2024-11-24 01:36:56http://mongoltoli.mn/
1. Юмны голд, төвд: дундаа нүхтэй (дунд хэсэгтээ нүх бүхий), хүмүүсийн дунд (олон хүн дотор) - Ширээтийн даваан дээр гарахад хүрэнтэн найгах хөвч уулсын дунд холбоо найман нуур мэлтэсхийн харагдаж билээ. С.Эрдэнэ. Миний эх орон, миний тоонот., төв дунд [хоршоо] (яг голд нь);
2. Хоёр юмны дунд, хооронд: дундаа найдаж орхих (завхруулах) - Хоёр баганын дунд ваартай айраг сөгнөж модон халбага дүрээстэй байв. С.Удвал. Их хувь заяа;
3. Тухайн үйл өрнөх завсар, үргэлжлэл дунд: ажлын дунд (ид ажлын үед) - Намжилмаа хишиг буян нь дэлгэрсэн баян бүдүүн айлын тулга тойрох болсныхоо хувьд нүсэр их ажлын дунд хөл алдаж сарьс болтлоо зүтгэж явна. Б. Нямаа. Бид гурав., зүүдэн дунд (ид зүүдэлж байх үе) - Хүү минь удахгүй үүр цайх нь байна шүү гэж Пагам авгай ид зүүдэн дунд нь татаж сэрээв. П. Хорлоо. Багш., нойрон дунд (унтаж байх үе) - Саяхан зүүд нойрон дунд маань зулай дээрээс төөнөн байсан говийн нарны үнэр, илч биед маань тархан шингэж... Б.Догмид. Цэнхэрлэн харагдана., үгийн дунд (ярианы завсар), явцын дунд (хэрэг явдлын үргэлжлэлд) - Хатанбаатар харанхуй дундаас хүнгэнэн тушаагаад алга болов. Л.Түдэв. Улаан долгион;
4. [шилжсэн] Хугацааны дунд орчим: намрын дунд сар (намрын гурван сарын дундах нь) - Хаврын адаг сараас намрын дунд сар гартал буюу хяруу унаж ус зайрмагттал хөл нүцгэн явна. С. Дашдооров. Говийн өндөр., өдөр дунд (их үдийн үе) - Өглөөний сэрүүнд газар хороохоор их говиос үүр цүүрээр хөдөлсөн нүүдэл өдөр дунд уулын хормой түшив. С. Пүрэв. Азийн цэнхэр уул., сарын дунд (сарын арван таван хавьд) - Найман сарын дунд үе болохоор налгар намуун, орой дээр нозоорсон юм шиг цэв цэнхэр тэнгэр залхуутай мэлтийнэ. С. Пүрэв. Гэгээн хайрын мөргөл., шөнө дунд (шөнө дүл) - Зуны сарын богино шөнө дундаа ороод байгаа бололтой. Ц.Уламбаяр. Зовлон жаргал;
5. Дээд биш, доод биш, хоорондын эх биш адаг биш: дунд сургууль (ерөнхий боловсролын сургууль) - Олзвой дунд сургууль төгссөний дараа багшийн түр курс хийж ирээд эндхийн бага сургуулийн багш болжээ. Ц. Дамдинсүрэн. Хачин хурим., дунд тушаалын дарга (дунд тушаалын түшмэл), дунд хуруу (гар, хөлийн таван хурууны дундах нь), дунд чөмөг (сүүж шаант хоёрын хоорондох чөмөг яс) - Төмөр дунд чөмөг авч яралзсан цагаан шүдээрээ шир, шир хийтэл тасчин идээд ясы нь «Тайшир хан минь» гээд баруун зүг шидэж орхив. Ч. Лодойдамба. Тунглаг тамир., хоёрын хооронд гурвын дунд (нэр төдий, ор төдий, дутуу алсан могой шиг, яаж ч болохгүй гэсэн санаа), дундыг баримтлах (аль нэг талд хэт үл хэлбийх);
6. [шилжсэн] Барагтайхан, тааруухан, хангамжгүй, төдий сайн биш: дунд зэргийн хүчтэй мал (тэвээрэг тааруу авсан мал), сэтгэл дунд (сэтгэл төдий л ханамжтай биш), чанараар дунд (шилдэг сайн биш);
7. Сургалтад хэрэглэж буй дүн, үнэлэлт: дунд дүн (сайн биш, муу биш дүн), дунд суралцах (хангалттай сайн сурч чадахгүй байх, дунд дүнтэй суралцах) - Сурлагаар дунд бусдаас ялгараад байх авиргүй хэлсэн ярьсныг биелүүлдэг хүүхэд байсан юм. С.Лочин нар. Галтай залуу нас;
8. Дүүрэн биш, дундуур - Миний аягатай цай дунд байна. Яриа., дундыгаа дүүргэж, дутуугаа гүйцээх [зүйр цэцэн үг] (ажлаа бүрэн дүүрэн гүйцэтгэх гэсэн санаа);
9. Том биш, жижиг биш: дунд гарын толь бичиг (үгийн багтаамжийн хувьд дэлгэрэнгүй толиос бага, товч толиос илүү толь бичиг), дунд харуул (мод харуулдах хэмжээгээр том биш багаж), дунд гарын шаазан (өдөр тутмын хэрэглэх багавтар шаазан аяга);
10. Дотор, угт: санаан дунд (санаа бодол дотор).