2024-07-28 10:13:21http://mongoltoli.mn/
1. Хөх улаан хоёр хольцолдсон хүрэнтэй ойролцоо өнгө: бор дов (цас хайлж, бор сааралдуу өнгөтэй болсон дов), бор хөрс (Монгол орны говь цөлд тархсан хөрсний хэв шинж, дэд хэв шинжийн нэр; говийн бор хөрс, цөлөрхөг хээрийн бор хөрс, хээржүү цөлийн бор хөрс), бор дээл (бор өнгийн эдээр хийсэн дээл), бор хүрэн (арай бараавтар хүрэн өнгө), бор эсгий (бараан өнгө дийлэнх эсгий), бор шар [хоршоо] (а. Бор өнгө дийлэнх шар өнгө; б. Дотрын эг зүйл өвчин);
2. Малын зүс; цагаан зүсэнд улаан хүрэн, хөх, хар зэрэг өнгө, сор хольцолдсон нь: бор морь (улаан хүрэн, хөх, хар зэрэг өнгө, сор холилдсон цагаан цайвар зүсмийн морь) - Ам хатуутай, арилжаа бор мориндоо хазгай сууж, барааны газар өөд цахилан давхихад Наран хол хоцорчхов. Н.Банзрагч. Түмэн эх., бор саарал (а. Хар цагаан хольцолдсон зэвхий өнгө; б. Адууны харавтар сортой саарал зүсэм), хүйлэн бор (харавтар хөх зүсэм), бор халиун (хар сор ихтэй бүдэг цайвар, мөн хүрэн зүсмийн адуу), бор халзан (хоёр хацраараа бор зүсмийн хонь);
3. Хүмүүсийн царай зүсний хүрэн хар өнгө: бор нүүр (хүрэн нүүр) - Цэвдэгшид гарснаас хойш тракторын кабинд жигнэгдэн уулын сэвхтэй бор нүүр нь бүр харшжээ. С.Бадраа. Хоёрын сэтгэл., бор хүү (хүрэн бор царайтай хүү);
4. Харуй бүрий, гэгээ муутай бүдэг байдал: бор гэгээ (нар жаргаснаас хойших шар гэгээ, үдшийн бүрий хоёрын завсрын үе) - Үдшийн бор гэгээн дундуур үй түмэн сүрэг багширна. Д.Мягмар. Шүлгүүд., бор түүш (үдшийн бүрэнхий), бор униар (хөх униарыг бодвол арай шингэн, сааралдуу униар), бор хараа (үдшийн гэгээ);
5. [шилжсэн] Бяцхан, өхөөрдөм, хөөрхөн: бор борви (бяцхан борви), бор гар (бяцхан өхөөрдөм гар), бор гэдэс (хүүхдийн гэдэс) - Муу бор гэдсээ хүрэн болтол нь ээгээд... Ц.Уламбаяр. Хүний чанар., бор хацар (бяцхан хөөрхөн хацар), бор хүү (балчир хүү);
6. [шилжсэн] Эгэл, жирийн: бор ажил (жирийн ажил), хар бор ажил (а. Бүдүүн хадуун, биеийн хүчний ажил; б. Аар саар ажил), бор амьдрал (а. Жирийн амьдрал; б. [шилжсэн] Энгүүн, дорой, хөөрхийлөлтэй) - Эгэл бор амьдрал ахуй, эрээн мяраанд уйдаж... Л.Түдэв. Алтан гадас чигийг заана., бор гэр (а. Ядуу гэр, жижиг гэр; б. Айл гэрийн аар саар юм, гурил будаа агуулсан оромж) - Бүгдээрээ л манайд оч гэнэ. Гэтэл манайх гэдэг нар сар гэрэлтсэн бор гэртэй айл байдаг. С.Дашдооров. Говийн өндөр., *бор ходоодоо баярлуулах (юм идэх, уух), *бор зүрхээрээ зүтгэх (бие дааж хөдөлмөрлөх, мэрийх), *бор хоног (шөнө), *бор юм (цөөхөн төгрөг), *шар нар, бор хоног (а. Өдөр хоног; б. Ядуу буурай үе), бор гэртээ богд, хар гэртээ хаан [зүйр цэцэн үг] (муу боловч гэртээ эзэн гэсэн санаа); 6. Их төлөв, бараг тойм: бор өөх (хөхтөн амьтны нялх төлийн хүзүү дал, бүдэрхий, нурууг дагаж илч үүсгэдэг өөх), бор тос (мэхээрийг нүдэж жижиглээд шар тосонд хольж хийсэн цагаан идээ), бор төлөв (их төлөв), бор тураг (үнэгэн чих, урт хошуу, нарийн хөл бүхий толгой томтой хурдан морины шинж), бор хоол (а. Өөхгүй махан хоол; б. Сүүнээс бусад хоол - Хүүхдээ бор хоолонд оруулах шаардлагатай. “Үнэн” сонин);
