2024-11-22 01:59:19http://mongoltoli.mn/
1. Зорилготойгоор ажиглаж шинжиж харах - Уулан дээр гарвал хэсэг цагаантнууд бөөгнөрөн байгааг үзэв. “Цог” сэтгүүл., зэрэгцүүлэн үзэх (харьцуулах, ялгааг нь харах), кино үзэх (кино театрт юм уу зурагтаар кино үзэх), мууг нь үзэх (бусдын янзыг нь үзэж зовоох), нүдээрээ үзэх (өөрөө дэргэд нь байж харах), үзэн ядах (үзэж чадахаа болих, дургүй болох) - Аяа эд бол гуйлгачин хүний хүүхэд шүү гэж үзэн ядах байдлаар хэлэв. Д.Намдаг. Цаг төрийн үймээн., үзэх харах [хоршоо] (а. Нүдээр харах; б. [шилжсэн] Тэтгэх, хайхрах, асрамжлах), *үзэх нүд сонсох чих болох (туслах, гар хөл болох) - Чи миний “Үзэх нүд сонсох чих” болж надад туслан баруун түмнийг сайхан захир! Ш.Нацагдорж Мандхай цэцэн хатан., *эвэртэй туулай үзсэн мэт (цочин гайхах, эгдүүцэх), *үзвэл үнс, харвал хальс (үзэж болохгүй), *нүдний цагаанаар үзэх (үл тоомсорлох, жигших), *нүүр үзэх (а. Уулзах - Нүүр үзэн магтвал зусаргүй сайн, нүд далд муутгавал атгаг үгүй сайн. Д.Равжаа. Зохиолын түүвэр; б. Цаг хугацааг туулан өнгөрөөх - Хоёр төрийн нүүр үзэж насан залуудаа хал үзэж, халуун чулуу долоосон ажигч нүдтэй өвгөчүүд өсөх үеийн сайханд атаархаж, төрж байгаа хүүхэд, ургаж байгаа зулзаган модыг харахдаа сэтгэл нь хөдөлнө. Л.Чойжилсүрэн. Өвсний шүүдэр), *ондоо үзэх (дорд үзэж алагчлах), *солгой нүдээр үзэх (бусдыг дорд үзэх, алагчилж үзэх), *ад үзэх (шоовдорлох, гадуурхах) - Бух Гомбо үгийг авахгүй уурлаж, -Та нар яагаад миний хэдэн бухыг дандаа ад үзэж байдаг юм бэ? Бух чинь мал биш юм уу? гэж хөшүүн үг хэлээд гараад явчихжээ. Ц.Дамдинсүрэн. Бух Гомбо., *утааг нь үзэх (айл гэр болгох, гэрлүүлэх), *илүү үзэх (өөрөөсөө давуутайд атаархах) - Ойрын хэдэн өдөр Нансалмаа хүүхэн Базарыг шохоорхож, тэдэнтэй маргахаа больсон. Илүү үзэж хялайж ч хардаггүй болсон. О.Бямбажав. Саруул зам., *нэг нүдээр үзэхгүй (үзэн ядах, дургүй болох) - Баян Дондовын хүү Базар өдөр шөнөгүй давхивч Цэцгээ Базарыг нэг нүдээр үзэхгүй, чам шиг баян тарган эрх танхил хүнд над шиг нь тээр болно гэнэ. Д.Наваансүрэн. Минжийн хангай., үзвэл өшөө төрж, харвал хараал хүрмээр [зүйр цэцэн үг] (а. Дургүй болох, үзэн ядах; б. Хүний дургүй хүрмээр зүйл, хүнд харуулахад хэцүү зүйл);
2. Сурах, унших: ном үзэх (а. Ном унших; б. Бичиг эрдэмд суралцах - Гэртээ ном бичиг үзэж байгаад эрдэм сурч болох юм. Ц.Дамдинсүрэн. Багш шавь хоёр., хэл үзэх (гадаад хэл сурах), сэтгүүл үзэх (сэтгүүл уншиж, танилцах), үзсэнээс үзээгүй нь их, дуулснаас дуулаагүй нь их [зүйр цэцэн үг] (эрдмийг сурч барахгүй гэсэн санаа);
