2024-07-29 06:04:40http://mongoltoli.mn/
1. Үгтээх, чангаах - Хаалгыг нь татах гэснээ больж хэд уртаар хашхираад чагнатал нэлээд хол хүний дуу дахин бүдэг сонсогдов. Ч.Алагсай. Алтайн зам., гадагш нь татах (гадна тийш нь чангаах, зулгаах), гэдрэг татах (ар тийш нь чангаах), морины ам татах (морины ам чангаан зогсоох), нум татах (нум хөвчлөн чангаах), өрх татах (өрхийг гэдрэг нь сөхөх) - Үүр гэгээрэхийн үесээр тогтсон зангаар босоод өрхөө татаж тулгандаа гал ноцоов. Ш.Нацагдорж. Мандхай цэцэн хатан., хойш нь татах (юмыг ар тийш чангаах), эсгий татах (зулсан эсгийгээ хуйлан чирч боловсруулах) - Дөрөв дөрвөн мориор гурван зэрэг эсгий татах бөгөөд нэгэнд нь Хонгор гурван залуугийн хамт явна. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир., суга татах (огцом татах, мулт татах), татах түлхэх [хоршоо] (а. Юмыг хүчлэн нааш цааш болгох; б. [шилжсэн] Урваж шарвах, зангаа хувиргах, бусдыг гадуурхах), татах чангаах [хоршоо] (а. Юмыг үгтээн нааш болгох; б. [шилжсэн] Хүнийг элдвээр туршин оролдох, эргүүлэх); *солби татах (хүйтэн харцаар ширвэн харах), *сэтгэлээ татах (хүсээгүй боловч санаж мөрөөдөж байсан зүйл, хайрлаж дурласан хүнээ өөрийн эрхгүй орхих) - Хорлоо түүний байдлыг мэддэг хэр нь сэтгэлээ татаж авч чадсангүй. Д.Батбаяр. Цахилж яваа гөрөөс., *аавын хаалга татах (шоронд орох), татавч тасрахгүй, матавч хугарахгүй [зүйр] (маш бөх бат гэсэн санаа);
2. Даруулж бэхлэх, хүлэх: ачаа татах (уяа татлагаар ачааг даруулан бэхлэх, чангалах), олом татах (олом чангалах, бэхлэх) - Би эндээс явах боллоо гэнгүүт морио эмээллэж олмоо татав. З.Баттулга. Уяхан замбуутив;
3. Олс, дээс зэргийг хэцлэх, тэлж бэхлэх: дээс татах (а. Дээс тэлж бэхлэх; б. [шилжсэн] Хөл хорих), зэл татах (морь мал уях зориулалтаар дээс сур зэргийг газарт сунган татаж хоёр үзүүрийг нь бэхлэх), олс татах (олс сунган бэхлэх), утас татах (утас тэлж бэхлэх), хэц татах (юм өлгөх, хатаах зорилгоор олс юм уу дээсийг тэлж хоёр үзүүрт бэхлэх);
4. Мөч эрхтэн тэнийхгүй болох, татганан хөдлөх, шазвалзах - Малын биед магни дутагдвал булчингийн хэвийн ажиллагаа өөрчлөгдөж татах, мэдрэлийн ажиллагаа сулрах, эцэж турах, өвчин эмгэгт амархан нэрвэгдэх зэрэг шинж тэмдэг илэрнэ. Ж.Самбуу. Мал маллагааны арга туршлага., нүд татах (нүдний зовхи байн байн татганан хөдлөх), хэл татах (хэлж ярьж чадахгүй болох), цорой татах (хэвлээр өвдөх), шөрмөс татах (булчин хүчтэй агших), *өрцөө татах (ихэд харамлах), *гар татах (харамлах, нарийлах) - Дагва надаас дордохгүй зальтай золиг болохоор жаал үс ноос авчраад намайг шулах гэх байх даа. Гэвч худ ураг бололцох гэж байж арай ч гар татаад байхгүй биз гэж Сүрэн бодов. Н.Банзрагч. Зам., *шил нь татах (гөжих, зөрүүдлэх) - Ванчиг: -Санга ч зайлуул бүтэлгүй мөртөө цагаан сэтгэлтэй, хүний үгээр шүү. Жансран: -Тэгээд нэг шил нь татчихвал бас ч дэггүй дээ. Ч.Ойдов. Миний баясгалан., *элэг татах (хамаатан саднаа зөнгөөрөө мэдрэх), *салаа татах (морь мал ихэд таргалах);
