2024-07-07 03:13:55http://mongoltoli.mn/
1. Дээрээс доошлох, уруудах, доош шилжих: жавар буух (жавар орох), манан буух (манан доошлох), нүд буух (нүд тусах), сүүдэр буух (сүүдэр дарах), тоос буух (тоос доош тунан суух), ховолсон буух (бэрх газрыг төвөөр чиг барин буух), *шалдаа буух (маш их доройтох), шат руу буух (шатаар уруудах), уулнаас буух (уулнаас уруудах) - Зам нь уулнаас буусан үерт сэт цохигджээ. Н.Банзрагч. Зам., ойх буух [хоршоо] (ямар нэгэн зүйл хатуу юм мөргөн дээш дэгдэж буцан унах);
2. Унаа хөсөг дээрээс доошлон газарт гишгэх: буун харайх (доош харайх) - Амбан яамны гадаа мориноос буусан чинь морь нь амьсгаагүй харин амнаас нь улаан хөөс цахарч байжээ. С.Дашдэндэв. Улаан наран;
3. Цогцлон байгуулсан зүйл цуцрах, байхгүй болох: гэр буух (гэр буулгах), няц буух (юу ч үгүй няцрах, бяц дарах), тас буух (бүрмөсөн хугарах);
4. Цалин хэрэглэл зэргийг тавьж олгох: цалин буух (цалин тавих) - Сүүлийн цалин буухаар тэгье гэж ярьсаар байсан. Ч.Чимид. Хавар намар;
5. Түр болон удаан хугацаагаар орших, нутаглах - Хүмүүс бидний буусан гэрт орж ирэв. Ц.Дамдинсүрэн. Түүвэр зохиол., ахындаа буух (ахындаа саатах), хотод буух (хотод ирэх), өвөлжөөнд буух (өвөлжих газраа буух) - Өөрийн хорь гаруй хонь, таваас зургаан үхрээ таслан нүүж өөр өвөлжөөнд буусан билээ. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир;
6. Унаатай яваад айлд орох: айлд буух (айлд орох, айлд саатах), буух үдлэх [хоршоо] (аян замд түр амарч хооллох) - Бууж үдлэм холоос айл нь харагдах нь хачин. Б.Явуухулан. Мөнгөн хазаарын чимээ;
7. Үнэ хямдрах: барааны үнэ буух (барааны үнэ хямдрах);
8. Албан тушаал доошлох, буурах, огцрох, халагдах: татан буух (албан газар ажиллахыг болих), албан тушаалаас буух (тушаал буурах, ажлаасаа халагдах) - Албан тушаалаас буухаас татгалзсан. Н.Батбаяр. Өндөрт хатгасан туг;
9. Албаны хугацааг дуусгаж ажиллахыг түр болих: ажлаас буух (ажлаас түр болих; ажлаас тарж харих), ээлжнээс буух (ээлжийн ажлаа дуусгах), манаанаас буух (манааны ажлаа дуусгах) - Манаанаас буусан гэж ажлаас бууж гэртээ унтаж хэвтсээр юм хум үзэлгүй удчихлаа. С.Лочин. Газрын дуун;
10. Юмны шим шүлт шингэн зүйлд шингэх, идээшлэх: цайны идээ буух (цай идээших);
11. Дээрээс юм цохих, дайрах: хавх буух (хавханд орох), толгой дээр буух (толгой дээр унах, цохих), аянга цахилгаан буух (аянга цохих) - Зуны цагт тэр цохион дунд зуншихад осолтой, тэнгэрийн дуу их, аянга цахилгаан буух нь олонтой гэлцэнэ. С.Дашдооров. Говийн өндөр., - Нум сум буусан шиг байна. Ч.Алагсай. Алтайн зам;
12. Увдислах, орших: бөө буух (бөөлөх онгод оршоох), онгод буух (онгод орох), төлгөд буух (мэргэ төлгөд хэрхэн буусныг айлтгах);
13. Дайвар үгийн дараа залган, уул дайвар үгийн утга бүхий үйлийг заана: өм буух (өм үсрэх), тас буух (тас үсрэх);
14. [шилжсэн] Ухагдах, ойлгогдох: сэтгэлд буух (ойлгогдох) - Гэхдээ та доодсын сэтгэлд буух үгээр ярьсан. Л.Түдэв. Уулын үер., ухаанд буух (ухагдах);
15. [шилжсэн] Харамсан гэмших; сэжиглэх: хар буух (сэжиглэх), бууж өгөх (дагаар орох, дийлдсэнээ хүлээх), *далан таваар буух (ялагдаж дийлдсэнээ бүрэн хүлээх) - Тэр золиг нээрэн ховлож мэдэх юм гэж болгоомжлон, ёстой л далан таваар буун өгчээ. Н.Банзрагч. Зам., *хулхи нь буух (а. Чих нь сэртийхээ болих; б. [шилжсэн] Омог нь буурах, урам нь хугарах), *зовхи нь буух (сүр сүлд нь буух, омог нь дарагдах) - Далай байвал ч намайг хармагц зовхи нь буугаад түргэн зайлна. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир., *буух эзэнтэй, буцах хаягтай (баримт нотолгоотой, хариуцсан хүнтэй);
16. Хүчинд автах: дайсанд буух (дайсанд урван орох).