3. Байцаан шинжлэх: халуун үзэх (халуурсан эсэхийг шалгах), эмч үзэх (эмч өвчтөнийг шинжлэх) - Докторт очиход дотоод гадаад эрхтэн бүгдийг үзэв. Д.Нацагдорж. Түүвэр зохиол;
4. Биеэрээ эдлэх, туулах, өнгөрүүлэх: бэрхийг үзэх (зовлон туулах), жаргал үзэх (жаргал эдлэх, жаргах), элдвийг үзэх (амьдралд янз бүрийн юм үзэж, туулж өнгөрүүлэх);
5. Асарч энэрэх, туслах: үзэх харах хүнгүй (харж хандах хүнгүй, тусалж дэмжих хүнгүй);
6. Турших, сорих - Дуугаргаж үзэх юмсан гэж санамсаргүйхэн хэлчихсэн билээ. Б.Өлзийсүрэн. Замын хүзүү., амсаж үзэх (а. Амтыг нь үзэх; б. [шилжсэн] Туулах, гэтлэх), амтыг нь үзэх (амтлах), туршиж үзэх (янз байдал, хандлагыг туршин мэдэх), хүчээ үзэх (а. Хүч чадлаа хэмжиж үзэх, хэр хэмжээгээ мэдэх; б. Юм хийх), *нэгийгээ үзэх (хэн нь хэнийгээ дийлэхээ үзэх, тэмцэлдэх) - Мандах их замдаа Мөнхбатынхаар дайрч, нарийн учрыг сонсоод уур хилэн нь бадран Санжаатай нэгийгээ үзэх гэж бодсон ч янаг хүүхнээ өрөвдөн түүнийгээ тайтгаруулах санаатай ирсэн нь энэ. Н.Банзрагч. Өгсүүр зам., *нэгийгээ үзэж нэхий дээлээ уралцах (хамаг хүчээ гарган тэмцэх) - Иймд мань эр тэр дунд ганцаараа, ёстой л нэгийгээ үзэлцэн нимгэн арьсаа уралцах цаг иржээ. Д.Намдаг. Хөгшин чоно ульсан нь., янзыг нь үзэх (турших, сорих), *нэгийгээ үзэж нэхий дээлээ тайлах (хэрэг явдлын эцсийг үзэх), *үзэж тарж үсэрч наалдах (дийлдэхгүй гэж байдгаараа зүтгэх, хамаг хүчээрээ тэмцэлдэх) - Арай та нар биднийг орхихгүй юм байгаа биз дээ. Юу ч гэсэн үзэж тарж үсэрч наалдана даа. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир;
7. Бодох, бодлого агуулах, тооцох: буруу гэж үзэх (бурууд тооцох, буруутай гэж бодох), дорд үзэх (муу хэмээн тооцох), нөгөө талаас нь авч үзэх (нөгөө талаас нь харах, өөрөөр бодох), чухалд үзэх (чухал хэмээн тооцох);
8. Мэрийх, чармайх: хичээж үзэх (мэрийх, чармайх), хянаж үзэх (дахин нягтлах);
9. Хашир болох: их юм үзэх (элдвийг харж дуулах), үхэхээс бусдыг үзэх (а. Их юм үзэж нүд тайлах; б. Хашир болох); *алаг үзэх (хүнийг үзэл бодол, байр суурь, гарал үүслээр нь ялгаварлах), *юм үзэж нүд тайлах (олон газраар явах; хол ойр явж туршлага суух) - Үгүй та нар минь гаднын хүний дэргэд битгий ингэж юм үзэж нүд тайлаагүйгээ мэдэгдээрэй. Д.Намдаг. Цаг төрийн үйүймээн.,
10. [хуучирсан] Мэргэ төлгө тавих: төлгө үзэх (хүний төөрөг тавиланг урьдчилан харах; мэргэлэх), дал тавьж үзэх (дал шатааж мэргэлэх).