5. Суваг, татаал малтах: суваг татах (суваг хийх, суваг ухах), шуудуу татах (шуудуу хийх, шуудуу ухах) - Ганцхан шуудуу татах гэж мөн ч их түвэг удаж байна шүү. Л.Түдэв. Нүүдэл;
6. Мах ногоо зэргийг маш жижигхэн хэрчих, хяргах, огтлох: мах татах (а. Махыг жижиглэн хэрчих; б. [шилжсэн] Мал таргалж жин нэмэгдэх), ногоо татах (ногоо жижиглэн хэрчих);
7. Дээл хувцсаа сэлбэх, зарим хэсгийг нь шинэчлэн засах; гуталд ул татах (гутал уллах), дээлэнд өнгө татах (дээлийг гадартай болгох), уурганд үзүүр татах (уурга хуйвтай болгох);
8. Агаар хий мэтийг уушгинд оруулах, сорох; амьсгал татах (а. Амьсгал авах; б. [шилжсэн] Үхэх), тамхи татах (тамхины утааг сорон уушгиндаа оруулан хамраараа гадагшлуулах) - Та буяныг бодож надад татах тамхи, чүдэнз гэрэл гаргах лаа, үзүүртэйхэн гадас авчирч өгөхгүй юу? Г.Дүйнхэржав. Арилшгүй мөр., яндан утаагаа татах (яндан утаагаа сорох);
9. Хурааж авах хумих, эмхлэх, ойртуулах: идэш татах (өвлийн хүнсээ бэлдэж авах), өвс татах (өвс хадаж, бэлдэж авах), түлээ татах (түлээ бэлдэж авах);
10. Хөгжим тоглох, үлээх, дуугаргах: бүрээ татах (бүрээ үлээх), хуур татах (хуур тоглох), хуучир татах (хуучир тоглох), татах бүрээ хөгжим (таван тохой илүү урт модон хонгионд амгай углан үлээх хийцтэй, өнгө цараа тодорхой бус, хийн эгшигтний намын үлээвэр хөгжмийн зэмсэг);
11. Татварлах, дайчлах, хувь ногдуулан тэсгэж авах - Сүхбаатар нараас ажил үйлсээ эхэлж цэрэг эрс цуглуулан, уналга хөсөг, хоол хүнс татах нийлүүлэх их үйл хэргээ хөдөлгөхөд нь тус болжээ. Ж.Дамдин. Үймээний жил., татвар татах (олсон орлогоос нь хувь татан авах), алба татах (алба татвар авах), тээвэрт хөсөг татах (унаа хөсгийг нь дайчлан авах), цэрэгт татах (цэргийн албанд дайчлах) - Энэ учраас Хасбаатар Далай хантай биеэр учирч хэлэлцээ хийн хоёрдахь ээлжийн зуун тавин цэргийг яаралтай татах ажлыг хөөцөлдөж явлаа. Н.Батбаяр. Өндөрт хатгасан туг;
12. Сайн эсвэл муу явдалд оруулах: өөд нь татах (а. Юмыг засаж эмхлэх; б. Сайн замд оруулах, сайжруулах) - Бага боловч байгаа зүйлээ зөнд нь орхисон улс шив дээ. Энэ бүхнийг даруй өөд нь татах хэрэгтэй. С.Эрдэнэ. Хонгорзул., уруу татах (а. Муу зүйл заах, муу хэрэгт түлхэн оруулах, муугаар нөлөөлөх, дордуулах; б. Ямар нэг ажил хэрэгт татан оролцуулах), хэрэгт татах (хэрэгт холбогдуулах), хариуцлагад татах (хариуцлага хүлээлгэх);
13. Аливаа юм сэтгэлд нийцэх, түүнийг өөрийн зүг хандуулах, хань хамсаа болгох; анхаарал татах (ямар нэг зүйл дур сонирхол төрүүлэх) - Тэр хүнд энэхэн үед уншиж буй сониноос нь илүү анхаарал татах гоц зүйл ер үгүй бололтой. Т.Рэнцэн. Шинэ даваа., дур татах (дур сонирхолд нийцэх), нөхөр татах (ямар нэг хэргийг хамт өдүүлж хийхээр хань болгох), сонирхол татах (сонирхол төрүүлэх) - Улам сүр бадруулан ярьж сонирхлыг нь татах гэсэн бага залуу насны ойворгон хөөрүү зан байсан биз. Ж.Дамдин. Үймээний жил., сэтгэл татах (хүний дур сонирхол эрхгүй төрөх), хань татах (хэн нэгнийг хань болгохыг хүсэмжлэх), хүсэл татах (тухайн зүйлд эрмэлзэн тэмүүлэх сэтгэлийг төрүүлэх), олны хайрыг татах (олны хүндэтгэл хүлээх) - Танхим дүүрэн хүмүүс зүрхээ дарж түүний үгийг байн байн алга ташин сонсож байгааг харахад Шолохов их хүндтэй, олны хайрыг татсан зохиолч нь мэдэгдэж байлаа. Ц.Дамдинсүрэн. Түүвэр зохиол., *тал тохой татах (хэн нэгнийг бусдаас онцгойлж үзэх, таньдаг мэддэг хүнээ дотночлон үзэх);
