I
1. Айл амьтангүй, алс хөдөө газар дэлгэрэнгүй...- Эр хүн гэрт төрөөд эрэлхэг баатраар дайсантай тулалдаж хээр үхэхэд гомдолгүй хэрэг. Б.Ринчен. Гүнж., хээр хонох (а. Эзгүй газар хонох - Би багадаа нэг удаа аавтайгаа хөдөөний айлд очоод буцахдаа төөрч хээр хоносон юм. С.Лочин нар. Галтай залуу нас; б. [шилжсэн] Хэлсэн, хүссэн зүйл хөсөрдөх, бүтэхгүй болох), хээрийн бүс (хээр талын бүс) - Сонгинын төрлийн ургамал бөгөөд хээрийн бүсийн хуурай нуга, хээрийн бэлчээрт элбэг ургана. Ж.Самбуу. Мал маллагааны арга туршлага., хээрийн задгай гал (хөдөө хээрийн ил гал) - Хадан хясааны ёроолд хээрийн задгай галыг тойрч хэдэн хүн суух бөгөөд морьд нь модноос уяатай байна. С.Эрдэнэ. Хонгорзул., хээрийн дүрэм (байлдах, дайтах арга ажиллагаанд хэрэглэх дүрэм), хээрийн их буу (явуул цэргийн хамт авч явах их буу), хээрийн сургууль (цэрэг дарга нарыг дайны арга ажиллагаанд биечлэн сургах нэг төрлийн хичээл) - Сайн дурын морьт отрядынхан бас байн байн цугларч хээрийн сургууль хийсээр байлаа. Д.Мягмар. Уянгын туужууд., хээрийн цай (а. Хөдөө хээр чанасан цай - Хээрийн цай амттай байдаг гэдэг үнэн юм байна гэж Насанхүү хэлэв. Н.Банзрагч. Зам; б. [ургамал] Цэцгийн өнгө улбар шар, иш өндөр, навч хөх бөгөөд нарийн, навчийг жигнэж эгшээн цай буцалгаж ууна), хээрийн шинжилгээний анги (хөдөө орон нутагт жуулчлан явах шинжилгээний анги: хээрийн шинжилгээний ангийн тайлан (хөдөө орон нутагт явсан эрдэм шинжилгээний хэсгийн ажлын тайлан), хээрийн шүүх (дайн тулалдааны үед цэргийн хамт явах шүүх) - Өршөөх тун ч аргагүй гучин зургаан хүнийг хээрийн цэргийн шүүхийн тогтоол ёсоор цаазаар авчээ. Ц.Уламбаяр. Зовлон жаргал., үнээ хээр тугаллах (үнээ бэлчээрт тугаллах) - Эвэр дээрээ тамгатай улаан гунж минь хээр тугалласныг энэ Жамц аваачаад үхэртээ нийлүүлж тамгыг нь арилгасан байна. С.Удвал. Их хувь заяа., эзгүй хээр (хүн амьтангүй хөдөө газар) - Жалгын мухарт нууц уясан мориндоо мордон эзгүй хээр болсон энэ явдлыг хэн мэдэх билээ, мэдээд ч яах вэ дээ хэмээн бодисоор давхин одов. С.Лочин. Газрын дуун., хээр гадаа [хоршоо] (эзгүй газар, хөдөө) - За дүү минь бид чинь хар багаасаа мал дагаж хээр гадаа явж сурсан улс. Х.Нямбуу. Хамгийн эрхэм ёсон., хээр тал [хоршоо] (тэгш уудам газар) - Шинэхэн ногооны үнэр анхилж хээр талыг санагдуулна. М.Чойжил. Андын нутаг алсдахгүй., хээр хөдөө [хоршоо] (эзгүй газар) - Шинэхэн ханилсан хоёр амрагт ингэж хээр хөдөө хамт явах шиг жаргал үгүй юм билээ. С.Эрдэнэ. Өгүүллэгүүд., хээрийн хүнд хээгүй, хэрзгэр ясанд махгүй [зүйр цэцэн үг] (хөдөө хээр яваа хүнд хээнцэрлэж нэрэлхэх зан хэрэггүй гэсэн санаа);
2. Хүний гар дээр бойжоогүй, зэрлэг:
хээрийн алим [ургамал] (хөрөөн шүд бүхий өндгөн хэлбэрт навчтай, цагаан цэцэг бүхий шаравтар
дэлгэрэнгүй...ногоон жимстэй тураг мод, түүний жимс: жимсийг нь иднэ: агалаг алим), хээрийн боохой ~ хээрийн амьтан [цээрлэсэн] (чоно) - Юу! Яана гэнэ ээ хө? “Хээрийн боохой үүцгүй, хэсүүл хүн нутаггүй” гэж дуулсан уу? З.Баттулга. Уяхан замбуутив., хээрийн галуу (тэжээмэл галуунаас бусад бүх галуу) - Хээрийн галуу нисэн үл хүрэх газраас, хүний хүү эрдмийг өвөртөлж ирнэ. Д.Нацагдорж., Алс газар сурахаар одогч., хээрийн гахай (зэрлэг гахай), хээрийн гүйлс [ургамал] (дугаригдуу навчтай, ягаан болон цагаан цэцэгтэй бут мод: жимс нь гашуун болоод исгэлэн амттай, цөмийг нь идэж болно, эмд орно, навчаар нь элдүүрийн түүхий эд хийнэ), хээрийн ногоо [ургамал] (хүний идэж болох зэрлэг ургамал), хээрийн нохой [цээрлэсэн] (чоно), хээрийн оготно [амьтан] (талын бор оготно) - Манай монгол ч гэсэн хээрийн оготно, хулганууд их зуд болохын урд намар хөеө ноохойг асар ихээр хурааж авсан байв. Ж.Дамдин. Миний монгол., хээрийн солонго [амьтан] (махилзсан урт нарийхан биетэй, богинохон хөлтэй, улаан шаргал зүстэй, нүхэнд хоргодож, шавжаар хооллодог үслэг ан), хээрийн үзэм [ургамал] (навч цэцэг цэс үзэмтэй адил нэгэн зүйлийн жимс), хээрийн хиш [ургамал] (өдлөг нийлмэл навчтай, улаан бор цэцэгтэй, буурцагт жимстэй, нэг болон хоёр наст өвслөг ургамал), хээрийн хөгшин [амьтан] (хээр талд орших нэгэн зүйл шонхор шувуу), хээрийн туулайн бөөр [ургамал] (модны хальс барзгар бөгөөд навчиндаа араатай, нэг буурцагт хэд хэдэн цөмөө ургадаг ургамал, амт нь лянхуа цэцгийн үрийн амттай адил), хээрийн жонш (ихэд элбэг тохиолдох нэгэн зүйл чулуулаг, хатуугийн зэрэг 6-6.5, өнгө цагаан, бор, ногоон янз бүр), хээрийн юм (а. Хөсрийн юм; б. [цээр] Чоно), хээрийн гахайгаар тэнгэр тахих, зээрийн сүүлээр онгод тахих [зүйр цэцэн үг] (ёс мэдэхгүй гэсэн санаа).
