2024-07-28 07:10:05http://mongoltoli.mn/
1. Үзүүртэй юмаар чичих, бүлэх - Хулсан үзгийн хурц үзүүрээр бөндгөр толгойг нь шалбартал хатгажээ. Д.Цэвэгмэд. Зохиолын түүвэр., шөвгөөр хатгах (шөвгөөр шаах), өргөс хатгах (өргөс шаах), хуруугаар хатгах (хуруугаараа чичих);
2. Могой, зөгий зэрэг хорхой шавжийн хошуугаараа хазах - Өөрөө хүн хатгадаг шар хэдгэнэ болж Эрийн сайн Хан харангуйн баруун хамраар оров. Халх ардын тууль., зөгий хатгах (зөгий бөгсний угт байх өргөс бүхий зүйлээрээ чичээд авах), могой хатгах (могой хазах), *өр /өрц/ хатгах (сэтгэл санаа ихэд зовох, шаналах), хазахгүй бол нохой ч гэсэн яахав, хатгахгүй бол могой ч гэсэн яахав [зүйр цэцэн үг] (аюул учруулахгүй бол юу ч байсан яахав гэсэн санаа);
3. Оёх - Жинтүүний нүүрийг хатгаад оёсон юмаа. Д.Нацагдорж. Их авхай., угалз хатгах (утсаар угалз хатгаж оёх), утас хатгасан хавтага (угалз гарган оёсон хавтага), зүү хатгах (юм оёх) - Мандхай намуухан дуулж суух зуураа охидын зүү хатгахыг ажиглан харж байв. Ш.Нацагдорж. Мандхай цэцэн хатан., оёх хатгах [хоршоо] (үйл үртэс мэтгэх, нэхэх);
4. [шилжсэн] Бие эрхтэн юмаар чичих мэт гэнэт хүчтэй өвдөх: өвдгөөр хатгах (өвдгөөр гэнэт хүчтэй өвдөх), хавиргаар хатгах (хавиргаар гэнэт хүчтэй өвдөх);
5. [шилжсэн] Өдөөн үймүүлэх, янз байдлыг турших - Хүүхний энэ өдөж хатгасан үг, хөөрүү инээд хоёр Робертын зүрхэнд баяр айдас хоёрыг нэг зэрэг хадааж байлаа. Д.Маам. Тэмээний дууль., хатган үймүүлэх (янз байдал туршин саад болох), бослогод хатгах (а. Бослого гарга хэмээн турхирах; б. Бослого гаргая хэмээн ятгах), гэмт хэрэгт хатгах (гэмт хэрэгт уруу татах), өдөөн хатгах (янз байдлыг нь мэдэх гэж янз бүрээр аашлах), өдөөх хатгах [хоршоо] (а. Ямар нэгэн хэрэг явдал сэдээд түүндээ бусдыг уриалах; б. Муу зүйл хийлгэхээр оролдох);
6. [шилжсэн] Судас ханах, хануур хийх: тагнай хатгах (ханиасан, голоо цохисон адуу жилбэнгийн оёгтой тэмээ малын амыг ангайлган тагнайн голд буюу өмнөөсөө гурав дөрөвдүгээр зураа сүлбэж хатган эмчлэх), туурайн салааны судас хатгах (догол өвчтэй малын хөлийн салааны завсраар дарж үзэхэд булхалзах үед хатгаж эмчлэх арга);
7. [шилжсэн] Юмыг шигтгэж тогтоох: хүж хатгах (хүж шигтгэн тогтоох) - Өмнө нь цайны зориг тавих цөгц ба хүж хатгах ховд байна. Ц.Дамдинсүрэн. Гологдсон хүүхэн., туг хатгах (а. Туг бөхлөн тогтоох; б. [шилжсэн] Ажил хэргийн эцсийг үзэх, амжилтад хүрэх) - Сааршгүй хөгжлийн оргил өөд хүч шавхан мацаж, санаа нийлсэн нөхөдтэй туг хатгах хүсэлтэй байна. “Цог” сэтгүүл;
8. Юмыг зоох, шигтгэх: хашаа хатгах (хашаа барих), шон хатгах (шон зоох);
9. [шилжсэн] Юман дээр тонгорцоглон тулж унах - Аавын хайртай цагаан нь хошуугаараа газар хатган унав. Н.Банзрагч. Зам., толгойгоороо газар хатгаж унах (толгойгоороо газар мөргөн унах);
10. [шилжсэн] Багтаж зэрэгцэх, зэрэгцэн орших: хаяа хатгаж суух (хаяа зэрэгцэн суух), хамар хатган сууж идэх (зэрэгцэн сууж хоол идэх);
11. [шилжсэн] Оодрох, даврах: *эз нь хатгах (даврах, оодрох, муу юм нь даллах), *ногоо хатгах (хавар ногоонд цадсан мал тоглох), *хоол нь хатгах (оодрох), цагаачийг цагаа хатгаж, цагаан гүүг ногоо хатгах [зүйр цэцэн үг] (даврах, оодрох гэсэн санаа);
12. [шилжсэн] Юм шургуулах, өлгөх - Тэднийх нүүж ирэхэд би хоёр гурван унь хатгаж өгөв. И.Дамбажав нар. Монгол үгийн далай.