I
1. Эм хүйсийн эсрэг утга, эр бэлгэ бүхий хүн, амьтан дэлгэрэнгүй...- Эр хүний жолоо урт гэж манай өвгөд дээдсийн үг мэргэн ажээ. Б.Ринчен. Өмнө этгээдэд зорчсон тэмдэглэл;
2. Насанд хүрсэн эрэгтэй хүн:
эрийн цээнд хүрэх (нас бие, эр чадал гүйцэх) -
дэлгэрэнгүй...Эрийн цээнд хүрсэн ч эцгийн сургаалыг марталгүй явах сайхан. Ш.Цогт. Од., эрийн гурван наадам (монгол үндэстний уламжлалт бөх барилдах, морь уралдах, сур харвах гурван зүйл тэмцээн), эрийн ганц (цор ганц), *сайн эр (а. Хүний мөс чанараар сайн хүн; б. [хуучирсан] Ард түмний эрх чөлөө сайн сайхны төлөө, баяд ноёдын эсрэг боссон хүн - Үүрийн цагаан гэгээ тусахыг, морин дээрээс харсан хүн, сайн эр болдог юм гэдэг. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир; в. [яриа] Хулгайч);
3. Эхнэр авсан эрэгтэй хүн:
эр нөхөр (гэрлэсэн эрэгтэй хүн)
дэлгэрэнгүй...- Должин эр нөхөрт гарч, эм хүний зол жаргал эдэлсэн юмсанжээ. Б.Бааст. Алтайн хөх дөнөн., эр эм [хоршоо] (а. Эр эм бэлгэ бүхий хүн, амьтан; б. Эхнэр нөхөр хоёр), эр эм болох (гэр бүл болох) - Өвгөн залуу бүгдээрээ, эр эмгүй ирж, эсгий гэртээ цуглав. Ц.Дамдинсүрэн. Түүвэр зохиол;
4. Агталсан мал:
эр сувай [хоршоо] (агталсан болон боосохгүй жил өнжсөн мал амьтан)
дэлгэрэнгүй...- Алсын бэлчээрт эр, сувай тэмээг, ойрын бэлчээрт ботго торомтой ингийг, тус тус бэлчээж хариулна. Ж.Самбуу. Мал маллагааны арга туршлага;
5. [шилжсэн] Чадал тэнхээ:
эртэй хүн (чадал тэнхээ сайтай хүн) -
дэлгэрэнгүй... Загал бугын давуугаар нь наагаад хийсэн, эртэй болгоны шөрмөсөөр ороогоод хийсэн нум юмаа. Халх ардын тууль., эр муутай (а. Зориггүй, аймхай хулчгар; б. Чадал тэнхээ муутай), эр сайтай (а. Зоригтой; б. Чадал тэнхээ сайтай), эр чадал [хоршоо] (хүний зориг чадал тэнхээ, хатуужил) - Тэдэнд хэдийгээр засаг, шорон, банз байвч, над эр чадал байгаа болохоор үзэлцье гэж бодсон. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир., эр бяр [хоршоо] (а. Хүч тэнхээ; б. Ааг омог) - Гэлээдай мэргэн хайртай сайн ах минь хоёулаа дайсантай эр бяраа үзэлцье. Халх ардын тууль., эр зориг [хоршоо] (ямар нэг юмыг ялж дийлэх тэсвэр хатуужил) - Тэр нэг шөнө эр зориг гарган дайсны толгой дээгүүр жигүүртэн адил дүүлэн гарсан хасгийн зоригт хүү Махатбай юм. Т.Рэнцэн. Шинэ даваа., эр бар [хоршоо] (а. Үлэмж давуу хүч чадал; б. Дээрэлхүү зан) - Би дандаа юунд муу Гончигтоо эр бар зан гаргаж байлаа даа. Ж.Пүрэв. Гурван зангилаа., эр байт [хуучирсан] (нэг алд; эрвэй), эр ноос (хонь, тэмээ зэрэг малын их биеийн ноос) - Одоо бид тэмээний эр ноос авч эхэлж байна. Б.Бааст. Алтайн хөх дөнөн., эр хар алхам (морины тэмүүлэн түргэлхийлж хурдавчлан алхах явдал), эр саримсаг (нэг хумс саримс), эр дэгээ (барилдахад учраа бөхийн хөлийн дотроос хөлөөрөө гохдон авч гадагш дарах мэх), эр шилбэ (эм шилбэний дотор оруулж торгодог товчтой шилбэ), эр цүү (цүгцүүрэг), эр туурцаг (зөвхөн дохиур болон тоосовчоос бүрдсэн цэцгийн нэг хэсэг), *эр үхэр сааж элгэн тарах бүрэх (бүтэшгүй зүйл мөрөөдөх), эр сайтай эм төлөв, эзэн сайтай морь номхон [зүйр цэцэн үг] (хүнийг ханилж яваа хань, эдэлж хэрэглэж яваа зүйлээр нь таньж болно гэсэн санаа), эр нэг эндүүрдэг, эрэг нэг нурдаг [зүйр цэцэн үг] (ямар ч хүн алдаа гаргадаг гэсэн санаа), эр өсөж, эсгий сунах [зүйр цэцэн үг] (эр хүнийг бага гэж басах хэрэггүй гэсэн санаа), эр хүн арван гурван мэхтэй, эд бөс ар өвөр талтай [зүйр цэцэн үг] (эр хүн аргаа олдог гэсэн санаа), эр хүн зовохдоо ухаан ордог, эрдэнэ элэхдээ өнгө ордог [зүйр цэцэн үг] (хүн зовох тусам ухааждаг гэсэн санаа), эр хүн олзонд, эрвээхий зулд [зүйр цэцэн үг] (олзонд хэтэрхий их шунах хэрэггүй гэсэн санаа), эр хүнд эв бий, эсгий малгайд хэв бий [зүйр цэцэн үг] (эр хүн арга ухаан ихтэй гэсэн санаа), эр хүнд эрхий гурав ороох сур олз, эм хүнд ээрүүл ороох ноос олз [зүйр цэцэн үг] (монгол ахуй амьдралд эрэгтэй эмэгтэй хүний эрхэлдэг ажил үйл өөр өөр байдаг гэсэн санаа), эр хүний хээгүй нь сайхан, эхнэр хүний өглөг нь сайхан [зүйр цэцэн үг] (эр хүнд элдэв ааш, зан хэрэггүй гэсэн санаа), эр цагаан [амьтан] (ганц эвэртэй, үхэр шиг сүүлтэй, морьтой төстэй нэгэн зүйл гөрөөс), эр цэцэг [ургамал] (зөвхөн эр туурцаг бүхий ганц бэлгэт цэцэг).
Ижил үг
