1. Нийгмийн хөгжлийн явцад янз бүрийн хэлбэрээр байх юмны зайлшгүй зүй тогтол, жам: феодлын ёс (эзэн харьяатын дэг), төрт ёс (төрөө шүтэн дээдлэх зүй тогтол), хамжлагат ёс (харьяат барлагийг эзэмшин зарах тогтолцоо), ёс заншил [хоршоо] (дагаж мөрдөхөөс аргагүй зан үйлийн уламжлал, угсаатны өвөрмөц дэг жаяг) - Чингэтэл хаврын тэргүүн сарын шинийн нэгний энэ баярыг эрт балрын хоцрогдсон бүдүүлэг ёс заншил хэмээн хорьж цагдах болсныг тэр сумын төвд сурч байхдаа мэдээд гайхдаг байсан билээ. С. Надмид. Хар нүдэн., ёс жаяг [хоршоо] (уламжлан тогтсон горим) - Нутаг нуга, сум орноо нэгжих шахам байж Донхорын ганц охин Болдмааг баривчлах нь холгүй авч ирж, төрийн хүний өмнө ёс жаяг алдаж, нутаг усны нэр хорлохгүй байх тухай тал талаас нь хавшиж Ээв голомтоо тулсан хэрэг. С. Пүрэв. Маршалын хишиг., ёс зүй [хоршоо] (а. Ёс, хүмүүжил судлах ухаан; б. Байвал зохих шаардлага, дэг), ёс зүйн хэм хэмжээ (хүний үйлдэл, зан байдлын ямар нэг хэлбэрийг дэмжих ба хориглох байдлаар илэрч байдаг зан суртахууны үүрэг үнэлэмжийн чиг баримжаа), ёс төр [хоршоо] (нийтийн зуршил болсон хүндэтгэл, бэлгэдлийн ёслол) - Ёс ёмбогор, төр төмбөгөр. ААЗ., журам ёс [хоршоо] (тогтсон ёс), угсаа ёс [хоршоо] (угсаа гарвалиасаа баримталж ирсэн ёс заншил), горим ёс [хоршоо] (ёс журам), учир ёс [хоршоо] (юм үзэгдлийн нөхцөл шалтгаан болоод зүй тогтоол), эш ёс [хоршоо] (дагаж мөрдөж явах ёс);

---

2. Амьдралд олон түмний заншсан хэв суртал, хүний дагаж мөрдөх журам, заншил, хууль зүй: ёс алдах (ёс журмаас гажуу байдал гаргах) - Эмэгтэй хүн эр нөхрийнхөө өмнө аливаад ёс алдах тусгүй. С. Пүрэв. Уулын намар., ёс баримтлах (журам ёсыг ягштал гүйцэтгэх) - Ямар үзэл ёс баримтлах нь тэр орны ард түмний өөрсдийн хүслийн хэрэг. Ж. Пүрэв. Аянга., ёс болгох (ёсыг ягштал гүйцэтгэх), ёс бус (шударга бус, хууль бус) - Бардам зантай, гоё хээнцэр Лаваг бүр ч омогтой ихэрхэг болж хааны нэрийг барьж зүйл бүрийн ёс бус хэргийг үйлдэх боллоо. Ш. Нацагдорж. Мандхай цэцэн., ёс бусчлах (журам ёс, хууль ёсыг дагахгүй байх), ёс гүйцэтгэх (журам ёсыг биелүүлэх), ёс дагах (журам ёс, хэв заншлыг мөрдөх), ёс мэдэх (журам ёсыг мэдэх) - Хэн бичсэний нь ёс мэдэх хүн учраас надаас яасан ч асуухгүй гэж би найдаж байна. П. Сандуйжав. Дэгээ., ёс сахих (а. Ёс журам, хэв заншлыг баримтлан явах; б. Хууль ёсыг дагаж мөрдөх), ёс суртахуун (дагавал зохих, хүнд байвал зохих зан суртал), ёс төдий (ор нэр болгох) - Тэд ёс төдий толгой дохицгооно. Д. Батбаяр. Цөөрөм., ёс хийх (а. Хүнтэй уулзахад бие биеийг харилцан хүндэтгэж ёс гүйцэтгэх; б. Аливаа ёс заншлыг ёсчлон гүйцэтгэх), ёсонд хазгай (а. Ёс журмаас ангид, гажууд, өөр; б. Үнэн шударга ёсыг яг баримтлагч) - Далай богдыг эзэн хаанаас далдуур зарлиг бусаар халх газар хүлээж авах ёсонд хазгай хэргийг чи далдын бодлоготой хийсэн. Ж. Пүрэв. Аянга., ёсны юм (бусдад бэлэглэх эд юм), албан ёсны (хувийн биш, хууль зүйн дагуу гүйцэтгэх ёс) - Ахмад Тогтох цэргийн гар үйлдвэрийн мастер Намсрайн талаар бүхий л төрлийн шалгалт хийж судлаад албан ёсны танилцуулга үйлдэв. А. Додоодорж. Зүүдний сүвэгч., ёсноос гажуу (журам горимд нийцгүй), аж төрөх ёс (амьдрах жам) - Гадна