- хээр хонох - а. Эзгүй газар хонох; б. [шилжсэн] Хэлсэн, хүссэн зүйл хөсөрдөх, бүтэхгүй болох
- хээрийн бүс - хээр талын бүс
- хээрийн задгай гал - хөдөө хээрийн ил гал
- хээрийн дүрэм - байлдах, дайтах арга ажиллагаанд хэрэглэх дүрэм
- хээрийн их буу - явуул цэргийн хамт авч явах их буу
- хээрийн сургууль - цэрэг дарга нарыг дайны арга ажиллагаанд биечлэн сургах нэг төрлийн хичээл
- хээрийн цай - а. Хөдөө хээр чанасан цай - Хээрийн цай амттай байдаг гэдэг үнэн юм байна гэж Насанхүү хэлэв. Н.Банзрагч. Зам; б. ургамал Цэцгийн өнгө улбар шар, иш өндөр, навч хөх бөгөөд нарийн, навчийг жигнэж эгшээн цай буцалгаж ууна
- хээрийн шинжилгээний анги - хөдөө орон нутагт жуулчлан явах шинжилгээний анги хээрийн шинжилгээний ангийн тайлан хөдөө орон нутагт явсан эрдэм шинжилгээний хэсгийн ажлын тайлан
- хээрийн шүүх - дайн тулалдааны үед цэргийн хамт явах шүүх
- үнээ хээр тугаллах - үнээ бэлчээрт тугаллах
... үргэлжлүүлэн харах ...- эзгүй хээр - хүн амьтангүй хөдөө газар
- хээр гадаа - эзгүй газар, хөдөө
- хээр тал - тэгш уудам газар
- хээр хөдөө - эзгүй газар
- хээрийн хүнд хээгүй хэрзгэр ясанд махгүй - хөдөө хээр яваа хүнд хээнцэрлэж нэрэлхэх зан хэрэггүй гэсэн санаа
- хээрийн алим - хөрөөн шүд бүхий өндгөн хэлбэрт навчтай, цагаан цэцэг бүхий шаравтар ногоон жимстэй тураг мод, түүний жимс жимсийг нь иднэ агалаг алим
- хээрийн боохой хээрийн амьтан - чоно
- хээрийн галуу - тэжээмэл галуунаас бусад бүх галуу
- хээрийн гахай - зэрлэг гахай
- хээрийн гүйлс - дугарагдуу навчтай, ягаан болон цагаан цэцэгтэй бут мод жимс нь гашуун болоод исгэлэн амттай, цөмийг нь идэж болно, эмд орно, навчаар нь элдүүрийн түүхий эд хийнэ
- хээрийн ногоо - хүний идэж болох зэрлэг ургамал
- хээрийн нохой - чоно
- хээрийн оготно - талын бор оготно
- хээрийн солонго - махилзсан урт нарийхан биетэй, богинохон хөлтэй, улаан шаргал зүстэй, нүхэнд хоргодож, шавжаар хооллодог үслэг ан
- хээрийн үзэм - навч цэцэг цэс үзэмтэй адил нэгэн зүйлийн жимс
- хээрийн хиш - өдлөг нийлмэл навчтай, улаан бор цэцэгтэй, буурцагт жимстэй, нэг болон хоёр наст өвслөг ургамал
- хээрийн хөгшин - хээр талд орших нэгэн зүйл шонхор шувуу
- хээрийн туулайн бөөр - модны хальс барзгар бөгөөд навчиндаа араатай, нэг буурцагт хэд хэдэн цөмөө ургадаг ургамал, амт нь лянхуа цэцгийн үрийн амттай адил
- хээрийн жонш - ихэд элбэг тохиолдох нэгэн зүйл чулуулаг, хатуугийн зэрэг 6-6.5, өнгө цагаан, бор, ногоон янз бүр
- хээрийн юм - а. Хөсрийн юм; б. [цээр] Чоно
- хээрийн гахайгаар тэнгэр тахих зээрийн сүүлээр онгод тахих - ёс мэдэхгүй гэсэн санаа
Ижил үг