7. [амьтан], ургамлын нэрт хоршин орж тэдгээрийн өнгийг заана: бор элгэнэ [ургамал] (Монгол орны говь, говь талын бүсэд ургадаг, өндөр нь гурваас таван сантиметр, цэцэг нь ягаавтар, зун намрын цагт бог мал иддэг, олон наст бутлаг өвс), бор бударгана [ургамал] (өндөр нь хориос хорин таван сантиметр, мөчирлөг, мөчрийн дагуу мөхлөгтэй, Монгол орны говь талын бүсэд ургана, ногооноороо өвөлждөг учир малд тэжээл сайтай бут мод), бор бургас [ургамал] (урт нарийхан цайвар хүрэн жижиг мөчиртэй, мөчрөөр нь сагс сүлждэг, эмд ордог, нарийн үндэстэй, хавтгай урт навчтай, ганц бэлгэт цэцэгтэй, гонзгой унжгар багцаг гардгаас хонгорцог жимс суудаг тураг мод, хүрэн бургас), бор маз [ургамал] (иш нь үетэй болоод хөндий, навч нь их болоод гол нь улаан нэг зүйл мод, тариалангийн зах, сул газар тарина; үрээс нь тос гарган авна), бор суйх [ургамал] (иш навч нь суйхтай адил, амт гашуун, хээр болон гэрийн гадаа ургадаг шарилж), бор таар [ургамал] (говь цөлийн бүсэд ургадаг нэг зүйл өвс), бор төлөг [ургамал] (сагстай, навч улаавтар, мөчирлөг нэг наст шарилж лугаа адил, өндөр нь арван таваас хорин таван сантиметр, Монгол орны говь талын бүсэд ургана), бор уд [ургамал] (улаан уд модны өөр нэр), бор улиас [ургамал] (ойн захаар гол ус ирмэглэн ургана, навч нь улиасны навчаас багахан, бүдүүн нь гурав дөрвөн тэвэр хүрдэг нэг зүйл мод, зөөлөн гол мод нь барилга, цаасны үйлдвэрт түүхий эд болдог), бор улиангар [ургамал] (өндөр нь хорин таваас гучин метр, хальс бор цайвар, өндөг хэлбэртэй бор цайвар навчтай, навчны урт нь дөрвөөс долоон сантиметр нэг зүйл мод), бор харгана [ургамал] (өндөр нь нэг аравны таваас хоёр метр, шар ногоон хальстай, Монгол орны говь талын бүсэд ургана, бор харганыг мал идвэл ам нь гэмтдэг гэдэг), бор шаваг [ургамал] (өндөр нь таваас найман сантиметр, говь талын бүсэд ургадаг заримдаг сөөг, сөөгөнцөр, бог мал, тэмээ бор шавгийн мөчирт дуртай, үхэр адуунд зун намрын цагт тэжээлтэй) - Бор шавгийг зун намрын цагт бог мал, тэмээ идэхэд сайн. Ж.Самбуу. Мал маллагааны арга туршлага., бор азарга [амьтан] (таргалжтай адил, өвөг хөххөн, нуруундаа бараан бидэртэй бялзуухай; ямагт сүрэглэж ниснэ), бор галуу [амьтан] (зэрлэг галууны нэг зүйл), бор гөрөөс [амьтан] (туруутны баг, бугын овог, ойт хээр, бургас шугуйгаар амьдардаг, өвсөн тэжээлт, салаа туруут хөхтөн), бор туулай [амьтан] (бидэртэй бор саарал зүстэй, сүүлний дээд тал боровтор, доод тал цагаан, сүүлний үзүүрт шар үстэй), бор харагчин [амьтан] (үнсэн өнгөтэй, хүзүү бараан, өвчүү цагаан, явахдаа сүүлээ өргөдөг нэгэн зүйл бялзуухай), бор харх [амьтан] (урт нь арван таваас хорин таван сантиметр, сүүл нь арваас арван хоёр сантиметр, хүнд нь таван зуун грамм хүрдэг, боровтор өнгөтэй нэгэн зүйл хортон хулгана), бор хошуу [амьтан] (нүд улаандуу, хошуу харавтар, толгой, ар нуруу, сүүл цөм харавтар болоод цагаан чандартай нэгэн зүйл бялзуухай), бор шувуу [амьтан] (а. Болжмор; б. [улс төр] Нийгмийн санаа бодлыг тандах, өөрчлөх, тодорхой чигт хандуулах, үүднээс нэр дэвшигч-өрсөлдөгчдийн зориуд гаргаж дэврээдэг элдэв цуу үг, явуулга), бор ятуу [амьтан] (биеийн урт гучин таван сантиметр, жин нь зургаан зуун грамм хүрдэг, боровтор өнгөтэй, агнуурын шувуу).