2024-07-05 05:13:10http://mongoltoli.mn/
1. Нэгдэн хамтрах, холилдох: хонь нийлэх (хоёр болон түүнээс дээш хот айлын хонь хоорондоо холилдох), жагсаалд нийлэх (жагсаалд нэгдэх) - Нэгэн цэрэг тэр бялтат сумын хойноос нь давхин одоод туссан газраас нь буун авч буцан жагсаалд нийлэв. Б.Ринчен. Гүнж., зам нийлэх (явах зам, хийх ажил нэгдэх), эв нийлэх (а. Санаа бодол зохицох, нэгдэх; б. Эвдэрсэн салсан юмны хэсгүүд эвдээ орох, тохирох) - Өнөөх гэрийн модонд эвээрээ нийлэх юм гэж нэгээхэн ч байсангүй. Л.Түдэв. Уулын үер., хувь нийлэх (тус тусын юм гаргаж нэгдэх), нийлж буух (айлсах), *эрүү өвдөг нийлэх (ихэд хөгшрөх) - Эрүү өвдөг нь нийлсэн хэдэн хөгшид үлджээ. С.Эрдэнэ. Холбоо гурван тууж., *тэнгэр газар нийлэх (хүчтэй цасан болон шороон шуурга шуурч, орчин тойрны юм үзэгдэхгүй болох) - Гадаа тэнгэр газар хоёр нийлж, хэцүү шуурга тавьж байх шив дээ. Б.Ринчен. Үүрийн туяа., *дэр нийлэх (гэрлэх) - Тэгээд нутгийнхаа нэг бүсгүйтэй дэр нийлсэн. О.Цэндсүрэн. Халуун салхи., *гэдэс нь нуруундаа нийлэх (а. Ихэд өлсөх; б. Туранхай эцэнхий), үйлээр нийлдэг, үндсээр ургадаг [зүйр цэцэн үг] (аливаа бүхэн өөрийн гэсэн зүй тогтолтой байх гэсэн санаа), нийлж суумаан айл болдог, нийтгэж томоон дээс болдог [зүйр цэцэн үг] (эв найртай байх гэсэн санаа), горхи нийлж мөрөн болно, хүн нэгдэж хүч болно [зүйр цэцэн үг] (аливаа их зүйл бага зүйлүүдийн цугларч олуул болбол чадал нэмэгдэх);
2. Зохицох, таарч тохирох: ам нийлэх (а. Хоёр юмны ам уулзар таарч тохирох; б. Үг яриа тохирох, хэл амаа ололцох; в. Өөр хоорондоо ярих, хэлэх зүйлээ урьдчилан төлөвлөх), ганзага нийлэх (а. Аян зам, анд явахад сэтгэл санаа таарч тохирон олз омогтой байх; б. Ажил үйлс таарч тохирох; в. Санаа сэтгэл нийлсэн хэдэн хүний зорьсон ажил хэрэг амжилттай бүтэх) - Газар газрынхантай гар барьж, ганзага нийлэх юу нь муу байх вэ. С.Эрдэнэ. Малын хөлийн тоос., гар нийлэх (а. Үйл ажилд санаа нийлж хөдлөх; б. Аливаа зүйлийг хамтран хийж бүтээхэд урагштай байх) - Тэр хоёр эхний хоёр өдөр жаахан будилсан боловч дараах өдөр гэхэд хэн хэнээ түвэггүй ойлгож, гар нийлэх болжээ. Л.Чойжилсүрэн. Яндангийн цуурай., санал нийлэх (зөвшөөрөх, бусдын үзэл бодлыг дэмжих), санаа нийлэх (санаа зорилго, үйл ажил нэгдэх), сэтгэл нийлэх (бодол санаа таарч тохирох) - Чи бол над шиг хүлээсэн хүнгүй болохоор нэг сэтгэл нийлсэн ханьтай болбол дээр юм. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир., хөл нийлэх (а. Алхаа гишгээ жигдрэн тохирох; б. [шилжсэн] Үйл хэргийн зам мөр, арга барил таарч тохирох), үг хэл нийлэх (үг яриа харилцан тохирох), хоолой нийлэх (хосоороо буюу олуул дууны өнгө, ая хөг зохицуулан дуулах), зүс нийлэх (гадаад үзэмж, өнгө зүс харилцан ижилсэх), нас нийлэх (морь, малын зургаан шүд гарах), хэрэг нийлэх (засаг захиргааны талаар хоёр өөр газрын хооронд гарсан зөрөлдөөнтэй хэргийг эцэслэн шийдвэрлэхийн тулд тусгай төлөөлөгч гарган хамтран шийдвэрлэх), бийр нийлэх (бийрэнд бэх уулгаж, үзүүрийг нь бичихэд бэлдэн өөгүй болгох) - Тусдаа байшингийнхаа үүдэн довжоон дээр суугаад бийрээ нямбайлан нийлж байгаа... аж. З.Баттулга. Хөх тэнгэр;
3. Тулган нягтлах, шалгах: бичиг нийлэх (ямар нэг хуулбарласан бичиг баримтыг уг эхтэй нь тулгах), данс нийлэх (данс тооцоог тулгах), ном нийлэх (а. Онолын маргаанд бэлтгэх зорилгоор хэд хэдээр хамтран ном үзэх; б. Ном зохиолыг уг эхтэй нь тулган нягтлах);
4. Бүлэглэх, хуйвалдах: нам нийлэх (а. Намууд өөр хоорондоо нэгдэх; б. [xуучирсан] Сэм хуйвалдах, хүмүүс далдуур үгсэн эвлэлдэх), хуувь нийлэх (хэргийг хэлэлцэхээр хуралдах) - Гэзэг даран хөөн айсуй дайсны халдахыг хэрхэн няцааж болгоомжлох тухай хэлэлцэн, хуувь нийлээд... Б.Ринчен. Гүнж;
5. Үргэлжлэх, залгалдах: хил нийлэх (газар нутгийн зах хязгаар залгах), тохой нийлэх (нэг ширээнд зэрэгцэн суух) - Эрдэм номын ширээндээ тохой зэрэгцэн сууж... байлаа. Ц.Цэдэв. Айргийн амт., олон яс нийлэх (ууц, харцага, сүүж яснуудын уулзвар газар).