2024-11-27 03:39:07http://mongoltoli.mn/
1. Дор гэдгийн эсрэг утга, дээд зүгт, дээд талд, гадарга талд: дээр нь тавих (юмны дээд талд нь тавих), дээр тэнгэр хол (дээшээ тэнгэр хол), зүлгэн дээр хэвтэх (зүлэгтэй газар хэвтэх), модон дээр сандайлах (мод сандайлж суух), өвдөг дээрээс буудах (өвдгөөрөө сууж буудах), мөсөн дээр гулгах (мөсөн талбайд гулгах), хавтсан дээр (хавтасны нүүрэн талд) - Ононы эрэг дээр хуримлаж нар шингэхэд тарав. Монголын нууц товчоо., дээр доор [хоршоо] (дундаж хэмжээнээс дээш болон доош буй нь) - Дээр доорыг хамтаар тольдогч хурмаст эзэн минь. В.Инжаннаши. Хөх судар;
2. Түрүүн, эрт, урьд, хуучин, өмнө: дээр үе (урьд, эртийн цаг үе), дээр үеийн эдлэл (хуучин цагийн эдлэл, эрт үеийн эдлэл) - Дээр дурдсан наадамд Гэндэндаржаа арслан долоо давж үзүүрлэсэн. Ж.Дамдин. Монгол бөх;
3. Гадна, тусгай: үндсэн цалингийн дээр (үндсэн цалингаас гадна) - Явъя гэвэл тэрэг эвдэрсний дээр бие гүйцэхгүй болжээ. Ц.Дамдинсүрэн. Гологдсон хүүхэн;
4. Чанараар дор биш, илүү давуу, сайн: дээр давхисан морь (айраг хавьд дээгүүр барианд орсон морь), сурлагаар дээр (сурлагаар илүү), чадлаар дээр (чадлаар сайн) - Муу хүнээс дээр ухаантай нохой байсан юм. С.Лочин. Сэтгэлийн өнгө., суудаг цэцнээс, явдаг тэнэг дээр [зүйр цэцэн үг] (хол явж юм үзэх хэрэгтэй гэсэн санаа);
5. Дээш, өөд: уулан дээр гарах (уулын орой дээр гарах) - Гүвээн дээр гарч ирэхэд Янжиндолгор Хүрлээг хүлээж байгаа юм шиг мориныхоо олмыг чангалан зогсож байлаа. П.Хорлоо. Багш;
6. Даруйд нь, тэр дор нь - Төмрийг халуун дээр нь давтах хэрэгтэй. Яриа., санасан дээр (санасан даруйдаа), бороо сэгхийсэн дээр явцгаая (бороо сэгхийсэн завсар амжиж явцгаая), ямааны мах халуун дээрээ [зүйр цэцэн үг] (хэрэг заргыг цаг алдахгүйгээр нэн даруй шийдэх хэрэгтэй гэсэн санаа) - Эмээл хазаарынхаа бүтэн дээр эр биеийнхээ мэнд дээр буц хүү минь. Монгол ардын баатарлаг тууль;
7. Нэрийн дор: аавын нэр дээр (аавын нэрээр) - Тэдний хошуунаас цэрэг элсэх зарлагыг Билэгсайханы нэр дээр бичвэл зохино. Д.Гонгор. Сүхбаатарын тухай дуртгалууд;
8. Улам ахих, цаашлах: авсан дээрээ авах (илүү авах гэж шунах), залуу дээрээ залуу болох (залуу хүн илүү гоёх, чимэх гэж мэрийх хэрэггүй), сурсан дээрээ сур (улам ихийг сур), хийсэн дээрээ дуусах (эхэлсэн ажлаа дуусгах);
9. Орон заах утга: аймаг дээр очих (аймагт очих), дарга дээр орох (даргатай өрөөнд нь уулзах), хөдөө аж ахуй дээр ажиллах (хөдөө аж ахуйн салбарт ажил эрхлэх) - Тэгвэл танай дээр ямар ч мал байлгахгүй, цөмийг нь аваачна. С.Дашдэндэв. Улаан наран;
10. Бусад үгтэй нийлж янз бүрийн утга санааг илэрхийлнэ: дав дээр (урьдаар, юуны өмнө), толгой дээр гарах (а. Эрх хэмжээнээс хэтэрч улам даврах, цаашлах, өөгших; б. Уулын толгой дээр гарах), дээр гарах (а. Өндөр өөд гарах; б. Дээгүүр ахих, дэвших: нас дээр гарах (нас өндөр болох, нас ахин өтөлж хөгшрөх) - Насан дээр гарсан хойноо зовж өсгөсөн эхийн ачийг хариулах ч хүү. С.Эрдэнэ. Эзэн., дээр нь гарах (а. Дээд талд гарах; б. Дийлж давах, үг хэлээр дийлэх), толгой дээр сандайлах (дарлан дээрэлхэх), хэрэг дээрээ (үнэн хэрэгтээ, уг чанартаа), аман дээр гарч ирэх (хэлэхээ шахах) - Нэг юм хэлэх гэж үе үе аман дээр нь гарч ирээд арай л зүрхлэхгүй юм шиг байлаа. П.Хорлоо. Багш.