс нь цөгүүрсний адил болоод өргөн урт, цэцэг маш сайхан нэг зүйл мод шар харгай
- тосон харгана - дурсны өнгө цагаавтар, мах судал нарийн нягт нэг зүйл харгана, сумны зэвийн иш, тэшүүр сумны бонхгор хийнэ
- тосон хялгаст мод - наргилтай адил, хөвөөгөөрөө өргөс бүхий өдлөг нийлмэл навчтай, улбар шар цэцэгтэй халуун дулаан бүсийн мөнх ногоон тураг мод, жимсийг нь шахаж тос гаргаж авна
- тосон шарилж - шулуун иштэй, шоролжин баг цэцэгтэй олон наст өвслөг ургамал
- тосон тоором - чагталсан навчтай, тал бөмбөг шиг баг цэцэгтэй, цэцэг нь эмэнд ордог олон наст өвслөг ургамал, үхэр шүлс
- тосон цай - цувран ургадаг зууван навчтай, цагаан цэцэгтэй, харавтар хүрэн үр бүхий хонгорцогт жимс суудаг, үрээр нь тос шахдаг мөнх ногоон бут мод