амьдрал, хүн ёсоор аж төрөх ёс нь хугаран нугарч, аманд атга будаа олдохгүйд хүрч өлсөж цангаж явахдаа сурвалжит ноёны гүнжийн нэр төр хугарав гэж өөрийгөө хөнөөе гэж бодсон удаа ч Бадамд буй. Д. Гармаа. Харуул Алтай., боловсон ёс (цэвэртэй, цэгц байдлыг үнэлэх журам) - Бадамын бидэнтэй харьцдаг чинь дурлал бишээ, боловсон ёс гэдэг юм. Л. Ванган. Тожоо жолооч., салах ёс (а. Зочин гийчнийг үдэж явуулах ёс журам - Төрболд, Улсболд хоёр бас салах ёс гүйцэтгэн харилцан тэврэлдэв. Ш. Нацагдорж. Мандхай цэцэн; б. Нас нөгчигсөдтэй хийх сүүлчийн эмгэнэлийн ёс), уламжлалт ёс (уламжлан тогтсон дэг ёс) - Чойбалсан онгоцны буудалд үндэсний монгол хувцас, хүрэн торгон дээлтэй уламжлалт ёс заншлаа ихэд дээдлэн угтсан бол, тэр орой цэргийн дарга нарын хувцсыг санагдуулсан маршал форм өмссөн нь зочдын сэтгэлд тийм ч таатай биш байв. Л. Чойжилсүрэн. Дилав хутагт., шударга ёс (үнэнийг шүтэх журам), ёс дүрэм [хоршоо] (албаар тогтоосон заншил, дэг ёс) - Түүний гэрийн зан нь ёс дүрмийг хүндэд эрхэлдэг. В.Инжаннаши. Хөх судар., ёс журам [хоршоо] (тогтсон заншил, дэглэм, зарчим) - Элбэрүү тахимдуу ёс журам нь биед бүрдэв. В.Инжаннаши. Хөх судар., жам ёс [хоршоо] (зайлшгүй зүй тогтол), хууль ёс [хоршоо] (хуулийн байгууллагаас тогтоогоод төрийн эрхээр батлан гүйцэтгэх, иргэдийн заавал мөрдөх дүрэм) - Ёс хууль ба засаг цаазыг тэр хүн нь уламжлан хэлж явуул. В.Инжаннаши. Хөх судар., цааз ёс [хоршоо] (цаазлан тогтоосон хууль журам), ёс сургаал [хоршоо] (хууль зарлиг) - Энэ Хэрэйд улсын Хэ ван бас ч ёс сургаал үл хүрэх газар төрөв. В.Инжаннаши. Хөх судар., ёс мэдэхгүй хүнд ёр халдахгүй [зүйр цэцэн үг] (санаатай үйлдээгүй хэргийн шийтгэл, өр төлөөс хөнгөн байх гэсэн санаа) - Ёс ёсондоо, ёл ууландаа. ААЗ., ёсоор болгох (хэлсэн заасны дагуу үйлдэх), болзсон ёсоор (болзсон горимоор) - Үүр шөнө хагацах үеэр болзсон ёсоор Зүүн түмний цэрэг баруун түмний цэргийн хуаранг дайран ороход, удирдах захирах эзэнгүй болсон цэргүүд харилцан юу ч хийж чадсангүй цөм бууж өгөв. Ш. Нацагдорж. Мандхай цэцэн., тушаал ёсоор (тушаалд заасны дагуу) - Баасан, Чинбаатар хоёр тушаал ёсоор хятад цэрэгт түрэгдэн зугтаж байгаа байдал үзүүлэн ухрах болжээ. Ш. Нацагдорж. Мандхай цэцэн., хууль ёсоор (хуульд нийцүүлэн) - Гүнж чи төрд гавьяа гүн байгуулбаас дайчин улсын хууль ёсоор чамайг төрийн журамт гүнж гэж насан эцэст болсон хойно бас нэхэн өргөмжилж сүнсий чинь төрийн сахиус болгон, үүрд тахилга үйлдэнэ. Б. Ринчен. Гүнж., хэлсэн ёсоор (хэлсэн заавраар) - Үнэхээрийн Сатай авгайн хэлсэн ёсоор баруун түмний цэргийг Өнөболд захиран иржээ. Ш. Нацагдорж. Мандхай цэцэн., ном ёсоор гүйцэтгэх (ном журмаар үйлдэх), дүрмийн ёсоор (дүрэмд заасанчлан) - Чиний хэлсэн ёсоор гэрээ цагаан болгож... Ц.Дамдинсүрэн. Түүвэр зохиол., Иш Итгэлт минь ёсоороо болбол, энэ бүхний чинь би л бэлтгэх жамтай шүү дээ. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир., тоо ёсоороо (бүрэн тоогоороо) - Сорвины ором ёсоороо байна. Б.Ринчен. Заан Залуудай., бүх зүйл ёсоороо болох (бүх зүйл жам ёсоороо болох) - Одоо аргагүй урь унаж дэлгэр цаг жам ёсоороо ирэн, уурын зуух галлан халаах хэрэггүй болжээ. С.Лочин. Газрын дуун.