Хэвлэх


2024-07-26 04:05:28http://mongoltoli.mn/

ХАГАЛАХ

1. Юмыг эвдлэх, хэмхлэх: аяга хагалах (аяга бутлан хэмхлэх) - Өнгөрсөн хавар хоёр нарийн шаазан аяга хагалснаас болж хөөгдөн Жадарын гүүрээр гэр хийдэг болжээ. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир., цонх хагалах (цонхны шил үйрүүлэх, бутлах), *ам хагалах (хүний хэлж ярихаас бэрхшээн зовниж байсан хэрэг явдлыг үүсгэн хэлж өгөх), *амыг нь хагалах (морь хазаартаа дасах) - Гэтэл Итгэлт түргэн гэгч дэвхрэн очиж хазаарлан аваад “Батад эртээдийн Галсангийн амыг нь хагалаад тавьдаг бор үрээг барад өг” гэлээ. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир., *салхийг нь хагалах (ажил хэргийг анх эхлүүлэх);


2. Мод зэрэг хатуу биет болон хөлдүү зүйлийг иртэй юмаар цохиж цуулах, жижиглэх - Должин хөлдөөсөн сүү хагалан цайндаа хийж самрах зуур элдвийг эргэцүүлнэ. Л.Дашням. Бурхантын цэцэг., түлээ хагалах (мод жижиглэн түлэхэд бэлэн болгох) - Дөрвөн тотготой төмөр тулганаа нарийвтар хагалсан хуурай хар мод шажигнан асна. Ж.Дамдин. Үймээний жил., хэрчим хагалах (түлээг жижиглэн цуулах), *толгой дээр цахиур хагалах (аргагүй хүч дийлж явах); онгигүй сүх түлээ хагалахгүй [зүйр цэцэн үг] (сааль хураахаар саваа бэлд, ажил хийхэд бэлтгэл хэрэгтэй гэх мэт санаа);
3. Бие эрхтнээ гэмтээх, бэртээх: толгой хагалах (толгойгоо цохиж гэмтээх) - Араатны хаан арслан өлсвөөс л асар түргэнээр зааны толгойг хагалъюу. Субашид;
4. Тариалангийн газрыг сэндийлэх, хөрсийг нь зүсэж урвуулах - Жалгын цаана шинэ талбай хагалах болов. Ч.Чимид. Хавар намар., атар хагалах (онгон зэлүүд газрыг тариа, ногоо тарихаар хөрсийг эргүүлэх, элдэншүүлэх), газар хагалах (газар сэндийчин тариа, ногоо тарихад бэлдэх) - Өөрийн ажиллаж чадах бололцоогоор газар хагалж тариална. Ж.Дамдин. Үймээний жил;
5. [шилжсэн] Үс, дэл зэрэг зүйлийг хоёр тийш нь хувааж ярах, самнах: үс хагалах (а. Үсээ хоёр тийш нь хуваан самнах; б. [хуучирсан] Хүний эхнэр болох - Аюур тайж сайн ч муу ч хар үсийг нь хагалж ханилсан авааль эхнэртээ хүмүүний ёсноос гадуур дэндүү хатуу сэтгэл гаргалаа. Б.Догмид. Нэхэл хатуу орчлон), дэл хагалах (морины дэлийг хоёр тал руу нь ярж шанхлах);
6. [шилжсэн] Тэмцээн зөрөлдөөн бүхий хэрэг заргыг таслах, шийдэх, шийтгэх: зарга хагалах (зарга таслах, зарга шийдэх), хэрэг хагалах (хэрэг таслах, хэрэг шийдэх);
7. [шилжсэн] Хүмүүсийн эв нэгдлийг бусниулан бутаргах - Олон улсын шинэ хуулийг хүчингүй болгож, шүүхийн нэгдлийг хагалан бутаргах гэсэн нь амжилтгүй боллоо. Б.Полевой. Эцсийн бүлэгт.

--oOo--