14. Түгэх, тархах, халхлах: манан татах (манан татах, манантай болох), солонго татах (солонго гарах), униар татах (униар тархах) - Суунаглан татах газрын униар сая буцах галууны явдал цогцлон бурагч шинэ үүлэнд цочмог сэтгэл хөдөлнө. Д.Равжаа. Зохиолын эмхэтгэл., хөшиг татах (бөс даавуу зэргээр хийсэн халхавчаар халхлах) - Зүүн талд хар суман модоор хийсэн өргөн исэр ор, өмнүүр нь торгон лавир хөшиг татжээ. Ш.Нацагдорж. Мандхай цэцэн хатан., тоос татах (их тоос дэгдэх), сэрүү татах (сэрүүн болох, сэрүүсэх) - Голын зүгээс сэтгэл сэргэм сэрүү татаж байна. Ш.Нацагдорж. Мандхай цэцэн хатан., туяа татах (туяа гарах, туяарах) - Дорно зүгийн тэнгэрийн хаяанаас улбар туяа татан үүр цайж, алсын бараа тодров. Д.Мягмар. Газар бид хоёр;
15. Багасах, үгүй болгох, жин дарах: татан буулгах (албан газар зэргийг зохих шийдвэрийн дагуу байхгүй болгох), гэдсээ татах (а. Гэдэсний булчингаа чангалах; б. [шилжсэн] Турах), ус татах (үерлэсэн, түрсэн ус бага болох);
16. Шугамдах, зураас гаргах: шугам татах (шугам гаргах), зураас татах (зураас гаргах);
17. Эш баримт дурдах, онцлон хэлэх: жишээ татах (жишээ дурдан хэлэх), эш татах (тухайн ярьж, тайлбарлаж буй зүйлээ улам тодорхой болгохын тулд бодит жишээ татан онцлон хэлэх), *намтар татах (хэлмэгдэн шоглогдсоор муу нэртэй болох);
18. Хэрэг зарга гаргах: хэл ам татах (хэл ам гаргах), *амаа татах (а. Дуугүй болох - Энэ үгийг сонсоод тэр хоёр амаа татжээ. Л.Түдэв. Уулын үер; б. Илүү үг ярихгүй байх - Би иймэрхүү тоглоомд дургүй болохоор Гэндэндоржийг далан задгай үг дэлгэх гээд амаа ангайхаар нь эвгүйцэн харсанд ашгүй амаа татлаа. П.Чойжил. Хагацал үзсэн эрийн бодол);
19. Шавхдах, дэлдэх: ташуураар толгой руу нь татах (ташуураар толгой руу нь шавхуурдах, цохих);
20. Зураг авах: зураг татах (зураг авах);
21. Хямдруулах: үнэ татах (үнэ ханшаа бууруулах);
22. Буй болох, гарах: идээ татах (өвчилсөн шархалсан зүйл идээ бээртэй болох);
23. Бэлтгэх: мод татах (мод бэлтгэж авах) - Ууланд гарч барилгын мод татах залуучуудын бригадад намайг оруулсан байхгүй юу. “Цог” сэтгүүл., өвс татах (өвсөө бэлдэж авах) - Тээр тэнд тогоруу шиг тонголзон тэмээнд тэрэг чарга хөллөн байснаа өвс татахаар өвөлжөөний замаар ганцаар гэлдрэв. Д.Цэдэв. Айргийн амт;
24. [хуучирсан] Татвар эхнэр болгож авах, гэрлэх - Тэр Хабич баатрын эхийн инжинд ирснийг Бодончар татаж бүлгээ. Нэгэн хөвүүн төрөв. Монголын нууц товчоо;
25. Ширэх, оёх - Утас татах бүрдээ учирсан чамайгаа санасан юм. Д.Нацагдорж. Учиртай гурван толгой., гуталд ул татах (гуталд ул оёх).