2024-07-28 11:11:33http://mongoltoli.mn/
1. Тасархай болох, хэсэг бусаг болох, салах - Хэдэн хэсэг тасарсан бөөн бөөн ноос байв. -Үгүй яахаараа ийм болно вэ? гэж Цамба туйлын баргар царайлан харамсаж чанга чанга шогширно. Л.Түдэв. Нүүдэл., гол тасрах (а. Голын ус урсахаа болих; б. Голын ус хэсэг газраа урсгалгүй болох), дээс тасрах (дээс салан унах), олс тасрах (олс салан унах), уяа тасрах (уяа салан унах), *тасарсан мах үсэрсэн цус (а. Үр хүүхэд, ач гуч; б. Уг гарлын холбоотой гэсэн санаа), *гол тасрах (а. Ихэд өлсөх; б. Үхэх), *голомт тасрах (үе залгамжлах хүнгүй болох) - Эсэргүү нар яаж бид хоёрыг хороочхоогүй юм бол. Тэгвэл ч манай голомт бүрмөсөн тасрах байжээ. С.Эрдэнэ. Дөрвийн бодол., тасарснаа залгаж, тамтархайгаа нөхөх [зүйр цэцэн үг] (юм хумаа эмхлэн цэгцэлж өөд татах, арчаатай байх гэсэн санаа);
2. Байнга тогтмол хийдэг зүйлийг үл хийх: харилцаа тасрах (харилцахаа болих, харилцаагаа салгах), хичээл тасрах (хичээл оролгүй орхигдох);
3. Төлөвлөгөө нормтой зүйл үл биелэх: ажил тасрах (ажил үл биелэгдэх, ажил орхигдох), төлөвлөгөө тасрах (төлөвлөгөө үл биелэх);
4. Үргэлж, байнга байдаг зүйл түр байхгүй болох, нийлүүлэх залгуулахыг болих, зогсох - Цай тасраад манайхан мэхээрийн иш, хумбан бор цэцэг гэдэг зэрлэг навч түүж, модны холтос чанаж уувч толгой нь өвдсөн хэвээрээ байдаг сан. М.Чойжил. Андын нутаг алсдахгүй., мах тасрах (а. Мах олдохоо болих, мах олдоц муутай болох; б. Өчүүхэн гэмтлээс болж мах, шөрмөс тасрах), нүүрс тасрах (нүүрс олдохоо болих, нүүрс олдоц муутай болох); гал тасрах (а. Түлээ түлшгүй болох; б. [шилжсэн] Өрх тусгаарлах);
5. Хуваагдах, салах - Өөрийнхөө үйлдсэн гэмт хэргээс мултарчих юм шиг нөхдөөсөө тасарч элий балай гүйсээр яваад хожимджээ. Д.Мягмар. Уянгын туужууд., сүргээс тасрах (сүргээсээ салах), хамт олноосоо тасрах (хамт олноосоо салах), тасарч одох (салан одох), тасран хоцрох (хуваагдан хоцрох, салан хоцрох), *тангараг тасрах (эвлэршгүйгээр муудалцах);
6. Эрчим хүчгүй болох: тог тасрах (тоггүй болох);
7. [шилжсэн] Сураггүй болох, байхгүй болох - Дондов тэр нэгэн шөнө яарч сандран ирснээс хойш сураг ажиг тасарсан нь залуу бүсгүйн сэтгэлийг нэн ч их зовоож байгаа билээ. “Цог” сэтгүүл., бараа тасрах (харагдах бараагүй болох) - Добрушин нөхдийн хамт гол даган явсаар армаг тармаг ургасан бургасанд орж бараа тасарлаа. Ч.Алагсай. Алтайн зам., дуу тасрах (дуугарч байсан дуу чимээ алга болох) - Энэ даруй бишгүүрийн дуу гэнэт тасран анир чимээгүй болох боловч бойпрын сайхан үнэрт утаа аяндаа тархан хүн бүрийн хамарт ханхлах бөгөөд энэ нь Богдыг тэнгэрээс буун ирэх шиг болгоно. Д.Намдаг. Цаг төрийн үймээн., сураг чимээ тасрах (сураггүй болох), хэл тасрах (хэл чимээгүй болох), зам тасрах (зам байхгүй болох), гэгээ тасрах (харанхуй болох, гэрэлгүй болох) - Хонь, ямаа гэр хотны бараагаар илүүтэй идээшилдэг тул цагаан гэгээ тасартал идээшлүүлээд хотлуулна. Ж.Самбуу. Мал маллагааны арга туршлага., тэнхэл тасрах (бие болоод сэтгэлийн чадал тэнхээгүй болох) - Уншиж баралгүй тэнхэл тасарваас дуусаагүй хуудсан дээрээ насан хутаг оршмуу би. Л.Дашням. Нялх ногоо., гарын бэл тасрах (мөнгө төгрөггүй болох) - Нэг айлд толгой хоргодож байсан юмсан, эм тангийн явдалд гарын бэл тасрахтай зэрэг энд тавилаа. Д.Намдаг. Цаг төрийн үймээн., *сөл тасрах (а. Намар болж өвс ногоо хатаж хувхайрах; б. Тамир тэнхээгүй болох) - Тэд энэ аглаг буйд нутагт намрын халтар сал тасартал морь, хүнээ бяцхан амсхийлгэн цэргээ засаж Алшаа, Ордос, Хөх нуурын монголчуудтай нийлэхийг хичээв. Б.Догмид. Хөх тэнгэрийн зарлиг;
8. Итгэл найдваргүй болох: гайхаш тасрах (гайхсандаа юу хийхээ мэдэхээ болих) - Мандхай чи өөрөө ингэж боддог болоо юу? Өөр хүн чамд ийм хэрэгтэй хэрэггүй үгийг зааж сургаж өгөөд байна уу? гэж Өнөболд бүр гайхаш тасран асуув. Ш.Нацагдорж. Мандхай цэцэн хатан., *найн тасрах (а. Ядарч зүдрэн арчаагаа алдах; б. Эд зүйлийг хэрэглэх боломжгүй болох);
9. [шилжсэн] Хэл ам, хэрэг зарга нэг тийш болох, барагдах: хэрэг нь тасрах (хэрэг нь шийдэгдэх), хэл ам тасрах (хэл ам барагдах, байхгүй болох);
10. [шилжсэн] Амьгүй болох: гол нь тасрах (үхэх) - Үхлийн шархтай эх гөрөөс гэрэл нь унтарч байгаа гаслант нүдээрээ хөөрхий янзагаа ширтсээр улаан гол нь тасарлаа. С.Эрдэнэ. Хонгорзул., амь тасрах (амьгүй болох, үхэх) - Нарангарвуу нэгэнт амь тасарсан сэтгэлт залуугийн толгойг тэврэн уйлан хайлан байв. “Цог” сэтгүүл., *амьсгаа тасрах (үхэх, нас барах) - Амраг чамайгаа харсаар амьсгал тасравч гомдолгүй. Д.Нацагдорж. Учиртай гурван толгой;
11. [шилжсэн] Бусдаас хол түрүүлэх - Ай ямар гайхалтай тасардаг морь вэ хэмээн гайхах баярлахаа багтаж ядан олны дундуур тэмүүлэлдэв. С.Эрдэнэ. Малын хөлийн тоос.